Cukrzyca typu 1, czyli insulinozależna – przyczyny, objawy, leczenie, dieta i możliwe powikłania

Cukrzyca typu 1 to choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której organizm niszczy własne komórki odpowiedzialne za wytwarzanie insuliny, ponieważ są one przez niego rozpoznawane jako obce.

Zgodnie z najnowszymi ustaleniami medycyny możemy wyróżnić 5 rodzajów cukrzycy – cukrzycę typu 1, cukrzycę typu 2, cukrzycę ciążową, cukrzycę wtórną, a także inne specyficzne rodzaje cukrzycy. Istnieje także podział na cukrzycę insulinozależną i nieinsulinozależną. Cechą wspólną dla każdego typu cukrzycy jest to, że są to choroby o podłożu metabolicznym, które charakteryzują się hiperglikemią (podwyższonym stężeniem glukozy we krwi), powstałą na skutek nieprawidłowego działania lub wydzielania insuliny.

Cukrzyca typu 1 od pozostałych typów cukrzycy różni się tym, że jest to cukrzyca insulinozależna. W przypadku tej choroby organizm traci naturalną zdolność produkowania insuliny i aby chory mógł przeżyć, musi być ona stale podawana z zewnątrz.

Cukrzyca typu 1 jest chorobą wynikającą z autoagresji własnego organizmu, a więc autoimmunologiczną. Dotyka ona zwłaszcza dzieci oraz młodzież, dlatego schorzenie to nosi również nazwę cukrzycy młodzieńczej. Organizm wytwarza wtedy przeciwciała, które rozpoznają komórki trzustki odpowiedzialne za wytwarzanie insuliny jako obce i doprowadzają do ich niszczenia.

Brak naturalnej zdolności organizmu do wytwarzania insuliny powoduje, że przestaje być możliwe bieżące dostarczanie glukozy do komórek organizmu. W efekcie zatrzymuje się ona we krwi, osiągając wartości znacznie wykraczające poza przyjęte normy. W marginalnej liczbie przypadków cukrzyca typu 1 nie wiąże się z obecnością autoprzeciwciał – mówimy wówczas o postaci idiopatycznej tej choroby.

Cukrzyca typu 2 charakteryzuje się natomiast tym, że jest chorobą nieinsulinozależna. W tym przypadku organizm może być w stanie produkować i wydzielać insulinę, ale w niewystarczającej ilości. Mówimy wówczas o insulinooporności, gdyż chorzy są mało wrażliwi na działanie podawanej im insuliny. Ta postać cukrzycy w porównaniu do formy insulinozależnej występuje zazwyczaj u osób dorosłych – zwłaszcza tych z otyłością, zaburzeniami metabolicznymi oraz prowadzących wyłącznie siedzący tryb życia. W jej rozwoju znaczenie mają czynniki genetyczne, jednak dominują przyczyny środowiskowe.

Cukrzyca insulinozależna ciągle pozostaje chorobą o nie do końca znanych przyczynach. Naukowcy sądzą, że jej etiologia jest wieloczynnikowa – ma charakter genetyczny i środowiskowy. Na skutek wpływu tych czynników dochodzi do niewydolności trzustki, której komórki są atakowane przez układ odpornościowy. W rezultacie nie jest ona w stanie produkować insuliny.

Do najczęściej wskazywanych przyczyn cukrzycy typu 1 należą:

• czynniki genetyczne – ryzyko zachorowania jest nawet trzykrotnie większe u dziecka, jeśli z cukrzycą zmaga się jego ojciec lub jednojajowy bliźniak,
• zakażenie wirusowe – znaczenie mają wirusy cytomegalii, Coxsackie B4 oraz różyczki, które naruszają strukturę antygenów komórkowych, przez co są one identyfikowane przez organizm jako obce i niszczone,
• przewlekły stres,
• szybkie odstawienie dziecka przez matkę od piersi[/b],
• podawanie dziecku mleka krowiego z zawartością albuminy,
• spożywanie przez matkę wraz z żywnością dużych ilości azotynów, które powodują powstawanie uszkodzeń trzustki.

Objawy cukrzycy insulinozależnej są zauważalne dopiero w momencie, kiedy dojdzie do zniszczenia co najmniej 80 proc. komórek trzustki. Proces ten może rozpocząć się już na etapie płodowym. U młodych osób zwykle nie ma większych problemów ze stwierdzeniem cukrzycy typu 1. Objawy kliniczne są w tym przypadku typowe to m.in.:

• nasilone i trudne do zaspokojenia pragnienie (polidypsja),
• częste oddawanie moczu bez względu na porę dnia,
• uczucie suchości w ustach,
• silne uczucie głodu (polifagia),
• przykry zapach acetonu z ust,
• bóle brzucha,
• bóle głowy,
• rozmyte widzenie,
• nudności i wymioty,
• ciągła senność,
• poczucie zmęczenia i osłabienia,
• nagły spadek poziomu aktywności fizycznej,
• przyśpieszy oddech,
• szorstkość i suchość skóry,
• powstawanie zajadów w kącikach ust,
• przekrwienie gardła i błon śluzowych jamy ustnej,
• gwałtowna redukcja masy ciała,
• moczenie nocne,
• zmiany grzybicze i inne stany zapalne narządów intymnych,
• obniżona sprawność intelektualna.

Kluczowym etapem diagnozy cukrzycy typu 1 jest stwierdzenie objawów podczas wywiadu lekarzem z pacjentem i dokonanie pomiaru stężenia cukru we krwi w laboratorium analitycznym.

Cukrzycę stwierdza się przy poziomie glukozy wyższym niż 200 mg/dl.

Leczenie cukrzycy insulinozależnej polega przede wszystkim na dostarczaniu insuliny do organizmu. Może być ona podawana za pomocą pompy insulinowej lub z zastosowaniem wstrzykiwaczy. Chory powinien pamiętać o regularnej samokontroli poziomu glukozy i dostosowywania na tej podstawie dawek insuliny. Do tego celu służy glukometr, który ułatwia też planowanie posiłków z uwzględnieniem ich pory, składu oraz wielkości. Pomiarów należy dokonywać co najmniej 4 razy w ciągu każdej doby.

Niezbędnym elementem leczenia cukrzycy typu 1 jest wprowadzenie właściwych nawyków żywieniowych, unikanie stresu, a także praktykowanie umiarkowanej aktywności fizycznej. Ma to na celu zachowanie na odpowiednim poziomie nie tylko glikemii krwi, ale właściwych wartości lipidogramu, ciśnienia tętniczego i masy ciała. Przestrzeganie zasad leczenia cukrzycy typu 1 zwiększa szanse na utrzymanie wysokiej jakości życia pacjenta oraz jego rodziny.

Dieta cukrzycowa powinna mocno ograniczać spożycie cukrów prostych, produktów o wysokim indeksie glikemicznym i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, a także wykluczać alkohol.

Pacjent powinien wprowadzić do jadłospisu jak największe ilości warzyw, a także określone porcje słodkich owoców i pełnoziarnistych produktów zbożowych. Źródłem zdrowych tłuszczów powinny być orzechy, oliwa z oliwek, awokado, siemię lniane, sezam, ziarna słonecznika czy inne pestki.

W diecie cukrzyka posiłki powinny być przyjmowane w stałych odstępach czasowych, a chory musi unikać podjadania pomiędzy nimi. Wskazane jest ponadto regularne picie wody i świeżo wyciskanych soków warzywnych.

Najczęściej występującym ostrym powikłaniem cukrzycy insulinozależnej jest stan hipoglikemii, nazwany też niedocukrzeniem. Ma on miejsce w przypadku, gdy poziom glukozy we krwi spada poniżej wartości 70 mg/dl.

W trakcie ciężkiego niedocukrzenia chory traci przytomność i konieczne jest podanie mu glukozy lub glukagonu drogą dożylną.

Objawy hipoglikemii to m.in.:

• ból głowy,
• uczucie niepokoju,
• przyspieszona praca serca,
• zlewne poty,
• drżenie rąk,
• dezorientacja.

U chorego na cukrzycę typu 1 może też dojść do hiperglikemii, na którą wskazuje zbyt wysoki poziom glukozy we krwi – powyżej 125 mg/dl na czczo. Jeżeli stan ten utrzymuje się przez dłuższy czas, może prowadzić do rozwoju niebezpiecznej dla życia kwasicy ketonowej.

Do możliwych przewlekłych powikłań cukrzycy typu 1 należą ponadto:

• choroby autoimmunologiczne, m.in. choroba Hashimoto,
• choroba wieńcowa serca,
• chorobę niedokrwienną ośrodkowego układu nerwowego,
• neuropatia cukrzycowa,
• retinopatia cukrzycowa,
• nefropatia cukrzycowa,
• zespół stopy cukrzycowej.

Retinopatia cukrzycowa to uszkodzenie oczu, które może doprowadzić nawet do całkowitej utraty wzroku. W przypadku uszkodzenia nerek (nefropatii cukrzycowej), dochodzi do ich niewydolności, na skutek czego konieczny staje się przeszczep lub przeprowadzanie dializ. Choroba wieńcowa serca, która rozwija się na skutek cukrzycy typu 1, znacząco zwiększa ryzyko zawału i przedwczesnej śmierci z innych przyczyn. Natomiast w konsekwencji rozwoju zespołem stopu cukrzycowej chory jest także narażony na ryzyko amputacji stopy.

ZOBACZ: Czym są choroby autoimmunologiczne i jak je leczyć?