PTSD, czyli zespół stresu pourazowego – objawy, skutki i leczenie traumy pourazowej. Skuteczne metody stosowane w psychoterapii

Zespół stresu pourazowego to potoczna nazwa pourazowych zaburzeń stresowych lub pourazowego zaburzenia stresowego (post-traumatic stress disorder, PTSD). To jedyne zaburzenie psychiczne, poza tymi wywołanymi zażyciem określonych substancji, w którym da się wyraźnie określić czynnik, jaki je wywołał[/b].

Czytaj: Terapia psychodeliczna legalna w Australii. To pierwszy kraj, gdzie można stosować psylocybinę i ecstasy do leczenia depresji i PTSD

Według klasyfikacji chorób ICD-10 czynnikiem wywołującym PTSD jest stresor traumatyczny, opisywany jako „narażenie na wydarzenie lub sytuację o cechach wyjątkowo zagrażających lub katastroficznych, które mogłyby spowodować przenikliwe odczuwanie cierpienia niemal u każdego”.

Zaburzenia związane z PTSD rozwijają się pod wpływem niespodziewanego czynnika stresującego o takiej sile działania, przy której liczba informacji i nasilenie emocji przekraczają możliwości poznawcze danej osoby.

Czytaj też: Dziecięca trauma seksualna wymaga pomocy – tłumaczy psycholog

W zespole stresu pourazowego dochodzi do utrwalenia w pamięci wspomnień lub ich fragmentów, które wracają uporczywie w postaci myśli, snów i przebłysków dysocjacyjnych, gdy chory ma wrażenie, że trauma dzieje się ponownie.

Choć psychiczny wstrząs bywa udziałem wielu ludzi, nie u każdego wywoła ciężką reakcję, które uniemożliwia normalne funkcjonowanie. W toku badań ustalono, że działanie ekstremalnego stresora nasilają pewne czynniki, do których należą:

• uwarunkowania genetyczne – zwiększone ryzyko rozwoju PTSD dotyczy krewnych pierwszego stopnia osób, u których wystąpiły zaburzenia stresowe pod wpływem traumy,
• cechy osobowości – do nadmiernej reakcji na stres predysponuje zwłaszcza duża wrażliwość psychiczna i wysoka reaktywność emocjonalna,
• czynniki psychopatologiczne – wystąpieniu PTSD sprzyjają wcześniejsze zaburzenia psychiczne,
• czynniki środowiskowe – na przeżywanie traumy wpływa niedostateczne wsparcie społeczne, a zwłaszcza jego jego brak.

Szacuje się, że poważny uraz psychiczny dotyka w ciągu życia 1 na 3 osoby, a PTSD rozwija się u 10-30 procent z nich, co odpowiada 3-6 proc. ogólnej populacji.

Zespół stresu pourazowego jest diagnozowany u osób, które m.in.:

• doznały przemocy,
• uczestniczyły w katastrofie lub wypadku,
• były świadkami śmierci, obrażeń lub gwałtu,
• dowiedziały się o śmierci bliskiego,
• usłyszały diagnozę o nieuleczalnej chorobie,
• wróciły z obszarów objętych wojną,
• pracują w służbach ratowniczych,
• przeszły w ciężki sposób zakażenie koronawirusem SARS-CoV-2, z zwłaszcza wymagały hospitalizacji z powodu COVID-19.

W pierwszych dniach i tygodniach od tragicznego wydarzenia niemal u każdego utrzymują się psychiczne i fizyczne symptomy, określane jako ostra reakcja na stres czy też ostre zaburzenie stresowe.

Objawy tego stanu najczęściej stopniowo ustępują, jednak w niektórych przypadkach proces zdrowienia zostaje zablokowany i utrwala się zespół stresu pourazowego. Leczenie tego typu zaburzeń jest o tyle trudne, że poszkodowany często nie pamięta dokładnie tragicznych wydarzeń lub nie chce ich sobie dobrowolnie przypominać.

U osoby, która przeszła traumą, występować mogąb takie jak m.in.:

• nasilony stres,
• zaburzenia snu,
• problemy z koncentracją,
• stany depresyjne,
• stany lękowe,
• nagłe reakcje fizjologiczne, takie jak drżenie czy pocenie się,
• pobudzenie objawiające się wzmożoną czujnością i niepokojem,
• nadmierna reakcja zaskoczenia,
• odrętwienie,
• unikanie czynności, które przywodzą na myśl traumę.

Do negatywnych konsekwencji pourazowego zaburzenia stresowego należą choroby krążeniowe. W niedawnym badaniu naukowcy szwedzcy wykazali, że w pierwszym półroczu od diagnozy PTSD chorzy są szczególnie narażeni na zawał, natomiast w pierwszym roku aż o 64 proc. rośnie u nich prawdopodobieństwo rozwoju choroby wieńcowej serca, naczyń mózgowych i tętnic obwodowych. Ryzyko ich wystąpienia nie ma związku z historią chorób u danej osoby czy jego rodziny.

Skutki przeżycia traumatycznych wydarzeń znano już w starożytności, jednak metody diagnozowania wynikających z nich zaburzeń oraz ich leczenia wciąż są rozwijane. Problemów przysparza nie tylko zdefiniowanie kryteriów traumy, ale też skomplikowany proces poznawczy, który u każdego jest inny i wpływa na sposób przeżywania tragicznego wydarzenia.

W przypadku pourazowych zaburzeń stresowych trudna jest nie zarówno ich terapia, jak i sama diagnoza. W przeciwieństwie do wcześniejszych ustaleń i klasyfikacji, PTSD nie jest już uznawany za zaburzenie lękowe, tylko stresowe.

Zespół stresu pourazowego często występuje jednocześnie z innymi zaburzeniami, m.in. takimi jak:

• depresja,
• dystymia (obniżony nastrój i aktywność),
• somatyzacja, czyli przeobrażanie się symptomów w objawy cielesne,
• uzależnienie od substancji psychoaktywnych.

Wśród osób z PTSD szczególnie powszechne jest sięganie po alkohol i narkotyki – w celu łagodzenia traumy używa ich aż 60-80 pacjentów, i są to zwłaszcza kobiety.

Chociaż istnieją formy terapii ukierunkowane na leczenie zaburzeń pourazowych, wielu chorych nie szuka pomocy. Tymczasem oprócz leków powodujących poprawę objawów dostępne są metody oddziaływania na przyczynę choroby, czyli jej właściwego leczenia, które zaleca się zawsze w pierwszej kolejności.

Według dostępnych wytycznych leczenie objawów pourazowych zaburzeń stresowych trwających krócej niż 30 dni powinno być prowadzone tylko o tych pacjentów, u których są one wyjątkowo silne. W tym czasie u innych osób może dojść do remisji, a co więcej, objawy ostrego stresu pourazowego mogą rozwinąć się dopiero po 3-30 dniach od traumatycznego wydarzenia.

Gdy objawy PTSD utrzymują się dłużej niż 3 miesiące, rekomendowana jest psychoterapia, którą w razie braku poprawy objawów można wspomóc leczeniem farmakologicznym.

Sprawdzoną metodą leczenia pourazowych zaburzeń stresowych jest terapia kognitywno-behawioralna zorientowana na traumę (trauma-focused cognitive behavioral therapy, TF-CBT) oraz terapia odwrażliwiania za pomocą ruchu gałek ocznych (eye movement desensitization and reprocessing, EMDR). Terapia powinna składać się z co najmniej 10-12 sesji i być prowadzona indywidualnie w warunkach szpitalnych.

Wśród stosowanych metod terapii kognitywno-behawioralnej (CBT) poleca się:

• techniki ekspozycyjne,
• restrukturyzację poznawczą,
• trening opanowywania lęku.

W terapii ekspozycyjnej pacjent uczy się technik relaksacyjnych i wykorzystywania ich do redukcji poziomu lęku odczuwanego podczas wyobrażeniowej ekspozycji na bodziec wywołujący traumę. Pacjent opanowuje ponadto umiejętność werbalizowania lęków i sposoby kierowania ich przeżywaniem.

Do pomocnych metod terapeutycznych w PTSD należy ponadto psychoterapia neuropoznawcza, dynamiczna oraz hipnoterapia, są jednak zalecane u pacjentów, u których terapia CBT nie przyniosła oczekiwanych rezultatów.

Należy pamiętać, że terapia może być długotrwała, ponieważ w wyniku zaburzeń związanych z zespołem stresu pourazowego dochodzi do zmian w obrębie mózgu, widocznych podczas jego neuroobrazowania, które wpływają na funkcjonowanie jądra migdałowatego i kory przedczołowej, a także do zmniejszenia objętości hipokampu. Dzięki nowoczesnym urządzeniom mierzącym aktywność fal mózgowych można jednak nie tylko diagnozować PTSD, ale również go leczyć – terapia taka nosi nazwę EEG biofeedback.

W zespole stresu pourazowego obecnie zaleca się, by stosować farmakoterapię jako sposób leczenia drugiego rzutu, tj. w sytuacji, gdy psychoterapia zorientowana na traumę nie spowodowała u pacjenta poprawy lub gdy poprawa ta jest niewielka, a także u pacjentów, którzy odmawiają lub nie mają możliwości wzięcia udziału w psychoterapii.

W leczeniu farmakologicznym PTSD stosowane są m.in.:

• leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRIs), przepisywane również przy depresji,
• trójpierścieniowe leki antydepresyjne, które pomagają zmniejszyć impulsywność, zachowania agresywne i skłonności samobójcze u pacjentów,
• leki przeciwdrgawkowe, działają podobnie to trójpierścieniowych leków antydepresyjnych, a ponadto ułatwiają zmniejszenie częstotliwości ponownego przeżywania traumatycznych wydarzeń,
• leki beta-adrenolityczne w postaci propranololu – pomagają ograniczyć nadmierną wybuchowość, nawroty wspomnień, koszmary nocne, bezsenność i nasilona czujność.

ZOBACZ: Pluszaki pomagają małym pacjentom w chwilach traumatycznych przeżyć