Leczenie depresji – farmakoterapia, psychoterapia, terapie biologiczne. Sprawdź, czy najnowsze metody leczenia depresji są skuteczne!

Depresja jest poważnym zaburzeniem nastroju, objawiającym się: poczuciem smutku, przygnębienia i niepokoju, obniżeniem nastroju, biernością i brakiem zainteresowania światem zewnętrznym, nadmierną sennością i brakiem apetytu. Oprócz tego depresji mogą towarzyszyć napady agresji i myśli samobójcze, które często poprzedzają odebranie sobie życia. Leczenie depresji jest sporym wyzwaniem zarówno dla psychiatrii, jak i psychologii. Na niekorzyść statystyk działa to, że wiele osób z depresją wstydzi się swojej choroby tak bardzo, że nie szuka nawet pomocy u specjalistów.

Najpowszechniejszym sposobem leczenia depresji jest farmakoterapia opierająca się na regularnym przyjmowaniu leków przeciwdepresyjnych. Ich działanie polega w głównej mierze na zwiększaniu poziomu aktywności neuroprzekaźników monoaminowych (norepinefryny, dopaminy i serotoniny). Już w latach 50. ubiegłego wieku pojawiły się dwie podstawowe grupy leków przeciwdepresyjnych. Obecnie dostępne są:

• Leki przeciwdepresyjne trójpierścieniowe(imipramina, amitryptilina, klomipramina, dezypramina).
• Inhibitory monoaminooksydazy (fenelzyna, izokarboksazid).
• Atypowe (heterocykliczne) leki drugiej generacji (trazodon, maprotylina).
• Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (fluoksetyna, sertralina, paroksetyna).

Ze względu na silnie uzależniający charakter leków przeciwdepresyjnych ich stosowanie zalecane jest wyłącznie w przypadku leczenia depresji umiarkowanej i ciężkiej. Ponadto większość leków podaje się początkowo w niewielkich dawkach, a następnie zwiększa się je stopniowo w zależności od reakcji pacjenta. Leczenie przeciwdepresantami trwa zazwyczaj ok. 4-6 miesięcy (jest to bardzo zindywidualizowane). Po tym czasie należy powoli i systematycznie zmniejszać dawkę leku, a przy tym stale obserwować reakcje pacjentów. Gwałtowne przerwanie farmakoterapii może grozić zespołem odstawiennym, a nawet reemisją choroby. W przypadku osób z nawracającymi epizodami depresji zalecane jest wdrożenie tzw. leczenia podtrzymującego.

Pozytywne efekty działania leków przeciwdepresyjnych dostrzegane są dopiero po ok. dwóch tygodniach regularnego stosowania

Skuteczność i zasadność stosowania leków przeciwdepresyjnych to kwestie kontrowersyjne i często podnoszone przez środowiska psychologów i psychiatrów. Szacuje się, że farmakoterapia jest skuteczna w leczeniu ok. 50-70% przypadków depresji. Na niekorzyść antydepresantów przemawia długa lista, stosunkowo często, występujących skutków ubocznych, wśród nich można wymienić:

• Suchość w ustach.
• Nieostre widzenie.
• Nadmierna senność i spowolnienie ruchowe.
• Poczucie silnego lęku.
• Przyśpieszony rytm serca.
• Bezsenność.
• Zwiększenie masy ciała.
• Zaburzenia erekcji.
• Napady drgawkowe.
• Wzrost ciśnienia tętniczego krwi.
• Utrata łaknienia lub wręcz przeciwnie – jego wzrost.
• Spowolnienie psychoruchowe.
• Zaburzenia snu.
• Utrata energii i ciągłe zmęczenie.
• Terapie biologiczne w leczeniu depresji

Najpopularniejszą biologiczną terapią leczenia depresji są leki przeciwdepresyjne. Oprócz nich wyróżnia się także:

