W ostatnich latach notuje się duży wzrost zachorowalności na cukrzycę typu 2, co może wiązać się ze wzrostem odsetka osób otyłych. Mówi się nawet o epidemii cukrzycowej, a sama choroba zyskała już status choroby cywilizacyjnej. W roku 2010 roku liczbę chorych na świecie szacowano na 285 milionów, podczas gdy 25 lat wcześniej wynosiła zaledwie 30 mln.
W Polsce co czwarta osoba powyżej 60. roku życia ma zdiagnozowaną cukrzycę. W roku 2013 roku w kraju chorowało około 2,17 miliona osób.
Cukrzyca typu 2 – charakterystyka choroby
Cukrzyca typu 2, nazywana też cukrzycą insulinoniezależną lub cukrzycą wieku dorosłego, stanowi aż 90 proc. wszystkich przypadków cukrzycy. Charakteryzuje go względny niedobór insuliny, a przez to najczęściej podniesiony poziom glukozy we krwi chorego.
W przebiegu cukrzycy typu 2 współwystępują różne mechanizmy. Przede wszystkim jest to niedostateczna produkcja insuliny przez trzustkę. Insulina jest hormonem peptydowym, produkowany w komórkach beta w wysepkach Lagerhansa trzustki. Bodźcem do jej wytwarzania jest zwiększony poziom glukozy we krwi, występujący po posiłku.
Dowiedz się więcej na temat:
Insulina działa na tak zwane komórki efektorowe (adipocyty, miocyty, hepatocyty), które za jej sprawą odbierają glukozę. Jest to więc układ, który sam się reguluje i nadzoruje. Czuwają nad nim liczne mechanizmy kontroli hormonalnej. W przebiegu cukrzycy typu 2 jego praca ulega zaburzeniu.
Drugim czynnikiem współistniejącym w przebiegu cukrzycy jest insulinooporność, która potęguje objawy choroby. Powoduje ona, że komórki organizmu tracą wrażliwość na insulinę, przez co nie pobierają jej sprawnie z krwi.
Czytaj również: Do aptek wracają dwa leki na odchudzanie i cukrzycę. Czy to koniec problemów z ich dostępnością? Sprawdź, czy je przyjmujesz
Proporcja pomiędzy nasileniem insulinooporności a zaburzeń produkcji insuliny jest różna, w zależności od organizmu chorego – u niektórych dominuje pierwszy, u innych drugi mechanizm.
Do zaburzeń metabolicznych występujących u chorych na cukrzycę typu 2 należy też:
- wzmożone gromadzenie lipidów w komórkach tłuszczowych,
- odporność na inkretyny (substancje zwiększające wydzielanie insuliny, między innymi hormony GLP-1 i GIP),
- zbyt wysokie stężenie glukagonu we krwi (hormon działający antagonistycznie względem insuliny),
- tendencja do zatrzymywania wody i składników mineralnych w nerkach, o
- wady regulacji metabolizmu, odbywającej się w ośrodkowym układzie nerwowym.
Cukrzyca insulinoniezależna – przyczyny rozwoju
Na cukrzycę typu 2 najczęściej zapadają osoby w wieku powyżej 30 lat. Do zachorowania predysponuje płeć żeńska.
Do bezpośrednich przyczyn rozwoju cukrzycy insulinoniezależnej, oprócz zaburzeń w wydzielaniu insuliny przez komórki wysepek Lagerhansa w trzustce, należą też inne czynniki, a najważniejsze z nich to:
- insulinooporność,
- otyłość, szczególnie brzuszna.
- skłonności genetyczne.
Badania pokazują, że jeżeli jedno z bliźniąt jednojajowych choruje na cukrzycę, prawdopodobieństwo jej rozwoju u drugiego wynosi niemal 90 proc. W parach bliźniąt dwujajowych (które nie mają identycznego materiału genetycznego) ryzyko to wynosi 25-30 proc. Oznacza to, że skłonności do cukrzycy są zapisane w DNA i dziedziczne.
