Kakao – kalorie, wartości odżywcze i wpływ na organizm, jakie mają ziarna kakaowca

Kakaowiec to drzewo bardzo delikatne. Najlepsza dla niego jest temperatura w zakresie od 20 do 30 stopni Celsjusza. Oprócz tego wymaga wysokiej wilgotności i żyznej gleby. Kakaowiec najczęściej rozwija się w cieniu wyższych od siebie roślin, na płaskim terenie, który znajduje się poniżej 300 m n.p.m.

Często sadzi się go pod bananowcami, które stanowią ochronę przed silnymi promieniami słonecznymi. Kakaowiec ma rozłożystą koronę, jasnobrązową, cienką korę oraz długie i błyszczące liście. Z pnia i grubszych gałęzi drzewa wyrastają ponadto czerwono-żółte pęczki kwiatów o przyjemnym zapachu.

Kakao uzyskiwane jest z nasion owoców kakaowca, czyli drzewa rdzennie występującego na terenie Ameryki Południowej i Środkowej. Rytuał picia kakao został zapoczątkowany przez starożytną cywilizację Majów. Kakao uznawane było wówczas za boski napój o cudownych właściwościach.

Starożytne ludy stosowały je podczas obrzędów religijnych i wypraw wojennych. O tym, jak cenne były ziarna kakaowca świadczył również fakt stosowania ich jako środka płatniczego. Delektując się aromatycznym napojem, Majowie i Aztekowie, szybko doszli do wniosku, że niweluje on zmęczenie i dodaje energii. Możliwe, że napój ten odegrał rolę podczas zmiany trybu życia z koczowniczego na osiadły.

Pierwsze wzmianki o ziarnach kakaowca dotarły do Europy dzięki wyprawie Krzysztofa Kolumba. Co ciekawe, pierwotna wersja napoju nie przypadła odkrywcy do gustu. Kakao stało się europejskim przysmakiem dopiero za sprawą wypraw Hernando Corteza, który sprowadził je na hiszpański dwór w pierwszej połowie XVI wieku.

Kakao prawdziwe o obniżonej zawartości tłuszczu w 100 gramach dostarcza ok. 303 kcal, 23,5 g białka, 10 g tłuszczu i 13 g węglowodanów. Zawartość błonnika pokarmowego w kakao jest bardzo wysoka, gdyż wynosi od 20-37 gramów na 100 g proszku kakaowego, w zależności od zawartości tłuszczu.

Najmłodsi konsumenci niestety chętniej wybierają słodzone kakao. Te produkty udające wartościowe kakao dostarczają podobnej ilości kilokalorii, ale drastycznie różnią się zawartością makroskładników i błonnika pokarmowego. W 100 g słodkiego proszku o smaku kakaowym zawarte jest 377 kcal i 4 razy mniej białka niż w kakao prawdziwym bo tylko 4,6 g. Zawartość tłuszczu jest 2-krotnie niższa, gdyż wynosi 3,6 g. Ilość błonnika pokarmowego jest 3-5,7 razy niższa niż w kakao prawdziwym i wynosi tylko 6,5 gramów.

Słodkie kakao dostarcza, aż 6 razy więcej węglowodanów (78 g). Nie byłoby w tym nic złego, ale.. ilość cukru dodanego stanowi, aż 95 procent zawartości węglowodanów (74 g cukru – 15 łyżeczek cukru)! Nie powinno to dziwić bowiem receptura zawarta na etykiecie, jednoznacznie wskazuje na dominujący składnik, jakim jest cukier – występujący na pierwszym miejscu na liście składników.

Kakao dostarcza wielu składników mineralnych w bardzo dużych ilościach. W 100 gramach zawarte jest 1524 mg potasu, który jest ważny dla pracy mięśni, 125 mg wapnia istotnego dla metabolizmu kości, 13,9 mg żelaza ważnego w procesach wytwarzania erytrocytów, a także 499 mg magnezu. Dostarcza także niewielkich ilości sodu. Niestety ze względu na wysoką zawartość błonnika pokarmowego, składniki te się są przyswajalne w przewodzie pokarmowym w 100 procentach.

Niewątpliwie porcja kakao, zalana ciepłą wodą lub mlekiem są zdrowszą alternatywą dla popularnych napojów energetycznych. Mocne kakao doskonale sprawdzi się przed treningiem lub wzmożonym wysiłkiem. Działa pobudzająco, ze względu na zawartość teobrominy, której zawartość może dochodzić nawet do 1,8 proc. W kakao znajdziemy również kofeinę w ilości 230 mg na 100 g proszku. Obie te substancje odpowiadają za pobudzające działanie napoju.

Ziarna kakaowca służą nie tylko do wyrobu kakao, ale także do otrzymania masła kakaowego. To bardzo ważny surowiec, wykorzystywany np. w produkcji czekolady, a także chetnie wykorzystywany w kosmetologii do pielęgnacji ciała. Stanowi zasobne źródło nasyconych kwasów tłuszczowych, które w diecie nie są wskazane, ale na skórę działają w bardzo korzystny sposób.

Istnieje wiele odmian drzewa kakaowego. Owoce kakaowca mogą mieć barwę żółtą, żółto-czerwoną, pomarańczową lub brązową. Jeden owoc kakaowca może zawierać nawet 50 ziaren. Natomiast jedno drzewo wydaje około 40 sztuk owoców.

Tradycyjnie rozróżnia się trzy odmiany kakaowca, z których powstaje kakao:

• Criollo, czyli odmiana najstarsza. Początkowo występowała w stanie dzikim. Jest najcięższa w uprawie, ze względu na podatność na choroby, szkodniki czy warunki klimatyczne. Charakteryzuje się delikatnym smakiem i zapachem. Wykorzystuje się ją w produkcji wysokiej jakości czekolady
• Forastero, czyli odmiana najpopularniejsza.Wywodzi się z Amazonii, skąd została przeniesiona przez Portugalczyków w rejon Zatoki Gwinejskiej. Ma mocny czekoladowy, lekko kwaskowaty smak i intensywny aromat. Co ciekawe, ciemna czekolada nazywana jest zwyczajowo „gorzką”, właśnie za sprawą cech sensorycznych tej odmiany.
• Trinitario, czyli odmiana powstała po skrzyżowaniu dwóch poprzednich. Jej nazwa wywodzi się od miejsca powstania pierwszej hybrydy, czyli wyspy Trynidad, znajdującej się w archipelagu Małych Antyli. Charakteryzuje się ona wysoką wydajnością, a jej uprawy sięgają 20 proc. ogólnej produkcji kakao na świecie.

Kaszel jest najczęstszą dolegliwością, z którą pacjenci udają się do lekarza rodzinnego. W badaniu, które ukazało się na łamach czasopisma FASEB (Federation of American Societies for Experimental Biology) zaobserwowano, że składnik aktywny zawarty w kakao, czyli teobromina był o wiele skuteczniejszy w walce z tą uciążliwą dolegliwością, w porównaniu do kodeiny.

Inne interesujące badanie dotyczyło wywoływania kaszlu u zdrowych osób, przy pomocy kapsaicyny, tzn substancji odpowiadającej za wyjątkowo ostry i piekący smak papryczek chilli. Kapsaicyna działa na receptory bólowe i wywołuje uczucie pieczenia w jamie ustnej. W przeprowadzonej analizie zaobserwowano, że do wywołania kaszlu u osób zażywających teobrominę, potrzebna była aż trzykrotnie większa ilość kapsaicyny, niż w przypadku osób przyjmujących placebo. Co ciekawe, w przypadku porównania grupy stosującej kodeinę z grupą stosującą placebo, nie zauważono znaczącej różnicy terapeutycznej.

W kakao znajdziemy tryptofan – aminokwas, z którego w mózgu powstaje serotonina i dopamina.Substancje te korzystnie oddziałują na procesy metaboliczne mózgu. Serotonina określana jest terminem hormonu szczęścia, ponieważ aktywuje produkcję endorfin, które również mają znaczenie w leczeniu i profilaktyce depresji. Oprócz funkcji neuroprzekaźnika, serotonina odpowiada za dobry nastrój oraz redukuje lęk i niepokój.

Kakao jest polecane osobom z depresją także z uwagi na wysoką zawartość magnezu, którego w 100 g kakao jest, aż 500 mg. Dzienne zapotrzebowanie na ten składnik, zgodnie z zaleceniami IŻŻ, wynosi dla dorosłejkobiety 320 mg, a dla mężczyzny 420 mg.

W badaniu, które ukazało się na łamach Archives of Internal Medicine, zaobserwowano, że osoby, które uzyskują większe ilości punktów według skali depresji (CES-D), spożywają więcej czekolady, w porównaniu do badanych, którzy uzyskują wyniki wykluczające depresję. Sugeruje to, że sięgają one po czekoladę w celu poprawy nastroju.

Kakao może być bezpiecznie spożywane przez kobiety ciężarne, a wręcz zalecane jest kobietom w tym okresie życia, za względu na wahania nastroju i stres, który może tworzy ciąży. Codzienne picie prawdziwego kakao, łagodzi okresy niepewności emocjonalnej wśród młodych matek. Stres prenatalny często odbija się na dziecku. Kakao służy więc niemowlętom, które jeszcze nie mogą go spożywać. Zawartość kofeiny w porcji kakao jest niewielka.

Kakao ma silne właściwości przeciwutleniające, głównie dzięki dużej zawartości polifenoli. Związki te spowalniają procesy starzenia komórek i poprawiają wygląd skóry. Kakao wspomaga również trawienie i działa kojąco na układ nerwowy. Udowodniono, że osoby regularnie pijące kakao, rzadziej zapadają na chorobę Parkinsona i Alzheimera. Wprowadzenie do diety tego napoju obniża ponadto ryzyko wystąpienia demencji.

Kakao sprawdza się w łagodzeniu stanów zapalnych. Można je też stosować w profilaktyce miażdżycy, ponieważ poprawia działanie naczyń krwionośnych i ogranicza odkładanie złego cholesterolu. Badania dowiodły ponadto, że regularne picie kakao, obniża ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca. Nie ma wątpliwości, że już niewielka dawka gorzkiej czekolady, o dużej zawartości kakao, istotnie zwiększa efekt antyoksydacyjny, korzystnie wpływając na zdrowie.

Zaobserwowano, że 30 g gorzkiej czekolady lub filiżanka kakao, ma porywnywalną aktywność przeciwutleniającą do 100 ml czerwonego wina!

Niedobory magnezu są w dzisiejszym świecie dużym problemem. Ich głównym powodem jest źle zbilansowana dieta, a także nadmierne spożycie alkoholu. Przyjmowanie suplementów, nie zawsze rozwiązuje ten problem, ze względu na ich niską przyswajalność.

Niedobór tego pierwiastka objawia się m.in.

• drżeniem i skurczami mięśni,
• mrowieniem kończyn,
• spadkiem siły,
• uczuciem zmęczenia,
• problemami z koncentracją,
• podatnością na stres i gorszym samopoczuciem.

W 100 g kakao dostarcza aż 499 mg magnezu, czyli 1 łyżka proszku kakaowego dostarcza tyle tego składnika, co jedna tabletka suplementu diety!

100 g kakao zawiera, aż od 20 do nawet 37 g błonnika, który kompleksowo działa na organizm. Podstawową funkcją błonnika jest wpieranie funkcjonowania przewodu pokarmowego, poprzez zwiększanie objętości mas kałowych i regulowanie rytmu wypróżnień. Błonnik pęczniejąc zwiększa uczucie sytości, co ułatwia odchudzanie. Ponadto spowalnia rozkład złożonych węglowodanów, co powoduje, że zawartość glukozy w krwiobiegu zwiększa się stopniowo – nie gwałtownie. Zmniejsza to chęć na podjadanie i może ograniczyć ilość konsumowanych kilokalorii w sposób nieświadomy.

Błonnik wiąże kwasy żółciowe i cholesterol hamując, ich zwrotne wchłanianie w jelicie, co powoduje obniżenie poziomu cholesterolu we krwi. Wykazano także, iż zawarte w kakao polifenole stymulują wydzielanie tlenku azotu w śródbłonku naczyń krwionośnych, co powoduje obniżenie ciśnienia tętniczego krwi.

U osób z upośledzoną tolerancją glukozy i nadciśnieniem tętniczym, czekolada gorzka obniżała ciśnienie krwi, poprawiła funkcje śródbłonka, a także zwiększyła wrażliwość tkanek na działanie insuliny – o czym donosi czasopismo Circularion.

Dietetycy zalecają spożywanie błonnika, którego dostarcza kakao, osobom dotkniętym otyłością, miażdżycą, cukrzycą i kamicą żółciową. Wiele właściwości prozdrowotnych błonnika kakaowego wymaga dalszych badań.

Masło kakaowe jest doskonałym środkiem pielęgnującym skórę. Zawarte w nim biopierwiastki, takie jak miedź, żelazo i magnez, działają energetyzująco i regenerująco na komórki naskórka. Korzystne działanie uzupełnione jest przez liczne związki polifenolowe, które usuwają wolne rodniki i opóźniają procesy starzenia.

Masło kakaowe znajduje zastosowanie w luksusowych kosmetykach, które pielęgnują skórę, działają kojąco w przypadku oparzeń słonecznych i redukują stany zapalne. Doskonale natłuszcza, uelastycznia i zmiękcza naskórek, będąc jednocześnie naturalnym filtrem UV.

Masło kakaowe nawilża, a także ogranicza tzw. transepidermalną utratę wody. Korzystnie wpływa na usuwanie rozstępów i blizn. Oprócz tego tłuszcz kakaowy znalazł zastosowanie w odżywkach do włosów. Kosmetyki na bazie masła kakaowego zawsze charakteryzują się przyjemnym, czekoladowym zapachem, kojarzącym się z ciepłem, radością i poczuciem bezpieczeństwa.

1. Musioł M., Błoński B., Stolecka-Warzecha A., Paprotna-Kwiecińska J., Wilczyński S.:Wpływ czekolady na zdrowie człowieka. Ann. Acad. Med. Siles (online) 2018, 72: 69-79.
2. Kłobukowski F., Skotnicka M., Śmiechowska M.: Kakao jako prozdrowotny środek spożywczy.. Szkice Humanistyczne 2016, XVI, 4, 41: 155-167.