Rokitnik – właściwości lecznicze i wartości odżywcze. Jakie działanie mają sok, susz oraz olej z rokitnika i jak je stosować?

Co to jest rokitnik i jak wygląda?

Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides), inaczej rokitnik pospolity, to krzew lub niskie drzewo o charakterystycznych, podłużnych liści w srebrzystym odcieniu, pokrytych delikatnymi włoskami. Występuje on w postaci naturalnej w chłodnych strefch Europy i Azji, głównie wzdłuż wybrzeży morskich. W Polsce rośnie m.in. nad Bałtykiem, gdzie często umacnia wydmy, a także w Pieninach. Często można spotkać go też w miastach.

Kwiaty rokitnika mają upojny słodki zapach, wyczuwalny na wiele metrów, a powstające z nich owoce są zebrane w liczne grona. Wyróżniają się owalnym kształtem i żywym kolorem, który przybiera odcienie od jasnożółtego do ciemnopomarańczowego, oraz kwaśnym smakiem z gorzkimi i cierpkimi nutami.

Rokitnik – wartości odżywcze

Owoce rokitnika w postaci świeżego miąższu zawierają średnio w porcji 100 g: 74 kcal, 9,1 g węglowodanów (w tym 2,4 g cukrów i 2,9 g błonnika), 1 g białka i 4,2 g tłuszczu. Występujące w nich związki cukrowe to głównie glukoza, ale też fruktoza i inne, m.in. ksyloza; są też źródłem niewielkich ilości alkoholów cukrowych.

Rokitnik obfituje w witaminy, antyoksydanty i składniki mineralne, choć zawartość tych składników jest bardzo zmienna. Do najważniejszych bogactw owoców rokitnika należy przede wszystkim witamina A w postaci barwników karotenowych (m.in. beta-karotenu, ale też alfa- i gamma-karotenu, likopenu, zeaksantyny czykantaksantyna), witamina C oraz witamina E.

W przypadku odmiany europejskich rokitnika zawartość cennych związków w owocach może wynosić:

• witamina C – 360 mg (28-2500 mg)
• witamina E – 160 mg,
• witamina K – 100-200 mg,
• witamina A (jako karotenowidy) – 3-40 mg,
• flawonoidy – 350-850 mg,
• żelazo – 0,5-1,5 mg,
• potas – ok. 100 mg,
• wapń – ok. 15 mg,

Owoce rokitnika są też źródłem witamin z grupy B (m.in. B2, B5, B5, B12 i niacyny), pierwiastków takich jak miedź, cynk, mangan, krzem i bor, a także fitosteroli. Zawarte w nich antyoksydanty polifenolowe, głównie z grupy flawonoidów i kwasów fenolowych, należą do najcenniejszych związków decydujących o właściwościach leczniczych tej rośliny.

Oprócz owoców jako surowiec zielarski wykorzystuje się też liście rokitnika (głównie w postaci ekstraktu) oraz olej z pestek, który ze względów technologicznych tłoczony jest z nasion z dodatkiem skórek i części pulpy pozostałej po wyciśnięciu soku. Dzięki temu wzbogaca się w nadające mu słoneczny kolor barwniki karotenowe i inne cenne antyoksydanty.

Wartości odżywcze przetworów rokitnika zależą ich rodzaju i sposobu wytwarzania. Olej z rokitnika zawiera znaczne ilości tłuszczów w porównaniu ze świeżymi owocami rośliny. Ważnym surowcem zielarskim jest też susz owocowy. Rokitnik zwyczajny w postaci suchej masy owocowej zawiera około 40 proc. cukrów, 6 proc. białka, 33 proc. tłuszczu, 6 proc. błonnika (2 proc. to pektyny, czyli błonnik rozpuszczalny w wodzie), 2 proc. składników mineralnych i śladowe ilości skrobi.

Rokitnik – właściwości zdrowotne i lecznicze

Witamina A w postaci karotenoidów zapobiega przesuszaniu skóry, chroni ją przed promieniowaniem ultrafioletowym i poprawia jej koloryt. Witamina C bierze udział w produkcji kolagenu, który zapewnia jej elastyczność, natomiast witamina E jest niezbędna do utrzymania właściwego nawilżenia i natłuszczenia. Antyoksydanty te są kluczowe do utrzymania właściwej kondycji skóry i spowalniają procesy starzenia się.

