Pysznie smakują, ale niektórym mogą szkodzić. Czy warto sięgać po pierwsze warzywa? Zobacz, jak bezpiecznie jeść nowalijki

Nowalijki to warzywa, które ukazują się po raz pierwszy w roku. Są dostępne pod koniec zimy (nawet już w styczniu-lutym jako produkty z importu) oraz wczesną wiosną – do czasu, gdy nie pojawią się w wersji gruntowej.

Do nowalijek należą m.in.:

• rzodkiewki,
• sałata,
• ogórek,
• szczypiorek,
• cebula dymka,
• natka pietruszki,
• szpinak,
• botwina,
• pomidory,
• marchewka,
• kalarepa,
• papryka,
• bakłażan.

Sprawdź: Czy trzeba sparzyć przed jedzeniem pomidory czy inne warzywa i owoce?

Właściwe nowalijki, czyli pierwsze warzywa gruntowe, pojawiają się dopiero w maju-czerwcu. Z powodu mniej intensywnej uprawy są bezpieczniejsze do spożycia, zwłaszcza przez alergików, dzieci, kobiety w ciąży czy karmiące.

Chociaż nowalijki są atrakcyjną odmianą po zimowej kuchni, zwykle bardziej cieszą oko niż podniebienie – nie mają bowiem takiego zapachu i smaku, co warzywa w pełni sezonu.

Mimo to warzywa ze szklarni i tak nierzadko mają lepsze walory niż te importowane z dalekich stron w stanie niedojrzałym i zwykle poddawane dojrzewaniu na miejscu. Nie należy się jednak spodziewać, że będą pełne witamin, a zwłaszcza witaminy C. Choć zapewniają już pewne ilości niezbędnych związków, na początku sezonu zwykle nie są one tak wysokie, jak w jego pełni.

Uprawa nowalijek w szklarniach wymaga intensywnego stosowania nawozów azotowych. Sprawia to, że mają wysoką zawartość ich pozostałości, które są niekorzystne dla zdrowia. W warunkach beztlenowych tj. w szczelnych opakowaniach foliowych z niegroźnych azotanów łatwo ulegają przekształceniu do azotynów. Tak zdarza się też podczas transportu warzyw przy podwyższonej temperaturze. Proces zachodzi ponadto w układzie pokarmowym pod wpływem kwasu solnego w żołądku oraz bakterii zawartych w ślinie i jelitach.

Zobacz: Czy azotyn sodu jest szkodliwy? Sprawdź, w jakich produktach występuje

Najwięcej pozostałości stosowanych związków azotowych występuje w zielonych częściach roślin, a więc m.in. w sałacie i szpinaku, a oprócz tego sporo pobierają korzenie i bulwy (m.in. rzodkiewka, kalarepka). Najmniej zawierają natomiast owoce, do których pod względem botanicznym należy m.in. pomidor, papryka czy bakłażan.

Choć spożywanie azotanów z żywnością może mieć korzystne działanie na organizm, m.in. są one prekursorami tlenku azotu, który rozszerza naczynia krwionośne i ułatwia lepsze dotlenienie tkanek, w nadmiarze związki te szkodzą. Mogą podrażniać błony śluzowe w przewodzie pokarmowym, zaburzać wchłanianie składników odżywczych w jelicie cienkim i przekształcać się we wspomniane azotyny. Te z kolei wchodzą w reakcję z aminokwasami, tworząc rakotwórcze nitrozaminy.

Zobacz też: Jesz je na co dzień, a mogą zabić

Same azotyny również są niebezpieczne dla zdrowia, ponieważ utleniają żelazo w hemoglobinie zawartej w czerwonych krwinkach, przez co stają się one niezdolne do przenoszenia tlenu. Choroba ta nosi nazwę methemoglobinemii, a jej skutkiem jest niedotlenienie organizmu. Objawy to blady lub siny kolor skóry (sinica, inaczej cyjanoza), czemu w zależności od nasilenia niedotlenienia towarzyszy uczucie zmęczenia, płytki oddech, zamęt w głowie, napady padaczkowe, utrata przytomności, zaburzenia pracy serca, a nawet śmierć. Im mniejszy organizm (np. dziecka), tym toksyczna dawka azotynów jest niższa.

Dlatego pierwsze warzywa w roku powinny być spożywane z umiarem, zwłaszcza w przypadku przewlekłych problemów zdrowotnych, a zwłaszcza dotyczących układu krwiotwórczego, pokarmowego i krążenia.

Wybierając nowalijki, warto unikać tych warzyw, które wykazują oznaki nadmiernego stosowania sztucznych nawozów (m.in. są nienaturalnie wyrośnięte) – oraz tych niezbyt świeże, bo w nich procesy przemian azotanów mogą już być zaawansowane.

Najlepiej szukać okazów, które:

• są niezbyt duże lub średniej wielkości,
• są twarde i jędrne na całej powierzchni,
• mają gładką skórkę,
• nie ma na nich ciemnych plam i przybarwień,
• nie mają śladów pleśni,
• mają niepożółkłe liście (np. rzodkiewki)
• mają zdrowe łodygi (np. sałaty), czyli nie są one ciemne lub zgniłe,
• mają naturalny zapach (brak zapachu nowalijek wskazuje na to, że będą niesmaczne).

Czytaj też: Najgorsze dodatki do sałatki. Te produkty dodając jej niezdrowych związków i niepotrzebnych kalorii

Chociaż jedzenie świeżych warzyw zapewnia niewątpliwe korzyści zdrowotne, z uwagi na możliwe niekorzystne działanie nowalijki najlepiej zastąpić warzywami mrożonymi oraz produktami importowanymi zwłaszcza w przypadku dzieci i kobiet w ciąży.

Świetnym źródłem witaminy C są wiosną kiełki różnych roślin, jednak osoby zagrożone ciężkimi konsekwencjami zatrucia pokarmowego (ciężarne, osoby starsze i najmłodsze, a także z zaburzeniami ze strony układu pokarmowego) zamiast kupować je w sklepie powinny wybierać te hodowane własnoręcznie w domu.

W tych i innych przypadkach nowalijek najlepiej nie jeść w nadmiernych ilościach. Dobrze też poznać ogólne sposoby na ograniczenie spożycia pozostałości nawozów sztucznych:

• zrezygnować z rzodkiewek i sałaty, które gromadzą najwięcej azotanów (poza nimi do rekordzistów należą rabarbar i buraki),
• wybierać warzywa będące botanicznymi owocami zamiast liści czy korzeni,
• kupować warzywa o skórce, którą można obrać (np. ogórki, kalarepa, marchew),
• odrywać zewnętrzne liście sałaty czy kapusty i wycinać głąb,
• odcinać zgrubiałe końce marchewki,
• nie owijać warzyw szczelnie w folię, unikać tych już zamkniętych bez tlenu, jak np. ogórki,
• wybierać produkty w upraw ekologicznych.