Osobowość – typy osobowości, test osobowości i rodzaje zaburzeń

Z punktu widzenia psychologii, osobowość to wewnętrzny system wartości, mechanizmów działania i reagowania, wrodzonych predyspozycji i innych czynników, za sprawą których dana osoba dostosowuje się do sytuacji i reaguje w taki lub inny sposób (sposób reakcji zależy też jednak od całego kontekstu sytuacji).

Osobowość zdefiniowana może być też jako zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych danego człowieka, który różni go od innych ludzi. Taka definicja wskazuje, że każdy człowiek ma unikalną osobowość (nie ma ludzi o identycznym zestawie cech i predyspozycji), niemniej jednak możliwe jest sklasyfikowanie typów osobowości i dopasowanie danej jednostki do któregoś z nich.

Osobowość człowieka nie jest jedynym wyznacznikiem jego reakcji i zachowania w danej sytuacji: zależy to także od emocji w danym czasie i od innych czynników.

Zobacz także: Kim jest introwertyk i czym różni się od ekstrawertyka? Czy można mieć oba te typy osobowości? Sprawdź, jak je odróżnić od siebie

Psychologiczne teorie osobowości dotyczą zachowania i sposobów reagowania na bodźce. Wyróżnia się:

• Psychodynamiczne teorie osobowości (osobowość kształtują doświadczenia z dzieciństwa, instynkty biologiczne oraz relacje z rodzicami lub interakcje społeczne) – należą do nich na przykład teoria Freuda oraz teorie Junga, Adlera, Sulivana i Eriksona.
• Teorie pola, według których człowiek jest całością psychofizyczną, zaś jednostka dąży do samorealizacji.
• Teorie czynnikowe – osobowość to zbiór cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, odczuwania i reagowania.
• Teorie uczenia się – osobowość jest tylko jednym z czynników odpowiedzialnych za określone zachowanie, inne zależą od sytuacji.
• Teorie uczenia się społecznego, według których osobowość kształtują interakcje społeczne.
• Teorie humanistyczne (np. Maslowa i Dąbrowskiego) i systemowe (Eriscksona).

Psychologia osobowości stosuje kilka podziałów na typy osobowości. Podstawowy podział to:

• osobowość ekstrawertyczna (nakierowana na świat zewnętrzny i interakcje z innymi ludźmi);
• introwertyczna (zdystansowana wobec świata i ostrożna w kontaktach społecznych).

Inny podział typów osobowości to zaproponowane przez Hipokratesa rozróżnienie osobowości na sangwiniczną, choleryczna, melancholiczną i flegmatyczną. Jeszcze inne propozycje to podział na osobowość „myślącą” i „czującą” oraz „postrzegającą"(„obserwującą”) i „oceniającą”.

Z psychologii Junga wywodzi się podział na 16 typów osobowości, zależnie od tego, jaka kombinacja cech przeważa u danej osoby.

Testy osobowości pozwalają na określenie, jaki typ osobowości najlepiej charakteryzuje daną jednostkę. Mogą mieć od kilkunastu do nawet kilkuset pytań. Przykład, to tak zwane jungowskie testy osobowości, które analizują osobowość na podstawie zestawu pytań mających określić dominujące cechy w każdej z czterech par:

• ekstrawersja-introwersja,
• percepcja-intuicja,
• myślenie-odczuwanie,
• ocenianie-obserwacja.

Testy te pozwalają na wyróżnienie 16 typów osobowości.

Psychologia osobowości dysponuje też testami, które pozwalają postawić diagnozę, że w danym przypadku mamy do czynienia z określonym zaburzeniem osobowości.

Zaburzenia osobowości to zestaw cech będących swego rodzaju wzorcem charakteru, które powodują nieprawidłowe reakcje i niekorzystne następstwa dla życia danej osoby, a czasami także dla jej otoczenia. W międzynarodowej klasyfikacji psychiatrycznej (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10) wyróżnia się następujące zaburzenia osobowości:

• Osobowość paranoiczna, którą cechuje między innymi brak zaufania do innych ludzi, podejrzliwość i nadmierna wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie.
• Osobowość schizoidalna, która charakteryzuje się chłodem emocjonalnym i pochłonięciem własnymi myślami.
• Osobowość dyssocjalna, czyli antyspołeczna, inaczej osobowość psychopatyczna, która polega na negowaniu zasad życia w społeczeństwie i tendencji do nieprzestrzegania obowiązujących w danej społeczności norm.
• Osobowość chwiejna emocjonalnie (borderline), czyli tak zwaną osobowość z pogranicza, charakteryzująca się dużą labilnością i zmiennością emocji.
• Osobowość histrioniczna, która polega na zachowywaniu się teatralnie, w sposób widowiskowy i zwracającym uwagę.
• Osobowość anankastyczna, która polega na rygorystycznym przestrzeganiu norm, sztywności i zasadniczości oraz braku umiejętności zabawy i traktowania niektórych spraw z humorem.
• Osobowość lękliwa (unikająca) polegająca na lęku przed kontaktami z innymi ludźmi.
• Osobowość zależna – taka osoba oczekuje, że inni przejmują odpowiedzialność za jej życie i na przykład będą podejmować za nią trudne decyzje.

Do zaburzeń osobowości zalicza się czasem również osobowość narcystyczną, która polega na skupieniu się na realizacji jedynie własnych potrzeb, i osobowość neurotyczna, charakteryzująca się nadmiernym skupieniem na własnych problemach i doznaniach oraz nadmiernym przeżywaniu niepowodzeń.

Czego pragną ludzie? Odpowiada trener mentalny Jakub B. Bączek