Hemoglobina – co oznacza jej podwyższony poziom, a co obniżony? Wysoka i niska hemoglobina: normy dla dorosłych, dzieci i w ciąży

Hemoglobina jest białkiem transportowym krwi, stanowiącym zarazem jej czerwony barwnik. Przenosi niezbędny do życia tlen, a występuje w erytrocytach, czyli czerwonych krwinkach. Średni czas życia erytrocytu to 120 dni. Po obumarciu jest rozkładany przez wątrobę lub śledzionę, a końcowy produkt stanowi bilirubina. Natomiast zawarte w cząsteczkach hemu żelazo nie ulega zniszczeniu, ponieważ jest odzyskiwane i wykorzystywane ponownie.

Każda cząsteczka hemoglobiny zawiera kompleks hemowy (żelazoporfirynę), którego centrum stanowi atom żelaza. To dzięki niemu hemoglobina może nietrwale wiązać tlen i transportować go w naczyniach krwionośnych. Białko to może występować w stanie odtlenowanym (kiedy nie jest do niego przyłączona ani jedna cząsteczka tlenu) lub w różnym stopniu utlenowanym (zawiera od jednej do czterech przyłączonych cząsteczek tlenu i nosi nazwę oksyhemoglobiny). Prawidłowa hemoglobina nie jest jednak „utleniona”, ponieważ nie łączy się z tlenem w sposób trwały.

Hemoglobina ma też zdolność łączenia się z dwutlenkiem węgla, dzięki czemu dostarczywszy do tkanek tle odbiera od nich dwutlenek węgla, uczestnicząc w ten sposób w regulacji gospodarki kwasowo-zasadowej organizmu.

We krwi dorosłego człowieka występują dwie formy prawidłowej hemoglobiny, przy czym zdecydowanie przeważa HbA1. Nieco inny typ hemoglobiny obecny jest we krwi płodowej – to tzw. hemoglobina płodowa oznaczana skrótem HbF. Ma większe powinowactwo do tlenu, ponieważ wymaga tego łożysko. Po narodzinach dziecka hemoglobina płodowa jest powoli zastępowana jej „dorosłą” formą HbA i pozostaje we krwi tylko w niewielkiej ilości.

Istnieją także liczne rodzaje nieprawidłowej hemoglobiny. Ich produkcja spowodowana jest mutacjami genetycznymi. Niektóre z nich nie powodują zmian w funkcjonalności białka, inne wywołują jednak groźne stany chorobowe.

Jedną z takich form jest HbA1c, czyli hemoglobina glikowana. Zbyt wysoki jej poziom może informować o tym, że organizm nie radzi sobie prawidłowo z metabolizowaniem glukozy. Stąd pomiar hemoglobiny glikowanej jest ważnym badaniem w przebiegu cukrzycy.

Badanie hemoglobiny należy wykonywać profilaktycznie przynajmniej raz w roku, natomiast kobietom w ciąży jej pomiar jest zalecany co miesiąc.

Istnieją też dodatkowe wskazania do wykonania badania:

• osłabienie i zmęczenie,
• nawracające infekcje,
• bladość skóry i błon śluzowych,
• obfite krwawienia miesiączkowe u kobiet,
• podejrzenie nadkrwistości (objawy takie jak powiększona śledziona, bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia),
• obserwacja reakcji na leczenie związane z zaburzeniami hematologicznymi,
• obserwacja stanu pacjenta podczas leczenia nowotworów.

Badanie hemoglobiny polega na pobraniu próbki krwi z żyły łokciowej, przy czym analizie podlega osocze. Krew do badania hemoglobiny pobierana jest na czczo, czyli co najmniej 8 godzin po posiłku. Czas oczekiwania na wyniki nie przekracza jednego dnia. Skierowanie na badanie można uzyskać od lekarza pierwszego kontaktu. Możliwe jest także wykonanie go prywatnie – koszt to około 8-10 zł. Hemoglobina wchodzi w skład morfologii krwi – pakietu badań opisujących budowę krwi, zawartość poszczególnych jej elementów i ich wzajemne proporcje.

Wysoka lub niska hemoglobina oznacza stan, w którym poziom hemoglobiny we krwi przekroczył górną lub dolną granicę normy. Granice te różnią się w zależności od wieku i płci pacjenta, a nawet od jego trybu życia i miejsca, w którym zwykle przebywa.

