Stres – jakie są jego rodzaje, przyczyny i objawy? Sprawdź, jak sobie radzić ze stresem!

W psychologii o stresie mówi się jako o relacji adaptacyjnej pomiędzy możliwościami jednostki a wymogami sytuacji, która działa jako stresor (bodziec stresujący).

Stres można rozumieć jako bodziec, reakcję na bodziec (stresor) albo jako proces.

• Stres jako bodziec – bodziec (stresor) to konkretna sytuacja, czynnik wywołujący silne emocje i napięcie.
• Stres jako reakcja – może to być reakcja zarówno psychologiczna, jak i fizjologiczna, zachodząca pod wpływem wydzielania hormonu stresu.
• Stres jako proces – to relacja między jednostką a otoczeniem, działanie i reagowanie na bodźce rozłożone w czasie.

Wyróżnia się też trzy typy reakcji na stres:

• Dystres, czyli reakcję, która pojawia się w odpowiedzi na zagrożenie, utrudnienie lub brak możliwości zrealizowania istotnych celów i zadań.
• Eustres, czyli stres pozytywnie mobilizujący do działania.
• Neustres, czyli bodziec, który dana osoba odbiera jako neutralny, choć dla innych ludzi może on prowadzić do eustresu lub dystresu.

Stres mobilizujący pojawia się zazwyczaj jako reakcja na trudne zadanie, które trzeba szybko wykonać. Stres destruktywny (dystres) to najczęściej reakcja na problemową sytuację, której rozwiązanie nie jest w danym momencie możliwe lub którą dana jednostka postrzega jako zbyt trudną i niemożliwą do rozwiązania.

Z biologicznego punktu widzenia w reakcji stresowej biorą udział układ współczulny i oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (oś HPA). Pojawia się reakcja „walcz lub uciekaj”, nadnercza wydzielają hormony (adrenalinę i noradrenalinę), źrenice rozszerzają się, wzrasta tętno, przyspiesza akcja serca i oddech. Oś HPA reaguje jakiś czas (nawet kilka godzin) po pojawieniu się stresora. Wydzielany jest hormon CRH, który pobudza przysadkę mózgową, a ta pobudza korę nadnerczy, która zaczyna wydzielać hormon stresu, czyli kortyzol.

W powstawaniu stresu bierze też udział ciało migdałowate, którego rola polega na rozpoznawaniu stresora i przypisywaniu mu znaczenia emocjonalnego. W reakcji stresowej biorą udział również układ dopaminergiczny i układ serotoninergiczny.

Oprócz rozróżnienia na stres mobilizujący (eustres) i destruktywny (dystres), można też mówić o rozróżnieniu na stres psychologiczny, stres pourazowy, stres związany z konkretną sytuacją i koniecznością adaptacji do nowych warunków (np. stres w ciąży albo stres w pracy), stres krótkotrwały i stres przewlekły.

Innym jeszcze rodzajem stresu jest stres oksydacyjny, który polega na braku równowagi pomiędzy działaniem reaktywnych form tlenu a biologiczną zdolnością do szybkiej detoksykacji reaktywnych produktów pośrednich lub naprawy wyrządzonych szkód.

Najbardziej szkodliwy jest stres przewlekły, długotrwały – wyrządza on najwięcej szkód w organizmie i psychice człowieka.

Bardzo poważnym problemem jest zespół stresu pourazowego, czyli reakcja na traumatyczne, niejednokrotnie zagrażające życiu wydarzenia, co skutkuje nieraz trwałą zmianą osobowości.

Przyczyny stresu mogą być rozmaite – od błahych (egzamin, kłótnia) do tak poważnych, jak śmierć kogoś bliskiego, przeżycia wojenne czy katastrofy.

Przyczyną stresu może być nowa sytuacja, do której trzeba się przystosować i obawy, czy sprostamy oczekiwaniom oraz danej roli – z tego powodu pojawia się najczęściej na przykład stres w ciąży oraz stres w pracy.

Obok fizjologicznych objawów stresu takich jak rozszerzone źrenice, przyspieszony oddech, akcja serca i tętno, ból w klatce piersiowej i nadmierna potliwość, pojawiają się także skutki psychologiczne takie jak zwątpienie we własne siły i wartość, depresja, a nawet myśli samobójcze. Z tego względu stresu, szczególnie tego długotrwałego i po traumatycznych przeżyciach, nie wolno bagatelizować.

Skutki przewlekłego stresu mogą być bardzo poważne i groźne dla zdrowia. Może pojawić się chudnięcie ze stresu lub wręcz przeciwnie – jego „zajadanie” i problemy z przybieraniem na wadze, bóle kostno-stawowe, bóle brzucha i głowy, problemy z sercem, a nawet udar i zawał serca. Szczególnie niebezpieczny jest stres w ciąży – może nawet doprowadzić do poronienia.

Objawy stresu to także problemy żołądkowe; często pojawia się biegunka ze stresu, czasami stres może prowadzić też do przewlekłych zaparć. Długotrwałe wydzielanie hormonów stresu osłabia organizm i czyni go podatnym na różne choroby. Stres może też zaburzać miesiączkowanie i płodność kobiet, ponieważ pod jego wpływem wydzielana jest prolaktyna.

Wyróżnia się następujące fazy stresu:

• Faza alarmowa, czyli pierwsza, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu nowej sytuacji. Pojawia się szok, a następnie reakcja obronna organizmu, mająca na celu przeciwdziałanie szokowi.
• Faza przystosowania (odporności), kiedy organizm uczy się, jak skutecznie radzić sobie z bodźcem stresującym (stresorem). O ile organizm poradzi sobie z zaistniałą sytuacją, wszystko wraca do normy. Jeśli nie, następuje kolejna faza.
• Faza wyczerpania – stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres) powoduje wyczerpanie zasobów odpornościowych. Może to skutkować osłabieniem organizmu pod względem psychicznym i fizycznym, pojawiają się choroby i psychosomatyczne dolegliwości; długotrwały stres może doprowadzić nawet do śmierci.

Sposoby radzenia sobie ze stresem polegają przede wszystkim na rozładowaniu napięcia emocjonalnego oraz na zmianie nastawienia psychicznego.

Dobrym pomysłem na radzenie sobie ze stresem są ćwiczenia fizyczne i aktywność na świeżym powietrzu. Joga to jeden z najlepszych wyborów działających łagodząco na stres. Na stres dobrze działa też magnez i przyjmowanie witamin z grupy B (szczególnie witaminy B6), które mają korzystny wpływ na układ nerwowy.

Doskonały sposób na stres to przewartościowanie swoich priorytetów i życie zgodnie z zasadą, „czego nie można zmienić, należy zaakceptować”. Zwolnienie tempa życia, szczególnie w wielkim mieście, i wdrożenie zasad, którymi kierowali się starożytni stoicy, to także bardzo skuteczna metoda walki ze stresem.

Z metod doraźnych na stres najlepiej działają:

• relaksacja,
• masaże,
• kąpiele z dodatkiem pachnących olejków i soli do kąpieli (zawierają one cenne minerały, w tym magnez, które działają uspokajająco i wzmacniają układ nerwowy),
• spacery.

W przypadku stresu pourazowego, który jest bardzo poważnym schorzeniem, konieczna jest pomoc wykwalifikowanego psychologa.

Do psychologa można zgłosić się także, jeśli przeżywamy stres w pracy albo podczas ciąży. Taka wizyta pomoże spojrzeć na stresującą sytuację z innej perspektywy, psycholog doradzi też skuteczne dla danej osoby sposoby radzenia sobie ze stresem.

Jak przestać się zamartwiać?