Prolaktyna – normy we krwi. Kiedy wykonać badanie prolaktyny? Podwyższona prolaktyna (hiperprolaktynemia), jakie są jej przyczyny?

Prolaktyna (PRL) to jeden z hormonów wytwarzanych przez ludzki organizm. Najważniejsze role odgrywa u kobiet karmiących – odpowiada za rozrost gruczołów sutkowych oraz pobudza proces laktacji. Prolaktyna, podobna w budowie do somatostatyny, oddziałuje jednak także na inne narządy. Oprócz pobudzania laktacji oraz hamowania menstruacji podczas ciąży, hormon ten spełnia następujące funkcje:

• hamuje wydzielanie hormonu folikulotropowego (FSH) oraz luteinizującego (LH) w okresie karmienia piersią, co powoduje zahamowanie menstruacji,
• wpływa na czynności ciałka żółtego, produkującego podtrzymujący ciążę progesteron,
• reguluje wydzielniczą czynność kory nadnerczy,
• działa stymulująco na układ odpornościowy (aktywuje proliferację limfocytów T oraz cytokin),
• u mężczyzn oddziałuje na pracę jąder.

Prolaktyna wydzielana jest głównie przez przysadkę mózgową, a produkują ją komórki zwane laktotrofami. W niewielkiej ilości hormon jest też wydzielany przez błonę śluzową macicy. Na zwiększenie wydzielania prolaktyny wpływają prolaktoliberyny, estrogeny, serotonina, opioidy endogenne (endorfiny) i wazopresyna. Z kolei hamujący wpływ wywierają dopamina, noradrenalina, acetylocholina.

Poziom prolaktyny wykazuje wahania dobowe – najwyższy utrzymuje się między godziną 4 a 7 rano. Wyrzuty prolaktyny

• powodują też takie czynniki jak:
• zjedzenie posiłku,
• faza REM snu,
• stosunek seksualny,
• stymulacja sutków (także związana z karmieniem piersią).
• niektóre przyjmowane stale leki m.in. euroleptyki, leki przeciwdepresyjne, opioidy, metylodopa, metoklopramid).

Dość powszechnie występującym problemem u kobiet jest hiperprolaktynemia, czyli podwyższona prolaktyna. Taki stan może powodować problemy z zajściem w ciążę, ponieważ powoduje m.in. zaburzenia miesiączkowania, a nawet zatrzymanie owulacji na kilka (brak miesiączki) miesięcy.

Badanie poziomu prolaktyny na czczo jest pierwszym krokiem na drodze diagnostyki. Endokrynolog może zlecić również badanie prolaktyny z obciążeniem, czyli tzw. test czynnościowy.

Choć prolaktyna jest głównie kobiecym hormonem płciowym, odgrywa też istotne role w gospodarce hormonalnej mężczyzn. Badanie prolaktyny jest proste i dostarcza ważnych informacji o stanie zdrowia, jednak znacznie większą wartość diagnostyczną ma badanie prolaktyny z obciążeniem, czyli po podaniu metoklopramidu. Wskazania do jego przeprowadzenia obejmują:

• pierwotny lub wtórny zanik miesiączki,
• zaburzenia miesiączkowania,
• mlekotok u karmiących kobiet oraz u mężczyzn,
• niepłodność u kobiet,
• wyciek z brodawki o nieznanej przyczynie,
• impotencja u mężczyzn,
• hipogonadyzm u mężczyzn (niepłodność, impotencja, osłabione libido, zanik owłosienia na ciele),
• podejrzenie gruczolaka przysadki mózgowej,
• ujawnione w badaniach obrazowych powiększenie siodła tureckiego w mózgu,
• diagnostyka niedoczynności przysadki lub podwzgórza.

Stężenie prolaktyny oznacza się zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, choć u mężczyzn podlega ono znacznie mniejszym wahaniom. Zwiększenie wydzielania hormonu laktogennego może też powodować niespecyficzne objawy, takie jak częste bóle głowy.

Prolaktyna to hormon, który oznacza się w surowicy krwi. Aby badanie prolaktyny było możliwie miarodajne, warto powtórzyć je rano i po południu, a następnie uśrednić wynik. Zazwyczaj wykonuje się jednak tylko jeden pomiar – pomiędzy godziną 8 a 11 rano.

Pacjent powinien być na czczo, czyli nie spożywać posiłku przez 8 godzin przed badaniem. Na 24 godziny przed pobraniem krwi nie powinno się wykonywać intensywnego wysiłku fizycznego, warto też unikać stresu i stymulacji sutków – wszystkie te czynniki wpływają na zwiększenie poziomu prolaktyny i mogą sprawić, że wynik badania będzie fałszywie dodatni (hiperprolaktynemia, która w rzeczywistości stanowi przejściowe podniesienie poziomu hormonu we krwi, czyli hiperprolaktynemia czynnościowa).