Ze względu na to działanie owoce rokitnika pomagają przeciwdziałać problemom ze wzrokiem, a także ich pogłębianiu się. Ponadto karotenoidy poprawiają koloryt naskórka oraz chronią skórę oraz oczy przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym.

Regularne spożywanie rokitnika pomaga chronić organizm przed stresem oksydacyjnym, związanym z działaniem nadmiaru wolnych rodników. Nie tylko spowalnia procesy starzenia skóry, ale też wspomaga układ trawienny oraz krwionośny. Związki z rokitnika pomagają zapobiegać pękaniu naczynek krwionośnych, przez co produkty pozyskiwane z tej rośliny są stosowane w profilaktyce żylaków oraz przy cerze naczyniowej.

Właściwości rokitnika to również:

• ochrona ukłądu krążenia, m.in. poprawa lipidogramu, glikemii i ciśnienie krwi, działanie przeciwmiażdżycowe i usprawniające ukrwienie mięśnia sercowego,
• ochrona wątroby (głównie wyciąg z liści),
• działanie przeciw bakteriom i wirusom (głównie olej),
• działanie osłonowe na błony śluzowe układu pokarmowego, od jamy ustne do żołądka,
• wspomaganie gojenia skóry (główne stosowanie zewnętrzne).

W roku 2018 w czasopiśmie „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” pracownicy Katedry Biochemii Ogólnej, Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego, K. Ulanowska, B. Skalski i B. Olas, opublikowali artykuł, w którym szeroko został scharakteryzowany rokitnik zwyczajny, zawarte w nim substancje bioaktywne oraz ich właściwości przeciwnowotworowe i chroniące przed promieniowaniem jonizującym, do którego należy m.in. UVB, promienie X (rentenowskie) czy to pochodzące z materiałów radioaktywnych. Olej z rokitnika z dobrym skutkiem aplikowano chorym w leczeniu oparzeń popromiennych w Czarnobylu po wybuchu elektrowni atomowej.

Na podstawie przeprowadzonych badań naukowych dowiedziono, że zawarte w owocach rokitnika antyoksydanty takiej jak witamina A i E oraz związki fenolowe zmniejszają uszkodzenia oksydacyjne komórek, jak również hamują powstawanie związków rakotwórczych, takich jak aflatoksyna B1 i związki N-nitrozowe.

Substancje aktywne biologicznie zawarte w rokitniku hamują również rozwój i namnażanie komórek zmienionych nowotworowo m.in. w układzie oddechowym, pokarmowym, rozrodczym, krwionośnym i limfatycznym. Eksperymenty przeprowadzane na szczurach oraz myszach udowodniły wpływ ekstraktu z owoców rokitnika na śmierć komórek nowotworowych płuc, prostaty, szyjki macicy, jelita grubego, sutka, a także czerniaka, mięsaka oraz białaczki limfatycznej.

Sok z rokitnika. Jakie właściwości ma sok ze świeżych owoców i butelkowany?

Świeże owoce rokitnika, choć zawierają największe stężenia substancji korzystnych dla naszego zdrowia, są bardzo kwaśne. Nie każdy zaakceptuje ich wyrazisty smak, który tak jak w przypadku owoców aronii łagodnieje nieco po przemrożeniu na krzaku lub w zamrażarce. Lepiej tolerowany jest sok wyciskany ze świeżych owoców rokitnika, który zachowuje wiele zawartych w nich cennych związków, w tym co najmniej 75 proc. witaminy C.

Dobrym pomysłem jest również przetworzenie świeżego rokitnika na dżemy lub nalewki, które z natury rzeczy są dużo słodsze. Z kolei alternatywą dla osób, które nie mają czasu lub umiejętności kulinarnych, może być gotowy, 100-procentowy sok z rokitnika, który też pozwala na skorzystanie z dobrodziejstw rośliny.

Na rynku dostępne są słodzone soki z rokitnika, jak i naturalne – oczywiście w miarę możliwości lepiej wybierać te drugie. Otwartą butelkę soku przechowywać należy w lodówce najczęściej nie dłużej niż 7 dni, co warto wziąć pod uwagę, decydując się na zakup produktu o określonej objętości.

Olej z rokitnika – źródło cennych kwasów omega

Olej z rokitnika to doskonałe źródło wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3 i omega-6, a także jednonienasyconych w postaci omega-9 (jak w oliwie i awokado) oraz rzadko występujących w przyrodzie kwasu palmitooleinowego z rodziny omega-7 (zawierają je jeszcze orzechy makadamia). Związki te występują w korzystnej dla zdrowia, zrównoważonej proporcji.

