Cukrzyca – objawy, rodzaje i leczenie. Czym różni się cukrzyca typu 1 od cukrzycy typu 2? Jak rozpoznać pierwsze objawy cukrzycy?

Cukrzyca to choroba metaboliczna, czyli związana z tym, jak organizm wykorzystuje pożywienie do produkcji energii. Jest ona chorobą przewlekłą, której przyczyną jest nieprawidłowy poziom lub niepożądane działanie glukozy we krwi, co skutkuje jej nieprawidłowym wykorzystywaniem przez komórki w ludzkim ciele. Cukrzycę uznaje się za chorobę cywilizacyjną, czyli rozwijającą się pod wpływem współczesnego stylu życia. W Polsce choruje na nią ok. 3 mln osób, choć aż 1/3 z nich o tym nie wie. Dotyka w sumie ok. 6% populacji, a według informacji Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej do 2030 roku może wzrosnąć do 10 procent.

Najważniejsze w procesie leczenia jest jak najwcześniejsze wykrycie choroby, którą można rozpoznać po następujących objawach:

• wzmożone zapotrzebowanie na przyjmowanie płynów/ ciągłe pragnienie,
• częste oddawanie moczu/ nawracające zapalenie dróg moczowych,
• nagły spadek masy ciała bez ingerencji w zwiększenie aktywności fizycznej czy ograniczenia spożywanych pokarmów lub problem z utratą wagi,
• zespół chronicznego zmęczenia lub senność,
• napady głodu lub nieuzasadnione pragnienie spożycia słodyczy oraz uczucie ciężkości po posiłku,
• zaburzenia widzenia,
• problemy z erekcją,
• infekcje skórne, ciężko gojące się rany,
• mrowienie lub drętwienie dłoni i stóp,
• acetonowy zapach ciała i moczu.

Jeśli zaobserwowałeś u siebie któryś z objawów cukrzycy jest to powód, aby wykonać badania diagnostyczne, dzięki którym dowiesz się, czy rzeczywiście jesteś na nią chory.

Światowy dzień cukrzycy obchodzony jest 18 listopada. Z tej okazji o chorobie wypowiadają się specjaliści:

Cukrzyca to choroba wyniszczająca – jeśli nie kontroluje się poziomu glukozy we krwi, cukier ten sieje spustoszenie w organizmie. Mechanizm uszkodzeń polega na reakcjach glikacji, czyli przyłączania się glukozy do budujących białka aminokwasów albo kwasów tłuszczowych w lipidach. Powstające wtedy struktury powodują degenerację w obrębie komórek i tkanek, a powstałe szkody są nieodwracalne. Cukier niszczy białka podtrzymujące strukturę skóry (takie jak kolagen i elastyna), co powoduje szybsze starzenie się i wiotczenie skóry.

Wymienione procesy leżą u podstaw rozwoju wielu współczesnych chorób, m.in. neurodegeneracyjnych, układu sercowo-naczyniowego czy raka. Cukrzycy towarzyszy zwiększone ryzyko rozwoju schorzeń układu krążenia, degeneracji narządu wzroku, infekcji skóry i dziąseł, neuropatii, problemów ze słuchem, zaburzeń psychicznych, męskiej impotencji, a w skrajnych przypadkach mogą pojawić się komplikacje w obrębie stóp, zakończone zakażeniem i koniecznością amputacji.

Utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi jest więc sprawą kluczową dla zdrowia. Odpowiednie badania pomogą wcześnie stwierdzić chorobę i w porę podjąć działania.

W przypadku podejrzenia cukrzycy u pacjenta wykonuje się następujące badania:

• stężenie cukru we krwi na czczo – jest to laboratoryjny pomiar poziomu glukozy w krwi żylnej po min. 8 godzinach od ostatniego posiłku,
• tolerancję glukozy – test tolerancji glukozy (inaczej doustnego obciążenia glukozą) to dwukrotny pomiar stężenia glukozy we krwi żylnej, pobranej na czczo oraz 2 godziny po spożyciu roztworu zawierającego 75 g glukozy,
• poziom glukozy i acetonu w moczu – to orientacyjne badanie obecności w moczu glukozy i ciał ketonowych za pomocą testów paskowych, stosowane najczęściej u kobiet w ciąży i osób z cukrzycą typu 1. Pozwala ocenić ryzyko powikłań spowodowanych bardzo wysokim stężeniem glukozy we krwi,
• stężenie peptydu C we krwi – badanie na czczo dla osób nie stosujących leczenia cukrzycy, określające zdolność trzustki do produkcji insuliny,
• stężenie określonych przeciwciał uznawanych za czynniki rozwoju cukrzycy – oznaczenie antyciał takich jak ICA, anty-GAD, IAA, IA2beta i Zn8.