• Terapię wstrząsami elektrycznymi (ECT), która budzi wiele kontrowersji. Wiele osób uważa ją za metodę „niehumanitarną”, która powinna zostać zakazana. W latach 50. i 60. XX w. stanowiła ona podstawowy sposób leczenia depresji. Jednakże obecnie stosuje się ją niemal wyłącznie w leczeniu bardzo ciężkich przypadków depresji u osób, u których leczenie farmakologiczne nie przynosi zadowalających rezultatów. Terapię elektrowstrząsową przeprowadza się z zastosowaniem minimalnej stymulacji elektrycznej w celu wywołania napadów drgawkowych. Przed tym jednak pacjentom podaje się środki uspokajające i zwiotczające mięśnie. Głównym celem tego typu leczenia depresji jest doprowadzenie do zmian w neuroprzekaźnikach i cechach neurobiologicznych, które w znacznym stopniu mogą odpowiadać za objawy depresji. W wielu badaniach wykazano, że konsekwencją zastosowania ECT jest zmiana procesów przepływu krwi w mózgu. Niemniej jednak terapię elektrowstrząsową stosuje się stosunkowo rzadko ze względu na ryzyko uszkodzenia mózgu (m.in. utratę pamięci krótkotrwałej).
• Fototerapia sezonowych zaburzeń nastroju (terapia światłem), która stosowana jest wyłącznie w przypadku sezonowych zaburzeń afektywnych (SAD). Ta postać depresji występuje głównie w okresie jesienno-zimowym z powodu ograniczonej ekspozycji na światło. Terapia ta polega na ok. 1-2-godzinnej ekspozycji na jasne strumienie światła.
• Pozbawienie snu, które jest eksperymentalnym sposobem leczenia depresji o stosunkowo ograniczonej dostępności. Opiera się ono na badaniu osób z depresją, które skłoniono do tego, by nie spały przez sześć nocy z rzędu. U ponad 80% pacjentów zaobserwowano wzrost poziomu nastroju. Terapia ta nadal pozostaje w fazie eksperymentalnej i wymaga przeprowadzenia dalszych badań.

Przeczytaj również na temat: SAINT jako nowa, skuteczna metoda walki z depresją

POLECANE: Wysłuchaj podcastu stronyZDROWIA na temat chorób psychicznych w społeczeństwie. Dowiedz się, jak rozpoznać nietypowe objawy depresji i w jaki sposób pomóc osobie borykającej się z tym problemem. Gościem jest dr Magdalena Flaga-Łuczkiewicz, lekarz specjalista psychiatra, Centrum Terapii Dialog.

W przypadku zdiagnozowania depresji rekomendowanym rozwiązaniem jest połączenie leczenia biologicznego (farmakoterapii) z psychoterapią, która jest formą edukacji psychospołecznej i przewodnictwa w zakresie samopoznania. Podstawowym celem psychoterapii jest zmiana zachowań ludzkich, odkrycie schematów poznania i ułatwienie człowiekowi rozwoju osobistego i emocjonalnego. Osoby, zmagające się z depresją wymagają psychoterapii ukierunkowanej na zmianę sposobu zachowania, przeżywania i poznania. Ważne jest również zdiagnozowanie przyczyn depresji, a także czynników, które mogą przyczyniać się do zaostrzenia jej objawów.

Wsparcie psychiczne najbliższych osób nie może zastąpić psychoterapii, na której udzielana jest pacjentowi specjalistyczna pomoc wykwalifikowanego psychoterapeuty

Sposób leczenia depresji na psychoterapii może różnić się w zależności od nurtu systemowego tej formy pomocy w zwalczaniu chorób z zakresu zdrowia psychicznego. Wyróżnia się m.in.:

• Psychoterapię psychodynamiczną.
• Psychoterapię poznawczo-behawioralną (CBT).
• Psychoterapię humanistyczną.
• Psychoterapię Gestalt.
• Psychoterapię ericksonowską.

Psychoterapia psychodynamiczna

Psychoterapia psychodynamiczna to długoterminowa forma terapii, która zazwyczaj trwa ok. 2-5 lat (jest to uzależnione od indywidualnego stanu pacjenta). Bardzo ważną rolę w niej odgrywa silna więź pomiędzy pacjentem a terapeutą, która stanowi o sukcesie terapii. Podczas sesji terapeutycznej pacjent zachęcany jest do swobodnego dzielenia się swoimi uczuciami, myślami, fantazjami i skojarzeniami. W psychodynamicznym nurcie psychoterapii bardzo ważne jest to, że pacjent i terapeuta siedzą naprzeciw siebie. Na początkowych sesjach terapeuta zazwyczaj pozostaje „w cieniu”. Często można odnieść wrażenie, że jest on mocno zdystansowany czy wręcz chłodny. Wynika to z tego, że pełni on funkcję swojego rodzaju „przewodnika”, a jego rolą nie jest doradzanie pacjentowi i rozwiązywanie jego problemów. Terapeuta w terapii psychodynamicznej dostosowuje się do swojego rozmówcy – jeśli nie jest on jeszcze gotowy na ujawnienie swoich lęków, nie nalega i nie konfrontuje go bezpośrednio z największymi słabościami. Podczas terapii w tym nurcie bardzo często występuje zjawisko „przeniesienia”, które charakteryzuje się przeniesieniem konkretnych uczuć pacjenta na terapeutę. Dzieje się tak przede wszystkim wtedy, gdy w przeszłości (w dzieciństwie) dochodziło do konfliktów emocjonalnych, a pacjent nie mógł właściwie przeżyć różnych wydarzeń. W psychoterapii psychodynamicznej terapeuta bardzo często przygląda się relacjom pacjenta z innymi osobami z otoczenia – pyta go, jak myśli, że widzą go inni, co on myśli o innych osobach etc. Kluczową rolę w tym nurcie gra przeszłość, która często stanowi podłoże problemów w dorosłym życiu. Psychoterapia psychodynamiczna nie jest adresowana do wszystkich – mogą ją przebyć jedynie osoby, które posiadają duży stopień samoświadomości i wewnętrzną przestrzeń do pracy nad sobą.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT)

Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT), nazywana niekiedy również terapią kognitywno-behawioralną, jest krótkoterminową formą pomocy. Trwa ona zwykle od kilku do kilkunastu miesięcy. Jest niezwykle skuteczna i polecana w leczeniu depresji i innych zaburzeniach nastroju. Terapia w tym nurcie opiera się na przekonaniu, że podłożem wszelkich zaburzeń psychicznych jest nieustanne powielanie tych samych schematów poznawczych. Podczas cyklicznych spotkań z pacjentem terapeuta, stosując różne techniki, pomaga pacjentowi zmienić sposób myślenia tak, by różne codzienne sytuacje, nie ewokowały nieprzyjemnych odczuć. Wśród podstawowych technik właściwych dla terapii poznawczo-behawioralnej można wymienić:

• Dialog sokratejski, który polega na zadawaniu pacjentowi pytań w taki sposób, by sam doszedł on do wniosku, co jest główną przyczyną jego problemów.
• Zapis myśli, który pozwala dokładnie przeanalizować uczucia, sądy i opinie, które rządzą życiem pacjenta. Dzięki tej technice może się on od nich zdystansować.
• Ekspozycja, która polega na celowym konfrontowaniu pacjenta z jego największymi lękami, w celu ich „oswojenia”. W takiej sytuacji pacjent opisuje swoje uczucia, a przy tym uczy się adekwatnych reakcji.

Bardzo ważną rolę w terapii behawioralnej osoby, cierpiącej na depresję gra uświadomienie jej o istnieniu tzw. myśli automatycznych, które pojawiają się w umyśle mimowolnie w odpowiedzi na konkretne wydarzenia. Przykładem jest np. myśl „jestem nieatrakcyjna fizycznie” wówczas, gdy chłopak nie oddzwania po randce. Przy czym w depresji myśli automatyczne pojawiają się zazwyczaj w kontekście świata, samego siebie i swojej przyszłości. Po zapoznaniu pacjenta z mechanizmami właściwymi dla powstawania depresji zazwyczaj przechodzi się do jego aktywizacji (zachęcania go do różnych działań).

Psychoterapia Gestalt

Psychoterapia Gestalt, zaliczana do nurtu humanistycznego, jest formą pomocy, bazującą na psychoanalizie i teorii pola psychologicznego. Jej nazwa pochodzi od niemieckiego słowa „Gestalt” , co dosłownie oznacza formę, postać lub figurę. Ważnym założeniem w tym nurcie jest przeświadczenie, że jednostka, po to by funkcjonować w społeczeństwie rezygnuje ze swoich autentycznych uczuć, a tym samym obniża swój potencjał. Ponadto w psychoterapii Gestalt ważne jest także założenie, że zachowanie danej jednostki determinowane jest przez jej otoczenie. Podstawową techniką terapeutyczną w tym nurcie jest dialog egzystencjalny, który polega m.in. na uświadomieniu pacjenta o jego emocjach i o sposobie, w jaki one powstają. Ta forma terapi polecana jest osobom z depresją, ponieważ umożliwia ona głęboki wgląd siebie, a także zrozumienie motywacji swoich emocji i doświadczeń. W tradycyjnej formie terapia ta składa się z czterech etapów: indywidualnej rozmowy, terapii otwarcia, rozwiązywania problemów i oceny.

Psychoterapia ericksonowska

Psychoterapia ericksonowska to forma terapii, która skupia się przede wszystkim na spoglądaniu w przyszłość. Twórca tego nurtu - Milton Erickson był pragmatykiem, uważającym że przeszłości nie można zmieniać, dlatego jedyne, co nam pozostaje to patrzenie z nadzieją w przyszłość. Podobnie, jak terapia behawioralna, jest ona krótkoterminowa – trwa od kilku do kilkunastu miesięcy. Jej podstawowym założeniem jest to, że ludzie zmieniają się nieustannie, a także posiadają wewnętrzną zdolność do przezwyciężania wszystkich przeciwności losu. Głównym zadaniem psychoterapeuty, który pracuje w nurcie ericksonowskim jest poszukiwanie i uświadamianie pacjentowi jego pozytywnych stron i możliwości, które w nim drzemią. Ważne jest porzucenie, pojawiającej się w terapii psychodynamicznej i poznawczo-behawioralnej (w mniejszym stopniu), eksploracji przeszłości na rzecz koncentrowania się na przyszłych doświadczeniach.

Leczenie depresji jest sporym wyzwaniem dla współczesnej medycyny, w ramach której badacze stale pracują nad opracowaniem nowych metod leczniczych tej choroby o podłożu psychicznym. Wśród najnowszych metod leczenia depresji można wymienić:

• Zabieg głębokiej stymulacji mózgu (DBS), który po raz pierwszy przeprowadzono w 1948 r. Wówczas zastosowano go do leczenia pacjenta cierpiącego na chorobę Parkinsona z towarzyszącą depresją. Zabieg ten polega na głębokiej stymulacji mózgu za pośrednictwem generatora ulokowanego w klatce piersiowej. Stymulacja ta odbywa się na trzech poziomach: neuronowym, makroobwodów neuronowych i neurochemicznym. Mimo że metoda ta często kojarzy się z innymi kontrowersyjnymi metodami stymulacji mózgu (m.in. elektrowstrząsami), to wiąże się ona z minimalnym ryzykiem nieodwracalnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. Podstawowym ograniczeniem zabiegu głębokiej stymulacji mózgu jest jego koszt, który może sięgać nawet 50. tyś zł. Co ważne, w 2009 r. Amerykańska Agencja Żywności i Leków uznała oficjalnie DBS za jedną z metod leczenia zaburzeń psychicznych.
• Zabieg stymulacji nerwu błędnego (VNS), który polega na stymulacji nerwu błędnego zmiennym prądem elektrycznym. Do tej pory temu zabiegowi zostało poddanych zaledwie 5. tyś osób (w tym kilka osób w Polsce). Niemniej jednak zdania badaczy na temat tej metody leczenia depresji są podzielone. Niektóre badania (np. te przeprowadzone przez zespół badawczy: Lomarev, Densolw i Nahas) wskazują na wysokie właściwości antydepresyjne VNS. Inne natomiast (zespół badawczy: Berry, Broglio, Bunker) prowadzą do wniosku, że efekty zabiegu stymulacji nerwu błędnego można przyrównać do efektu placebo.
• Przezczaszkowa stymulacja magnetyczna (TMS), która jest najpowszechniejsza spośród wszystkich metod stymulacji mózgu w leczeniu depresji. Zabieg ten opiera się na udowodnionej tezie, że depresji towarzyszy zmniejszona czynność w obszarze lewej komory przedczołowej grzbietowo-bocznej. Wobec tego TMS polega na stymulacji tej części mózgu za pośrednictwem stymulatorów magnetycznych o wysokiej częstotliwości. Tę metodę leczenia depresji wdraża się jedynie w przypadku stale nawracających epizodów tej choroby.
• Przezczaszkowa stymulacja prądem stałym (DCS), która polega na stymulacji kory mózgowej słabym prądem stałym za pośrednictwem dwóch elektrod umieszczanych na środku głowy. Obecnie na etapie badań testowych jest łączenie farmakologii z DCS.

Źródła:

1. Zyss T, Zięba A, Hesse R. Głęboka stymulacja mózgu - najnowszą fizykalną metodą leczenia depresji. Psychiatria Polska. 2010;3.
2. Antosik-Wójcińska A., Nowoczesne metody leczenia depresji – DBS, VNS. Psychiatria po Dyplomie. 2014; 06. podyplomie.pl/psychiatria/17590,nowoczesne-metody-leczenia-depresji-dbs-vns
3. Antosik-Wójcińska A., Poleszczyk A., Nowoczesne metody leczenia depresji – rTMS, tDCS. Psychiatria po Dyplomie. 2014;05.podyplomie.pl/psychiatria/17204,nowoczesne-metody-leczenia-depresji-rtms-tdcs.
4. Aleksandrowicz J., Czabała J.Cz., Psychoterapia: edraurban.pl/layout_test/book_file/210/psych-t3-256-265.pdf.
5. Trzebiatowska M., Depresja: pssenowysacz.wsse.krakow.pl/attachments/article/276/Hammen%20Constance%20-%20Depresja.pdf

ZOBACZ: Jak leczyć depresję?