Badanie prolaktyny z obciążeniem przebiega dwuetapowo i jest podobne do badania krzywej cukrowej (doustny test tolerancji glukozy). Wykonywane są dwa pomiary stężenia prolaktyny we krwi:

1. pierwsze na czczo analogicznie do jednorazowego pomiaru,
2. drugie po godzinie od zażycia tabletki metoklopramidu, którą należy przyjąć od razu po pierwszym pomiarze na czczo.

Badanie trwa około kilkunastu sekund i jest mało bolesne. Na badanie prolaktyny czynnościowej, trzeba poświęcić ok półtorej godziny czasu, ponieważ pobrania oddzielone są od siebie godziną czasu, który należy spędzić w przychodni. Badanie prolaktyny na czczo i po obciążeniu można wykonać na NFZ, po uprzednim otrzymaniu skierowania, a także prywatnie. Koszt jednorazowego pobrania wynosi od 30 do 50 złotych w zależności od miasta i laboratorium. W przypadku badania prolaktyny po obciążeniu, często koszt jest dwukrotnością pomiaru stężenia prolaktyny na czczo, zatem wynosi od 60-100 zł. Czas oczekiwania na wynik rzadko przekracza jeden dzień.

Prolaktyna u kobiet waha się w zależności od fazy cyklu miesiączkowego. Dlatego podaje się osobne normy dla fazy lutealnej, folikularnej oraz dla kobiet ciężarnych.

• Faza folikularna: < 23 mikrogramów na litr,
• Faza lutealna: < 40 mikrogramów na litr,
• Trzeci trymestr ciąży: < 400 mikrogramów na litr.

Wynik powyżej 50 mcg./l u kobiet niebędących w ciąży i niekarmiących piersią wiąże się zwykle z poważnymi skutkami, takimi jak zatrzymanie miesiączkowania. Jeśli poziom prolaktyny przekroczy 100 mcg./l, można podejrzewać istnienie guza przysadki mózgowej. Konieczna jest dalsza diagnostyka i odkrycie przyczyny tak wysokiego wyniku.

W przypadku badania prolaktyny po obciążeniu, pierwszy wynik powinien mieścić się w granicach normy dla badania prolaktyny na czczo. Drugi powinien wzrosnąć maksymalnie 2-6 razy w stosunku do pomiaru pierwszego. Jeśli wartość drugiego pomiaru jest wyższa, wskazuje to na hiperprolaktynemię czynnościową.

Osobne są także normy poziomu prolaktyny u mężczyzn. Badanie prolaktyny nie powinno wykazać wyniku wyższego niż 20 mikrogramów na litr surowicy. Wyższe wyniki mogą wiązać się z takimi objawami, jak spadek libido, impotencja, niepłodność, ogólne gorsze samopoczucie (skłonności do stanów lękowych i depresji), ginekomastia.

Prolaktyna znacznie częściej przyjmuje wartości zbyt wysokie niż zbyt niskie (zarówno u kobiet, jak i mężczyzn). Wysoka prolaktyna na czczo jest nazywana hiperprolaktynemią, natomiast nawet gdy prolaktyna na czczo ma wartość mieszczącą się w granicach norm, a nadmiernie wzrasta po obciążeniu, wskazuje to na hiperprolaktynemię czynnościową. Przyczynami tego stanu mogą być:

• gruczolaki przysadki mózgowej,
• choroby podwzgórza i przysadki powodujące ich nadczynność,
• pierwotna niedoczynność tarczycy lub kory nadnerczy ,
• marskość wątroby,
• rak oskrzela lub nerki.
• przewlekła niewydolność nerek,
• przyjmowanie leków powodujących nadmierną produkcję hormonu,
• stres psychologiczny lub fizjologiczny (operacja, uraz).

Niska prolaktyna stanowi problem w okresie ciąży i karmienia piersią. Może powodować brak lub małą ilość pokarmu, a także problemy z zajściem w ciążę i utrzymaniem jej (poronienia na wczesnym etapie ciąży).

Prolaktyna i jej funkcje w organizmie mężczyzny nie zostały jeszcze w pełni opisane. Wiadomo, że hiperprolaktynamia prowadzi do takich skutków jak hipogonadyzm, ale też ginekomastia (w niektórych przypadkach z mlekotokiem), otyłość, większe skłonności do rozwoju miażdżycy i osteoporozy.

Nieprawidłowy poziom prolaktyny wpływa też, podobnie jak u kobiet, na obniżenie nastroju, skłonność do lęków i stanów depresyjnych, a także zmniejszenie satysfakcji ze współżycia. Wysoka prolaktyna u mężczyzn także bywa skutkiem rozwoju guza przysadki, dlatego nie należy lekceważyć towarzyszących jej objawów i zwlekać z wizytą u endokrynologa.