Cukrzyca może być przyczyną uszkodzenia nerek, naczyń krwionośnych, a nawet serca. Powodem zapadania na tę chorobę jest odporność na działanie insuliny. W związku z tym wyróżnia się różne rodzaje cukrzycy, a do najczęściej występujących należą:

• cukrzyca typu 1 – tzw. cukrzyca dziecięca, spowodowana całkowitym brakiem insuliny w organizmie,
• cukrzyca typu 2 – tzw. cukrzyca otyłych, spowodowana wyczerpaniem zapasów insuliny w organizmie,
• cukrzyca ciężarnych – pojawiająca się u niektórych kobiet w czasie ciąży i zwykle ustępująca po jej zakończeniu.

Oprócz wyżej wymienionych należy dodać rzadziej występujące rodzaje takie jak: cukrzyca wtórna (czyli typu 3), cukrzyca monogeniczna oraz cukrzyca typu MODY (choroba osób młodych uwarunkowana genetycznie).

Ten rodzaj cukrzycy dotyka głównie ludzi przed 35. rokiem życia, w tym także dzieci. Potocznie określany jest mianem "cukrzycy młodego wieku". Przyczyna tej choroby to upośledzone działanie układu immunologicznego (odpornościowego), który wytwarza przeciwciała względem prawidłowych komórek beta trzustki. Te regulują odpowiedni poziom insuliny w organizmie. Niestety człowiek nie jest w stanie zapobiec wystąpieniu tego typu cukrzycy. Może jednak walczyć z chorobą stosując, np.:

• dietę niskowęglowodanową,
• aktywny tryb życia, angażujący do wysiłku partie ciała, w które w danym czasie nie otrzymuje zastrzyków z insuliną,
• zewnętrzne przyjmowanie insuliny i innych leków wspomagających.

Dla odmiany ten typ cukrzycy nazywany jest potocznie "cukrzycą starczą", ponieważ najczęściej występuje u osób między 45. a 60. rokiem życia, a także w podeszłym wieku. Na cukrzycę typu II może składać się jeden z dwóch czynników.

Pierwszym, zależnym od nas samych jest otyłość (zwłaszcza otyłość brzuszna), która wpływa na insulinooporność. Ta zapasowa tkanka w jamie brzusznej, nazywana tłuszczem trzewnym jest najbardziej niebezpieczna dla naszego metabolizmu, ponieważ stale wytwarza związki o działaniu prozapalnym. Dodatkowo takie "zapasy" w organizmie oznaczają, że trzustka u osób z nadwagą lub otyłych jest przeciążona. Musi produkować często przez wiele lat ponadprzeciętne ilości insuliny, aby zachować odpowiednie stężenie glukozy we krwi. Po długim czasie takiego stanu rzeczy komórki beta trzustki odpowiedzialne za ten proces ulegają wyczerpaniu i osobie chorej pozostaje jedynie sztuczne ingerowanie w poziom glukozy w organizmie.

Drugi czynnik, niezależny od stylu życia konkretnej osoby, to genetyczne uwarunkowanie zaburzenia produkcji lub wydzielania insuliny. W tym przypadku dziedziczy się skłonność do zachorowania na cukrzycę i wszelkie zewnętrzne ingerencję nie pomogą całkowicie temu zapobiec.

Osoby chore na cukrzycę typu 1. muszą przyjmować insulinę do końca życia. W typie 2. częściej podaje się leki doustne, możliwe (i zalecane) jest przy tym uzyskanie lepszej kontroli nad chorobą dzięki utracie nadmiaru tkanki tłuszczowej (ok. 90% chorych ma nadwagę lub cierpi na otyłość) oraz zmianie stylu życia.

Koniecznym warunkiem skutecznego leczenia jest zmiana jadłospisu i zwiększenie poziomu aktywności fizycznej. Zaleca się regularny ruch oraz dietę niskoglikemiczną, czyli opartą na żywności o niskim indeksie glikemicznym. Wskaźnik ten jest miarą szybkości, z jaką rośnie poziom cukru we krwi po spożyciu danego produktu. Najniższe wartości charakteryzują naturalne, nieprzetworzone pokarmy roślinne, zwłaszcza warzywa. Chorym zaleca się wybieranie nieoczyszczonych ziaren zbóż, a więc pełnoziarnistego pieczywa, kasz, naturalnych płatków, a także nasion roślin strączkowych, orzechów, pestek. Ponieważ jednak to węglowodany w największej mierze wpływają na poziom cukru we krwi, ich spożycie z przetworów skrobiowych i owoców (a zwłaszcza ze słodyczy, które są niezalecane) powinno podlegać ścisłej kontroli.

Aby obniżyć indeks glikemiczny posiłków, produkty zawierające węglowodany łączy się z chudymi źródłami białka i zdrowymi tłuszczami roślinnymi. Korzystne jest ograniczenie produktów zwierzęcych, ruch po posiłku i spożywanie superproduktów bogatych w antyoksydanty, takich jak przyprawy korzenne czy naturalna kawa.

Źródła:
A.Dawidowicz, Cukrzyca, Państwowe Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa
A.Czyżyk, Encyklopedia chorego na cukrzycę, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa