Rokitnik to superfood, jakich mało! Owoce nazywane złotem Syberii mają szerokie, a wręcz nietypowe zastosowanie zdrowotne i właściwości

Krzysztof Borowski, Anna Rokicka-Żuk
Wideo
od 16 lat
Owoce rokitnika urzekają żywym, żółtopomarańczowym kolorem. Choć ich smak jest mniej zachwycający, bo kwaśny, na pewno można określić tak ich właściwości zdrowotne. Roślina ma ich bardzo wiele, a niektóre zastosowania lecznicze są cenne i unikatowe. Wyjaśniamy, co zawierają owoce rokitnika pospolitego i jakie jest ich działanie na organizm, a także na co pomaga olej z rokitnika. Sprawdź, jak stosować rokitnik i jakie środki ostrożności zachować przy kuracji.

Spis treści

Jak wygląda rokitnik pospolity?

Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides), inaczej rokitnik pospolity, to krzew lub niskie drzewo o charakterystycznych, podłużnych liściach w srebrzystym odcieniu, pokrytych delikatnymi włoskami. Z czym można pomylić rokitnika? Najbardziej podobne owoce ma ognik.

Owoce rokitnika mogą chronić nawet przed skutkami działania groźnego promieniowania jonizującego
Owoce rokitnika mogą chronić nawet przed skutkami działania groźnego promieniowania jonizującego munkhbayar dambajav/Pexels

Rokitnik występuje on w postaci naturalnej w chłodnych strefach Europy i Azji, głównie wzdłuż wybrzeży morskich. W Polsce rośnie m.in. nad Bałtykiem, gdzie często umacnia wydmy, a także w Pieninach. Często można spotkać go też w miastach.

Kwiaty rokitnika mają upojny słodki zapach, wyczuwalny na wiele metrów. Powstające z nich owoce rokitnika wyróżniają się owalnym kształtem i żywym kolorem, który przybiera odcienie od jasnożółtego do ciemnopomarańczowego, oraz kwaśnym smakiem z gorzkimi i cierpkimi nutami.

Czy owoce rokitnika można jeść?

Owoce rokitnika są jadalne i bardzo zdrowe. Świeży miąższ zapewnia średnio 74 kcal w porcji 100 g, 9,1 g węglowodanów (w tym 2,4 g cukrów i 2,9 g błonnika), 1 g białka i 4,2 g tłuszczu. Występujące w nich związki cukrowe to głównie glukoza, ale też fruktoza i inne, m.in. ksyloza; są też źródłem niewielkich ilości alkoholów cukrowych.

Rokitnik obfituje w antyoksydacyjne witaminy, a także inne przeciwutleniacze i składniki mineralne, choć zawartość tych składników jest bardzo zmienna. Do najważniejszych bogactw owoców rokitnika należy przede wszystkim witamina A w postaci barwników karotenowych (m.in. beta-karotenu, ale też alfa- i gamma-karotenu, likopenu, zeaksantyny czykantaksantyna), witamina C oraz witamina E.

W przypadku odmiany europejskich rokitnika wysoka zawartość cennych związków w owocach może wynosić:

  • witamina C – 360 mg (28-2500 mg),
  • witamina E – 160 mg,
  • witamina K – 100-200 mg,
  • witamina A (jako karotenowidy) – 3-40 mg,
  • flawonoidy – 350-850 mg,
  • żelazo – 0,5-1,5 mg,
  • potas – ok. 100 mg,
  • wapń – ok. 15 mg,

Owoce rokitnika są też źródłem witamin z grupy B (m.in. B2, B5, B5, B12 i niacyny), pierwiastków takich jak miedź, cynk, mangan, krzem i bor, a także fitosteroli. Zawarte w nich antyoksydanty polifenolowe, głównie z grupy flawonoidów i kwasów fenolowych, należą do najcenniejszych związków decydujących o właściwościach leczniczych tej rośliny.

Oprócz owoców jako surowiec zielarski wykorzystuje się też liście (głównie w postaci ekstraktu) oraz olej z pestek rokitnika, który ze względów technologicznych tłoczony jest z nasion z dodatkiem skórek i części pulpy pozostałej po wyciśnięciu soku. Dzięki temu wzbogaca się w nadające mu słoneczny kolor barwniki karotenowe i inne cenne antyoksydanty.

Sprawdź: Jakie właściwości wykazuje napar z liści rokitnika? Wypróbuj prosty przepis

Wartości odżywcze przetworów rokitnika zależą ich rodzaju i sposobu wytwarzania. Olej z rokitnika zawiera znaczne ilości tłuszczów w porównaniu ze świeżymi owocami rośliny. Ważnym surowcem zielarskim jest też susz owocowy.

Rokitnik zwyczajny w postaci suchej masy owocowej zawiera około 40 proc. cukrów, 6 proc. białka, 33 proc. tłuszczu, 6 proc. błonnika (2 proc. to pektyny, czyli błonnik rozpuszczalny w wodzie), 2 proc. składników mineralnych i śladowe ilości skrobi.