Wynik badania hemoglobiny może też nieznacznie różnić się w zależności od zastosowanych w laboratorium metod pomiaru. Standardowo używa się jednak tej samej metody oznaczania (metoda cyjanomethemoglobinowa). Hemoglobina oznaczona jest na karcie wyników skrótem HGB lub Hb.

Ze względu na zróżnicowanie norm dla różnych grup ludności podwyższona lub obniżona hemoglobina u dziecka może przyjmować wartość, która u dorosłego oznaczałaby wynik mieszczący się w normie. Osobne normy stosuje się także wobec pacjentek w ciąży. Dodatkowo podstawowe, fizjologiczne stężenie hemoglobiny u mężczyzn jest zawsze wyższe niż u kobiet.

Różnice w wyniku w zależności od płci zaczynają pojawiać się około 10. roku życia i narastają w miarę dojrzewania. Podwyższona hemoglobina występuje u osób intensywnie uprawiających sport. Natomiast niska hemoglobina w ciąży jest do pewnego stopnia zjawiskiem fizjologicznym i nie stanowi powodu do niepokoju.

Norma hemoglobiny:

• Dorosłe kobiety: 12-16 g/dl
• Kobiety ciężarne: 11-14 g/dl
• Dorośli mężczyźni: 13-18 g/dl
• Dzieci w wieku do 30. dnia życia: 15-24 g/dl
• Dzieci w wieku 1-29 miesięcy: 10,5-14 g/dl
• Dzieci w wieku 2-9 lat: 11,5-14,5 g/dl
• Dziewczęta w wieku 10-17 lat: 12-15 g/dl
• Chłopcy w wieku 10-17 lat: 12,5-16,1 g/dl

Porównując wyniki badania z normami należy pamiętać o tym, że nie da się trafnie interpretować poziomu hemoglobiny w oderwaniu od innych mierzonych parametrów krwi, m.in. poziomu hematokrytu czy ferrytyny, liczby czerwonych krwinek oraz pomiarów z nimi związanych.

Dlaczego wynik badania jest ważny? Poziom hemoglobiny decyduje o tym, na ile sprawnie transportowany jest tlen w organizmie. Niska hemoglobina jest objawem charakterystycznym dla niedokrwistości, natomiast podwyższona hemoglobina świadczy często o niedotlenieniu lub odwodnieniu organizmu. Niekiedy duże stężenie wolnej hemoglobiny we krwi towarzyszy chorobom polegającym na wzmożonym rozpadzie czerwonych krwinek.

Wysoka hemoglobina może wiązać się z poważnymi schorzeniami lub być efektem przejściowych problemów zdrowotnych. Nie należy jej lekceważyć, ponieważ krew, w której krąży więcej hemoglobiny, staje się bardziej lepka, przez co bardziej podatna na tworzenie zatorów i zakrzepów w niewielkich naczyniach krwionośnych, które zaopatrują w tlen ważne narządy.

Istnieje kilka głównych przyczyn, dla których poziom hemoglobiny przyjmuje wartości powyżej górnej granicy normy:

• Niedotlenienie organizmu – przewlekłe niedotlenienie sprawia, że poziom hemoglobiny wzrasta. Często jest spowodowane dłuższym przebywaniem na znacznej wysokości ponad poziomem morza, co jest związane z niższym stężeniem tlenu w powietrzu. Wysoka hemoglobina bywa także wynikiem charakterystycznym dla palaczy. W niektórych przypadkach taki wynik może wynikać z chorób płuc, takich jak np. przewlekła obturacyjna choroba płuc, które powodują niedostateczne zaopatrywanie organizmu w tlen.
• Odwodnienie organizmu – krew pozbawiona odpowiedniej ilości wody, stanowiącej ważny składnik osocza, ulega zagęszczeniu. Choć liczba cząsteczek hemoglobiny nie podlega zmianie, ich proporcja względem całkowitej objętości krwi wzrasta. Odwodnienie jest zwykle stanem przejściowym i może towarzyszyć chorobom przebiegającym z biegunkami i wymiotami.
• Nadkrwistość pierwotna – choroba nazywana także czerwienicą prawdziwą wiąże się ze wzrostem objętości krwinek czerwonych, który może byćspowodowany wzrostem stężenia hemoglobiny. Nadkrwistość pierwotna jest rodzajem zespołu mieloproliferacyjnego, czyli opartego na nadprodukcji jednego ze składników morfotycznych krwi w szpiku kostnym. W szpiku zwiększa się wtedy tempo namnażania erytrocytów, płytek krwi oraz granulocytów. Choroba może doprowadzić do niewydolności serca, stale obciążonego pompowaniem zbyt gęstej i lepkiej krwi. Zdarza się, że czerwienica prawdziwa przeradza się w przewlekłą białaczkę szpikową. Można jednak w wysokim stopniu kontrolować jej przebieg. Czerwienicy prawdziwej towarzyszy wynik hemoglobiny powyżej 18,5 g/dl u mężczyzn i powyżej 16,5 g/dl u kobiet, jednak diagnostyka obejmuje także inne badania.
• Nadkrwistość wtórna – to szerokie pojęcie ujmujące wiele jednostek chorobowych, które łączy niedotlenienie organizmu i kompensacyjna nadprodukcja hemoglobiny. Nadkrwistość wtórna towarzyszy przewlekłym chorobom płuc, wadom serca i nowotworom różnych narządów, a szczególnie nerek (guz nerki może niekiedy pobudzać proces wytwarzania krwinek czerwonych).

Przy nadkrwistości dochodzi do znacznego zwiększenia lepkości krwi, co zwiększa tendencje do powstawania jej zakrzepów, rozwoju nadciśnienia, a także pojawianie się szumów w uszach, zaczerwienienia twarzy, bólów i zawrotów głowy, zaburzeń widzenia, duszności i innych objawy, co uwarunkowane jest stopniem rozwoju choroby.

W przypadku wysokiej hemoglobiny leczenie powinno mieć charakter przyczynowy. Konieczne jest zdiagnozowanie istniejącej choroby i podjęcie odpowiednich działań. Niekiedy wystarcza wyrównanie poziomu nawodnienia organizmu lub zmiana trybu życia (rzucenie palenia). Wysoka hemoglobina u dziecka wymaga konsultacji z pediatrą, ponieważ może mieć takie same przyczyny, jak u pacjenta dorosłego.

Leczenie czerwienicy prawdziwej opiera się na upustach krwi oraz przyjmowaniu leków hamujących produkcję czerwonych krwinek. Konieczna jest stała kontrola poziomu hemoglobiny, ciśnienia tętniczego, unikanie ekspozycji na słońce oraz nadmiernego wysiłku.

Niski poziom hemoglobiny we krwi również nie sprzyja zdrowiu i prawidłowemu funkcjonowaniu organizmu, dlatego tak samo, jak wysoka hemoglobina, powinien stanowić powód konsultacji z lekarzem. Przyczyną zaniżonej hemoglobiny są zwykle różnego typu niedokrwistości, m.in. z niedoboru żelaza lub witaminy B12, hemolityczne, spowodowane niedoborem czynników krwiotwórczych lub przebytym niedawno krwotokiem.

Niedokrwistość, czyli anemia, powoduje stałe niedotlenienie organizmu związane z zaburzonym działaniem układu oddechowego i krwionośnego.

Natomiast niski poziom hemoglobiny w ciąży do pewnego momentu nie stanowi powodu do niepokoju. W ciąży objętość krwi kobiety zwiększa się, by sprawnie zaopatrywać płód w niezbędne substancje odżywcze oraz tlen. To skutkuje mniejszym stężeniem różnych jej składników, w tym hemoglobiny. Dopiero spadek parametru poniżej bezpiecznej wartości stanowi niebezpieczeństwo dla matki oraz rozwijającego się dziecka. Niedostateczna podaż tlenu sprawia, że komórki płodu obumierają, co może przełożyć się na jego nieprawidłowy rozwój umysłowy i fizyczny. Dlatego anemia w ciąży wymaga konsultacji z lekarzem prowadzącym, ustalenia możliwej przyczyny i szybkiego wdrożenia odpowiedniej terapii.

ZOBACZ: Jakie właściwości ma krew pępowinowa? Jak można wykorzystywać pobrane z niej komórki macierzyste? Ekspert: dr n. med. Katarzyna Pawelec, Warszawski Uniwerystet Medyczny