Sprawdź również: Groźny trend z TikToka. „Cudowny” lek na odchudzanie wywołuje poważne skutki uboczne. Konsekwencje jego stosowania mogą być tragiczne
Większość genów współodpowiedzialnych za cukrzycę (a zidentyfikowano ich jak dotąd ponad 30) ma związek z regulowaniem działania komórek beta w trzustce. Komponent genetyczny dotyczy więc w dużej mierze mechanizmu zaburzeń produkowania insuliny.
Zobacz również: Masz cukrzycę? Sięgnij po ten suplement. W naturalny sposób obniży poziom glukozy i cholesterolu we krwi
Z kolei czynniki środowiskowe w cukrzycy insulinoniezależnej odpowiadają głównie za insulinooporność. Otyłość sprawia, że trzustka musi produkować nadmierne ilości insuliny, by wciąż utrzymywać stężenie glukozy we krwi w normie. Po latach komórki beta wyczerpują się i zaczynają działać coraz mniej efektywnie.
Za 60-80 proc. zachorowań na cukrzycę typu 2 wśród Europejczyków odpowiada nadmiar tkanki tłuszczowej.
Szczególnie niebezpieczna dla zdrowia jest otyłość brzuszna. O zwiększonym ryzyku rozwoju cukrzycy typu 2 powinna alarmować nie tylko nadmierna waga, ale też współczynnik WHR (waist-to-hip ratio, czyli stosunek obwodu pasa do obwodu bioder). Wysoki WHR (powyżej 0,8 u kobiet i 1,0 dla mężczyzn) oznacza zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy t. 2.
Zobacz także: Jesz śniadanie o tej godzinie? Narażasz się na rozwój groźnej, przewlekłej choroby
Ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 rośnie pod wpływem niedostatecznej aktywności fizycznej, chronicznego stresu, niedoboru snu, a przede wszystkim nieprawidłowej diety.
Do wzrostu liczny zachorowań na cukrzycę typu 2 przyczynia się dieta w stylu zachodnim, obfitująca w cukry i inne oczyszczone węglowodany, szczególnie słodzone napoje (również ze sztucznymi słodzikami!) i produkty z białej mąki, a także żywność przemysłowa i bogata w nasycone kwasy tłuszczowe.
Cukrzycy i osoby zagrożone rozwojem choroby powinni unikać nie tylko tych produktów, które zawierają cukry dodane, ale też innych o wysokim indeksie glikemicznym. Indeks glikemiczny to klasyfikacja produktów ze względu na to, w jakim stopniu wpływają na wzrost poziomu glukozy we krwi na 2-3 godziny po ich zjedzeniu: im wyższa wartość IG produktu, tym większy wzrost poziomu glukozy. Zalecana jest więc dieta cukrzycowa o niskim indeksie glikemicznym, której przykładem jest dieta DASH, zaprojektowana w celu obniżania wysokiego ciśnienia tętniczego.
Istnieją także grupy leków, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 lub przyspieszać jej rozwój. Należą do nich:
- glikokortykoidy,
- tiazydy,
- beta-blokery,
- leki przeciwpsychotyczne II generacji.
Podwyższone ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2 dotyczy także osób, które wcześniej chorowały lub aktualnie chorują na:
- cukrzycę ciężarnych,
- akromegalię (nadmierne wydzielanie hormonu wzrostu),
- zespół Cushinga (podwyższony poziom kortyzolu w osoczu),
- nadczynność tarczycy,
- niektóre nowotwory łagodne i złośliwe,
- niedobór testosteronu.
Cukrzyca rozwija się powoli, zwłaszcza, gdy przeważa mechanizm zaniżonej produkcji insuliny. Zanim pojawią się pełne objawy choroby, może minąć nawet kilkanaście lat. Dlatego otyłość należy do chorób obarczonych wysokim ryzykiem powikłań nawet wtedy, gdy nie powoduje problemów zdrowotnych od razu. Wiele czynników cukrzycy typu 2 można kontrolować, co znacząco obniża ryzyko zachorowania.
Objawy cukrzycy typu 2
W cukrzycy typu 2 stężenie glukozy we krwi (glikemia) jest początkowo jeszcze w normie, choć problemy z produkcją insuliny lub insulinooporność już się rozwijają.
Profilaktyczne badanie stężenia glukozy we krwi na czczo lub krzywa cukrowa są ważne szczególnie u osób otyłych, z nadciśnieniem i chorobami serca, a także u tych, w których rodzinie występowały przypadki cukrzycy typu 2.
Warto przeczytać:
Objawy kliniczne cukrzycy typu 2 to m.in.:
- zwiększenie pragnienia i łaknienia,
- utrata wagi,
- częste oddawanie moczu,
- swędzenie skóry,
- neuropatia,
- zaburzenia wzroku,
- stałe uczucie zmęczenia,
- nawracające zapalenia i infekcje układu moczowo-płciowego,
- (bardzo rzadko) zjawisko nieketonowej śpiączki hiperosmolarnej – wysokie stężenie glukozy we krwi, obniżona świadomość, niedociśnienie.
Z cukrzycą typu 2 wiążą się nie tylko specyficzne objawy, ale także wysokie ryzyko groźnych dla życia i zdrowia powikłań. Jako przewlekła choroba metaboliczna, cukrzyca na wpływ na cały organizm i zmniejsza długość życia średnio o 10 lat.
Do powikłań ściśle związanych z cukrzycą typu 2 należą:
- zwiększone ryzyko rozwoju chorób układu krążenia – w tym choroba niedokrwienna serca i udar mózgu,
- niedowidzenie i ślepota,
- niewydolność nerek,
- ryzyko zaburzeń funkcji poznawczych – choroba Alzheimera, otępienia wielozawałowe,
- dysfunkcje seksualne,
- choroby skóry, m.in. nadmierne rogowacenie,
- utrudnione gojenie się ran,
- zwiększona częstotliwość zakażeń,
- znacznie zwiększone ryzyko amputacji kończyny dolnej.
Charakterystycznym dla cukrzycy typu 2 jest zjawisko stopy cukrzycowej. Do jej objawów należą nawracające i uporczywe owrzodzenia, zniekształcenia, a także zaburzenia czucia w stopie. Nieleczona może doprowadzić do nieodwracalnych deformacji, martwicy i konieczności amputowania kończyny.
Cukrzyca typu 2 a cukrzyca ciężarnych, cukrzyca typu 1, typu 3 i typu 5
Cukrzyca jest chorobą o wielu odmianach i typach. Nowe badania wyróżniają ich aż 5. Najwięcej chorych cierpi na cukrzycę typu 2, jednak bardzo znaczącym problemem jest też cukrzyca typu 1 i cukrzyca ciężarnych. Różnicowania wymaga opisana niedawno cukrzyca typu 3 i nieliczne przypadki innych cukrzyc.
Cukrzyca typu 1 – to choroba o podłożu autoimmunologicznym. W wyniku nieprawidłowego działania układu odpornościowego zniszczone zostają komórki beta w trzustce. Nie produkuje ona w ogóle insuliny, więc chorzy muszą przyjmować ją z zewnętrznych źródeł, w zastrzykach. Na ten typ cukrzycy często zapadają osoby młode.
Cukrzyca ciężarnych – pojawia się u kobiet, które przed ciążą były zdrowe. Stanowi zagrożenie dla płodu, dlatego musi polegać kontroli i leczeniu. Po zachorowaniu na cukrzycę ciążową wzrasta też prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy typu 2 u kobiety po okresie ciąży.
Inne typy cukrzycy – w tej grupie znajduje się między innymi cukrzyca wtórna, czyli cukrzyca typu 3. Jej rozwój ma miejsce najczęściej po uszkodzeniu trzustki z powodu zapalenia czy nowotworu. Bardzo często jest diagnozowana jako typ 2. Istnieje także odmiana nazywana cukrzycą monogeniczną (odpowiada za nią jeden gen, jest niezwykle rzadka), cukrzyca typu MODY (pojawiająca się u osób młodych i jest uwarunkowana genetycznie) oraz leprechaunizm (wynikające z mutacji uszkodzenie receptora insuliny).
Polecamy sprawdzić: Jak bezpiecznie trenować mając cukrzycę?Cukrzyca typu 2 – badania
Aby zdiagnozować cukrzycę, wykonuje się [b]badania poziomu glukozy we krwi na czczo
, test tolerancji obciążenia glukozą i pomiar hemoglobiny glikowanej (hemoglobiny, której białko uległo procesowi glikacji, czyli przyłączenia glukozy).
Diagnozę cukrzycy zarówno typu 1, jak i typu 2, można postawić, gdy:
- glikemia na czczo w 2 osobnych pomiarach przekracza 126 mg/dl,
- w 2. godzinie doustnego testu obciążenia glukozą glikemia wynosi lub przekracza 200 mg/dl.
Cukrzycę diagnozuje się także wtedy, gdy:
- stężenie glukozy o dowolnej porze doby przekracza 200 mg/dl
- lub gdy poziom hemoglobiny glikowanej we krwi wynosi więcej niż 6,5 proc.
Rozróżnienia cukrzycy typu 1 i cukrzycy typu 2 dokonuje się na podstawie obserwacji i objawów. Dla pewności wykonuje się niekiedy badanie poziomu peptydów C lub przeciwciał.
Cukrzyca insulinoniezależna – dieta i leczenie
Leczenie cukrzycy typu 2 obejmuje wiele obszarów, a chory powinien też znajdować się pod opieką interdyscyplinarnego zespołu lekarzy i specjalistów. Polega ono na działaniach takich jak:
- zmiana trybu życia (regularna aktywność fizyczna dostosowana do możliwości chorego, ukierunkowana na obniżenie wagi),
- utrzymywanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi,
- monitorowanie stanu zdrowia i zapobieganie rozwojowi chorób towarzyszących oraz powikłań.
Ogromną rolę w prewencji stanowi regularna aktywność fizyczna i niedopuszczanie do rozwoju otyłości. Zapobieganie cukrzycy opiera się m.in. na wyeliminowaniu z diety produktów dosłodzonych oraz ograniczeniu spożycia produktów przetworzonych i zwierzęcych. Chorzy powinni stosować się do zaleceń dietetyka, utrzymując dietę nie tylko sprzyjającą obniżaniu poziomu cukru we krwi, ale też utracie nadwagi. Zaleca się ograniczenie liczby spożywanych kalorii oraz jedzenie częstych, ale niewielkich posiłków.
Regularnie wykonywane ćwiczenia aerobowe zwiększają wrażliwość komórek na insulinę i pozwalają obniżyć we krwi poziom hemoglobiny glikowanej.
W początkowych stadiach choroby zwykle stosuje się dietę cukrzycową, aktywność i stałe monitorowanie cukru. Jeśli te sposoby zawodzą, można wdrożyć leki – do stosowanych środków należy m.in.:
- metformina (zmniejsza insulinooporność),
- inhibitory alfa-glukozydazy (zmniejszają wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego),
- leki inkretynowe (zwiększają poposiłkowe wydzielanie insuliny w trzustce),
- insulina (gdy brak jest pożądanej reakcji na inne leki i stwierdza się całkowity brak wydzielania insuliny przez trzustkę).
Świadomość dotycząca mechanizmów rozwoju choroby, czynników ryzyka i powikłań w połączeniu z przestrzeganiem zaleceń lekarzy nie tylko poprawia jakość życia pacjentów, ale także może znacznie je wydłużyć.
ZOBACZ: Z cukrzycą można uprawiać sport i realizować marzenia
