Matcha – zielona herbata w proszku. Jakie ma właściwości i zastosowanie, a jakie są przeciwwskazania do jej picia? Jak parzyć matchę?

Matcha to tradycyjny rodzaj sproszkowanej zielonej herbaty, który pochodzi z Japonii. Tak, jak wszystkie rodzaje herbaty, powstaje z liści kamelii chińskiej (Camellia sinensis) i jest ceniony w Kraju Kwitnącej Wiśni od ponad tysiąca lat, zaś do Chin sprowadzony został w XII wieku przez buddyjskich mnichów.

Matcha produkowana jest w specjalny sposób: przeznaczone do zbioru liście herbacianych krzewów osłaniane są matami i przez 20-30 dni rosną w cieniu (zupełnie inaczej jest z krzewami, z których wytwarza się równie popularną herbatę sencha – te rosną w słonecznych miejscach).

Osłonięcie młodych listków przed działaniem sprawia, że liście stają się bladozielone i zaczynają produkować aminokwasy, które sprawiają, że matcha ma słodkawy smak i wyrazisty aromat. Zebrane listki suszy się, a następnie ściera się na proszek, który ma intensywny jasnozielony kolor.

W zależności od jakości liści zielona herbata matcha może być przeznaczona do celów kulinarnych (gorsza jakościowo) lub ceremonialnych. Herbatę do ceremonii cha-no-yu (co po japońsku znaczy „gorąca herbata”) wytwarza się z bardzo młodych liści, a proces ich suszenia i proszkowania odbywa się według ściśle określonych reguł.

Herbata matcha to niezwykle bogate źródło antyoksydantów: jedna filiżanka matcha zawiera taką samą ilość tych cennych składników co 10 filiżanek zwykłej zielonej herbaty. W porównaniu z herbatami gorszego sortu ma nawet 137 razy więcej przeciwutleniaczy, natomiast względem zielonej herbaty najlepszego gatunku ma ich ok. 3 razy więcej. Wynika to z faktu, że w przypadku zwykłej herbaty zielonej spożywany sam napar z liści, natomiast pijąc matchę spożywamy je w całości.

Wśród antyoksydantów występujących w matchy dominują polifenole, które stanowią aż 1/3 suchej masy liści. To m.in. flawonole takie jak katechiny, co których należy słynny już galusan epigallokatechiny (EGCG).

Matcha jest źródłem aminokwasów, do których należy m.in. wspomagająca pracę mózgu L-teanina. Wśród witamin istotna jest witamina C, natomiast do składników odżywczych, w które obfituje ta herbata, należy wymienić potas, wapń, żelazo i fluor.

Matcha zawiera najmniej tanin o działaniu ściągającym na błony śluzowe (czyli obkurczającym naczynia krwionośne) wśród japońskich herbat, m.in. takich jak sencha, gyokuro, bancha i hojicha. W proszku matcha jest za to najwięcej związków azotowych, do których należą aminokwasy oraz kofeiny (3,62 proc. – więcej ma tylko gyokuro). W porównaniu z senchą ma za to 2 razy mniej witaminy C. Liście herbaty z wczesnego zbioru, właśnie takie jak matcha, mają więcej potasu i fosforu niż te zrywane później.

Herbata matcha to przede wszystkim bogactwo silnych antyoksydantów, które neutralizują wolne rodniki. Nadmiar tych drugich powoduje uszkodzenia komórek i ich materiału genetycznego, skutkując przyspieszonym starzeniem się tkanek i rozwojem chorób cywilizacyjnych, przede wszystkim choroby wieńcowej serca i wylewu.

W badaniach udowodniono wielokierunkowe korzystne działanie sproszkowanej herbaty na zdrowie. Wiadomo m.in., że konsumowana regularnie matcha:

• obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi,
• zapobiega utlenianiu lipidów krwi w procesie formowania się płytki miażdżycowej,
• obniża poziom glukozy we krwi,
• reguluje ciśnienie krwi,
• zwiększa spalanie kalorii nawet o 17 procent,
• zapewnia szybszy metabolizm nawet przez 24 godziny po spożyciu,
• unieczynnia bakterie, grzyby i wirusy,
• zmniejsza stan zapalny,
• wspomaga odtruwanie organizmu, m.in. z metali ciężkich,
• działa alkalizująco, czyli odkwaszająco na organizm,
• wspomaga pracę wątroby i nerek,
• chroni układ krwionośny,
• poprawia pracę mózgu,
• wspomaga relaksację i podnosi nastrój,
• wspomaga profilaktykę raka piersi, prostaty, skóry, płuc i wątroby.

Ponieważ matcha przyspiesza procesy trawienia, spalania kalorii i detoksykacji, jej picie wspomaga efekty kuracjach odchudzających i oczyszczających – choć oczywiście dla osiągnięcia konieczna jest też odpowiednia dieta i codzienna dawka ruchu.

W zielonej herbacie występuje szereg substancji usprawniających funkcjonowanie mózgu, m.in. uważność, zapamiętywanie i szybkość reagowania (efekty w przypadku seniorów pojawiają się już po 2 miesiącach spożywania matchy w porcji 2 g dziennie).

Najbardziej znanym herbacianym związkiem o korzystnym działaniu na mózg jest L-teanina, która modyfikuje pobudzające działanie teiny. Aminokwas ten sprawia, że jest efektywna dłużej, a gdy jej działanie słabnie, nie dochodzi do spadków poziomu energii.

L-teanina ma również korzystny wpływ na utrzymanie prawidłowego poziomu dopaminy i serotoniny w organizmie. Dzięki temu herbata matcha wpływa korzystnie nie tylko na ogólną sprawność intelektualną, ale też nastrój. Zwiększa motywację i zdolność odczuwania przyjemności, wspomaga też odprężenie i sen, ponieważ nasila aktywność fal mózgowych alfa. Są one charakterystyczne dla stanu relaksacji, więc ich pobudzanie pomaga zmniejszyć poziom stresu.

Przygotowanie napoje z proszku matcha wymaga użycia gorącej, ale nie wrzącej wody. Powinna mieć najwyżej 70 stopni Celsjusza, inaczej wpłynie negatywnie na smak i właściwości napoju.

Aby przygotować herbatę matcha zgodnie z zasadami japońskiej ceremonii, potrzebne są specjalne przyrządy – choć w domu można też jednak użyć także zwykłej filiżanki, łyżeczki lub miarki, sitka oraz trzepaczki.

W skład zestawu do matchy wchodzą:

• miseczka – chawan,
• bambusowa łyżeczka-miarka – chashaku,
• sitko do przesiana proszku,
• bambusowa trzepaczka do spieniania herbaty matcha – chasen.

Zależnie od pożądanej mocy (a w praktyce – gęstości) napoju stosuje się następujące proporcje:

• matcha standardowa – 1 łyżeczka proszku z 60 ml gorącej wody,
• matcha słaba (usucha) – 1/2 łyżeczki proszku i 90-120 ml wody,
• matcha mocna (koicha) – 2 łyżeczki na 30 ml wody; napój przyrządza się go bez pianki na specjalne okazje z wysokiej jakości herbacianego proszku.

By przygotować matchę, odmierzamy porcję proszku, przesiewamy przez sitko, by pozbyć się grudek, wsypujemy do miseczki i zalewamy wodą, po czym mieszamy miotełką, aż proszek się rozpuści, a na powierzchni pojawi się pianka.

Właściwości herbaty matcha różnią się w zależności od czasu jej parzenia. Parzona krótko ma działanie pobudzające i dodaje energii. Parzona przez dłuższy czas, 5-8 minut, herbata matcha ma działanie relaksujące i odprężające.

Napój z matchy można pić jak kawę, np. w postacie matcha latte. Jest też składnikiem lodów, batonów, serników i innych ciast. Do celów kulinarnych można przy tym używać zaparzonej matchy, jak również samego proszku. Ceny dobrej jakości matchy zaczynają się od ok. 30 zł za 30 g.

Matcha występuje też jako składnikiem kremów i innych kosmetyków przeciwstarzeniowych, jednak chcąc liczyć na ich skuteczność warto wybierać preparaty o wyższej zawartości herbaty, a co za tym idzie – również cenie.

Matcha jest źródłem kofeiny (w tym przypadku nazywanej teiną), której zawiera mniej więcej tyle, co kawa, bo 70 mg w porcji przygotowanej z 2 g proszku.

W związku z zawartością kofeiny matchę powinno się spożywać ją z umiarem i nie jest wskazana dla dzieci. Ostrożnie powinny podejść do jej picia kobiety w ciąży i karmiące piersią.

Przyjęcie zbyt dużej ilości matchy może być źródłem działań niepożądanych, takich jak nadmierne pobudzenie, trudności w koncentracji, nudności i zaburzenia snu. Jeśli ma być spożywana w drugiej połowie dnia, warto przygotować słabszy napój i parzyć go dłużej niż 5 minut.

Natomiast regularne przedawkowywanie matchy grozi rozwojem zaburzeń ze strony wątroby i nerek. Jeśli japońska herbata ma być pita codziennie, warto wybierać produkty pochodzące z ekologicznych upraw, ponieważ najtańsza matcha jest często zanieczyszczona arsenem oraz pestycydami.

Ponieważ wraz z matchą spożywane są całe liście, które są istotnym źródłem szczawianów, częste sięganie po ten napój nie jest zalecane w przypadku osób z kamicą nerkową, dną moczanową i niektórymi chorobami reumatycznymi.

ZOBACZ: Najcenniejsza herbata. Co należy wiedzieć na temat matchy?