Co wyleczy rokitnik? Właściwości odżywcze i zdrowotne

Witamina A w postaci karotenoidów zapobiega przesuszaniu skóry, chroni ją przed promieniowaniem ultrafioletowym i poprawia jej koloryt. Witamina C bierze udział w produkcji kolagenu, który zapewnia jej elastyczność, natomiast witamina E jest niezbędna do utrzymania właściwego nawilżenia i natłuszczenia. Antyoksydanty te są kluczowe do utrzymania właściwej kondycji skóry i spowalniają procesy starzenia się.

Ze względu na to działanie owoce rokitnika pomagają przeciwdziałać problemom ze wzrokiem, a także ich pogłębianiu się. Ponadto karotenoidy poprawiają koloryt naskórka oraz chronią skórę oraz oczy przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym.

Przeczytaj również poradniki:

Regularne spożywanie rokitnika pomaga chronić organizm przed stresem oksydacyjnym, związanym z działaniem nadmiaru wolnych rodników. Nie tylko spowalnia procesy starzenia skóry, ale też wspomaga układ trawienny oraz krwionośny. Związki z rokitnika pomagają zapobiegać pękaniu naczynek krwionośnych, przez co produkty pozyskiwane z tej rośliny są stosowane w profilaktyce żylaków oraz przy cerze naczyniowej.

Właściwości rokitnika to również:

  • ochrona układu krążenia, m.in. poprawa lipidogramu, glikemii i ciśnienia krwi, działanie przeciwmiażdżycowe i usprawniające ukrwienie mięśnia sercowego,
  • ochrona wątroby (głównie wyciąg z liści),
  • działanie przeciw bakteriom i wirusom (głównie olej),
  • działanie osłonowe na błony śluzowe układu pokarmowego, od jamy ustnej do żołądka,
  • wspomaganie gojenia skóry (główne stosowanie zewnętrzne).

W roku 2018 w czasopiśmie „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” pracownicy Katedry Biochemii Ogólnej, Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego opublikowali artykuł, w którym szeroko scharakteryzowali owoce rokitnika zwyczajnego, zawarte w nim substancje bioaktywne oraz ich właściwości przeciwnowotworowe i chroniące przed promieniowaniem UVB oraz jonizującym, do którego należy promieniowanie X (rentgenowskie) czy ogólnie pochodzące z materiałów radioaktywnych, a także promieniowanie gamma. Olej z rokitnika z dobrym skutkiem aplikowano chorym w leczeniu oparzeń popromiennych w Czarnobylu po wybuchu elektrowni atomowej.

Na podstawie przeprowadzonych badań naukowych dowiedziono, że zawarte w owocach rokitnika antyoksydanty takie jak witamina A i E oraz związki fenolowe zmniejszają uszkodzenia oksydacyjne komórek, jak również hamują powstawanie związków rakotwórczych takich jak aflatoksyna B1 i związki N-nitrozowe.

Substancje aktywne biologicznie zawarte w rokitniku ograniczają również rozwój i namnażanie komórek zmienionych nowotworowo m.in. w układzie oddechowym, pokarmowym, rozrodczym, krwionośnym i limfatycznym. Eksperymenty przeprowadzane na szczurach oraz myszach udowodniły wpływ ekstraktu z owoców rokitnika na śmierć komórek nowotworowych płuc, prostaty, szyjki macicy, jelita grubego, sutka, a także czerniaka, mięsaka oraz białaczki limfatycznej.

Na co dobry jest sok z rokitnika?

Świeże owoce rokitnika, choć zawierają największe stężenia substancji korzystnych dla naszego zdrowia, są bardzo kwaśne. Nie każdy zaakceptuje ich wyrazisty smak, który tak jak w przypadku owoców aronii łagodnieje nieco po przemrożeniu na krzaku lub w zamrażarce. Lepiej tolerowany jest sok wyciskany ze świeżych owoców rokitnika, który zachowuje wiele zawartych w nich cennych związków, w tym co najmniej 75 proc. witaminy C. Jest też źródłem licznych biopierwiastków, m.in. żelaza, manganu, boru, wapnia i krzemu.

Dobrym pomysłem jest również przetworzenie świeżego rokitnika na dżemy lub nalewki, które z natury rzeczy są dużo słodsze. Z kolei alternatywą dla osób, które nie mają czasu lub umiejętności kulinarnych, może być gotowy, 100-procentowy sok z rokitnika, który też pozwala na skorzystanie z dobrodziejstw rośliny.

Na rynku dostępne są słodzone soki z rokitnika, jak i naturalne – oczywiście w miarę możliwości lepiej wybierać te drugie. Otwartą butelkę soku przechowywać należy w lodówce najczęściej nie dłużej niż 7 dni, co warto wziąć pod uwagę, decydując się na zakup produktu o określonej objętości.

Na co działa olej z rokitnika?

Olej z rokitnika to doskonałe źródło wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 i omega-6, a także jednonienasyconych w postaci omega-9 (jak w oliwie i awokado) oraz rzadko występującego w przyrodzie kwasu palmitooleinowego z rodziny omega-7 (zawierają je jeszcze orzechy makadamia). Związki te występują w korzystnej dla zdrowia, zrównoważonej proporcji. Olej z rokitnika to również źródło wit. E i beta-karotenu.

Spożywając olej rokitnikowy, wspomagamy pracę mózgu i układu krążenia, chroniąc organizm przed zmianami miażdżycowymi, a także dostarczamy organizmowi substancje przeciwzapalne i podnosimy odporność.

Olej rokitnika działa korzystnie w chorobach wrzodowych żołądka i dwunastnicy, a także w stanach zapalnych układu pokarmowego i biegunkach. Najbardziej obfitujący w substancje wartościowe olej to oczywiście ten tłoczony na zimno. Olej z rokitnika jest również bazą produktów stosowanych w preparatach kosmetycznych.

Często spotykaną nazwą oleju rokitnikowego, zwłaszcza występującą na etykietach preparatów kosmetycznych i zielarskich pochodzących od naszych wschodnich sąsiadów, jest oblepicha – to rosyjska nazywa tej rośliny. W krajach byłych republik radzieckich rokitnik był bowiem szeroko stosowany od dziesięcioleci, zwłaszcza w postaci olejku pozyskiwanego z nasion i pulpy owocowej. Do dziś nosi potoczną nazwę „złota Syberii”.

Przeczytaj więcej na temat:

Jak używać rokitnik w kosmetyce i dermatologii?

W kosmetologii często stosowanym składnikiem jest olej z rokitnika. Najczęściej jest to po prostu olej rokitnikowy w postaci 5-procentowego roztworu w innym tłustym nośniku, który aplikuje się bezpośrednio na skórę w celu poprawy jej kondycji. Dobroczynne działanie takiego preparatu związane jest głównie z obecnością w nim związków przeciwutleniających. Pomagają one również uzupełniać naturalną warstwę lipidową skóry, chroniąc ją przed nadmiernym przesuszeniem wskutek utraty wody, co jest szczególnie pomocne w przypadku długotrwałego przebywania w klimatyzowanych pomieszczeniach czy w niekorzystnych warunkach atmosferycznych.

Co więcej, olej z rokitnika wspomaga regenerację uszkodzonej skóry poprzez przyspieszenie procesu ziarnowania ran, dlatego stosuje się go pomocniczo w leczeniu odmrożeń, oparzeń powierzchniowych i stanów zapalnych skóry, m.in. egzemy, alergii, blizn pourazowych i potrądzikowych oraz rozstępów. Jest również często wykorzystywany w preparatach do opalania jako naturalny filtr promieni UVA i UVB.

Olej rokitnikowy jest też częstym składnikiem kremów polecanych paniom o cerze suchej i wrażliwej. Wspomaga również kondycję skóry dojrzałej i skłonnej do powstawania zmarszczek.

Stosowany w kuracjach na włosy olej rokitnikowy wspiera leczenie łupieżu, zapobiega jego powstawaniu i pomaga ukoić świąd wywołany egzemą.

Przeczytaj również:

Jak wykorzystać susz z owoców rokitnika?

Susz z owoców rokitnika stanowi alternatywę dla świeżych owoców – nie ma tak cierpkiego smaku jak owoce nieprzemrożone. Odznacza się dłuższym terminem przydatności do spożycia niż tłoczony na zimno olej.

Ze względu na wysoką zawartość tłuszczów, które są bogate w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, zarówno susz, jak i olej najlepiej jest przechowywać w lodówce. Można spożywać je bezpośrednio, a także jako dodatek do jogurtów czy koktajli smoothie. Produkt ten stanowi również składnik suplementów diety uzupełniających poziom witaminy C, beta-karotenu i ogólnie antyoksydantów.

Kto nie może pić soku z rokitnika ani jeść przetworów z owoców? Przeciwwskazania i środki ostrożności

Rokitnik może być spożywany przez osoby zdrowe w normalnych ilościach zarówno w postaci świeżych owoców, suszu, jak i oleju, bez żadnych negatywnych konsekwencji. Jednak nie powinni go spożywać chorzy cierpiący na stany zapalne trzustki i wątroby, a także z kamicą żółciową i [ostrą postacią zapalenia woreczka żółciowego.

Ponieważ nie ma wiarygodnych badań na temat wpływu rokitnika na rozwój płodu oraz niemowląt, kobiety w ciąży oraz karmiące piersią powinny skonsultować się na temat przyjmowania rokitnika ze swoim lekarzem. Podobnie ostrożność należy zachować też w podeszłym wieku i w przypadku małych dzieci.

Bądź zawsze w formie

Materiały promocyjne partnera

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na stronazdrowia.pl Strona Zdrowia