Dzięki związkom tłuszczowym spożywając olej rokitnikowy wspomagamy pracę mózgu i układu krążenia, chroniąc organizm przed zmianami miażdżycowymi, a także dostarczamy organizmowi substancje przeciwzapalne i podnosimy odporność.

Olej rokitnika działa korzystnie w chorobach wrzodowych żołądka i dwunastnicy, a także w stanach zapalnych układu pokarmowego i biegunkach. Najbardziej obfitujący w substancje wartościowe olej to oczywiście ten tłoczony na zimno. Olej z rokitnika jest również bazą produktów stosowanych w preparatach kosmetycznych.

Często spotykaną nazwą oleju rokitnikowego, zwłaszcza występującą na etykietach preparatów kosmetycznych i zielarskich pochodzących od naszych wschodnich sąsiadów jest „oblepicha” – to rosyjska nazywa tej rośliny. W krajach byłych republik radzieckich rokitnik był bowiem szeroko stosowany od dziesięcioleci, zwłaszcza w postaci olejku pozyskiwanego z nasion i pulpy owocowej.

Rokitnik w kosmetologii i dermatologii

Olej z rokitnika to składnik często stosowany w kosmetologii. Najczęściej jest to po prostu olej rokitnikowy w postaci 5-procentowego roztworu, który aplikuje się bezpośrednio na skórę w celu poprawy jej kondycji. Dobroczynne działanie takiego preparatu związane jest głównie z obecnością w nim związków przeciwutleniających. Pomagają one również uzupełniać naturalną warstwę lipidową skóry, chroniąc ją przed nadmiernym przesuszeniem wskutek utraty wody, co jest szczególnie pomocne w przypadku długotrwałego przebywania w klimatyzowanych pomieszczeniach czy w niekorzystnych warunkach atmosferycznych.

Co więcej, olej z rokitnika wspomaga regenerację uszkodzonej skóry poprzez przyspieszenie procesu ziarnowania ran, dlatego stosuje się go pomocniczo w leczeniu odmrożeń, oparzeń powierzchniowych i stanów zapalnych skóry, m.in. egzemy, alergii, blizn pourazowych i potrądzikowych oraz rozstępów. Jest również często wykorzystywany w preparatach do opalania jako naturalny filtr promieni UVA i UVB.

Olej rokitnikowy jest też częstym składnikiem kremów polecanych paniom o cerze suchej i wrażliwej. Wspomaga również kondycję skóry dojrzałej i skłonnej do powstawania zmarszczek.

Stosowany w kuracjach na włosy olej rokitnikowy wspiera leczenie łupieżu, zapobiega jego powstawaniu i pomaga ukoić świąd wywołany egzemą.

Jak wykorzystać susz z owoców rokitnika?

Susz z owoców rokitnika stanowi alternatywę dla świeżych owoców – nie ma tak cierpkiego smaku jak owoce nieprzemrożone i nie trzeba przechowywać go w lodówce. Odznacza się dłuższym terminem przydatności do spożycia niż tłoczony na zimno olej.

Ze względu na wysoką zawartość tłuszczów, które są bogate w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, zarówno susz, jaki i olej najlepiej jest przechowywać w lodówce. Można spożywać bezpośrednio, a także jako dodatek do jogurtów czy koktajli smoothie. Produkt ten stanowi również składnik suplementów diety uzupełniających poziom witaminu C, beta-karotenu i ogólnie antyoksydantów.

Rokitnik – przeciwwskazania

Rokitnik może być spożywany przez osoby w normalnych ilościach zarówno w postaci świeżych owoców, suszu, jak i oleju, bez żadnych negatywnych konsekwencji. Nie powinni go jednak spożywać chorzy cierpiący na stany zapalne trzustki i wątroby, a także z kamicą żółciową i ostrą postacią zapalenia woreczka żółciowego.

Ponieważ nie ma wiarygodnych badań na temat wpływu rokitnika na rozwój płodu oraz niemowląt, kobiety w ciąży oraz karmiące piersią powinny skonsultować przyjmowaniem rokitnika w tym okresie ze swoim lekarzem. Podobnie ostrożność należy zachować też w podeszłym wieku i w przypadku małych dzieci.

Rak: fakty i mity. Czy witamina C może wyleczyć raka? Eskpert: Prof. dr hab. n. med. Jacek Jassem, onkolog i radiolog