Glukoza na czczo – normy. Jak badać poziom cukru we krwi? Na czym polega nietolerancja glukozy?

Każdy powinien przynajmniej raz w roku zbadać poziom glukozy na czczo. Nietolerancja glukozy prowadząca do cukrzycy typu drugiego często przebiega w sposób utajony – bez wyraźnych objawów. Dlatego w czasach, gdy ta choroba zbiera coraz większe żniwo, o tym ważnym badaniu powinni pamiętać wszyscy – także ci, spoza tak zwanej grupy ryzyka.

Cukrzyca obok nadciśnienia tętniczego i choroby wieńcowej jest jedną z głównych chorób cywilizacyjnych odpowiedzialnych aż za osiemdziesiąt procent zgonów w społeczeństwach rozwiniętych.

Chociaż stan przedcukrzycowy często przebiega bez charakterystycznych objawów, można wyróżnić pewne symptomy, które szczególnie mogą nas zaniepokoić. Należą do nich:

• senność występująca zwłaszcza po posiłkach bogatych w węglowodany (wiąże się ze zbyt szybkim spadkiem poziomu cukru we krwi);
• wzmożone pragnienie i apetyt;
• przewlekle zmęczenie;
• zwiększona ilość wydalanego moczu;
• rogowacenie ciemne – przejawiające się ciemnymi plamami w okolicach karku, pach, kolan czy łokci;
• zaburzenia widzenia.

Po zaobserwowaniu powyższych objawów powinniśmy niezwłocznie zbadać glukozę na czczo. Chociaż niektóre symptomy (takie jak zmęczenie czy senność) towarzyszą przebiegowi bardzo wielu chorób, badanie poziomu cukru jest podstawowym badaniem, o którym przynajmniej raz w roku powinny pamiętać zwłaszcza osoby po czterdziestce, a te młodsze – raz na dwa lata.

Szybkie wykrycie początków choroby wspomoże jej skuteczne leczenie. Są także osoby, które bez względu na brak występowania objawów, powinny się regularnie badać:
kobiety w ciąży (poziom glukozy na czczo jest szczególnie ważny, gdyż u wielu kobiet rozwija się cukrzyca ciążowa zagrażająca dziecku),
diabetycy, a także osoby objęte grupą ryzyka, czyli:

• osoby ze znaczną nadwagą lub otyłe;
• pacjenci, których członkowie rodziny chorują na cukrzycę;
• prowadzące znikomą aktywność fizyczną;
• kobiety, które przebyły cukrzycę ciężarnych lub urodziły zbyt duże dziecko (ważące ponad 4 kg);
• osoby z nadciśnieniem tętniczym, wysokim poziomem cholesterolu i trójglicerydów;
• kobiety cierpiące na zespół policystycznych jajników;
• posiadający jakąkolwiek chorobę układu sercowo-naczyniowego.

Jeśli posiadamy glukometr, możemy je wykonać samodzielnie w domu, badając urządzeniem krew pobraną z opuszka palca. Da nam to jedynie orientacyjny wynik, gdyż według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego nie należy stosować do celów diagnostycznych oznaczeń glikemii wykonywanych przy użyciu glukometrów.

Natomiast w laboratorium pielęgniarka zazwyczaj pobiera krew ze zgięcia łokciowego. W dzień poprzedzający badanie powinniśmy prowadzić lekkostrawną dietę, a zwłaszcza powstrzymać się od jedzenia obfitej kolacji. Krew do badania powinna być pobrana przynajmniej 8 godzin po ostatnim posiłku. Bezpośrednio przed badaniem należy również do minimum ograniczyć aktywność fizyczną, gdyż może bardzo zafałszować wynik badania.

Jeśli badanie glukozy na czczo ma poprzedzać test OGTT:

• przynajmniej trzy dni przed terminem badania chory nie powinien drastycznie zmieniać prowadzonej diety (dotyczy to zwłaszcza podaży węglowodanów), pić alkoholu, mocnej kawy i w miarę możliwości (po uprzedniej konsultacji z lekarzem);
• należy odstawić następujące leki: ß-blokery, kortykosteroidy, doustne środki antykoncepcyjne, leki moczopędne, przeczyszczające, benzodiazepiny i inne leki psychotropowe, pentamidynę, inhibitory monoaminooksydazy, salicylany (klasyczna aspiryna, leki stosowane w profilaktyce zawału mięśnia sercowego, popularne tabletki na ból gardła), kwas nikotynowy, rezerpinę i izoniazyd.

Według Światowej Organizacji Zdrowia, za dolny próg uważa się obecnie 70 mg/dl, natomiast zaniepokoić powinien nas poziom przekraczający 99 mg/dl.

Na cukrzycę może wskazywać wynik przekraczający 125 mg/dl. Jeśli lekarz na podstawie otrzymanych wyników podejrzewa chorobę, może skierować nas dodatkowo na test doustnego obciążenia glukozą. To badanie wykonuje się w celu dokładniejszej diagnostyki cukrzycy u chorego. Jest ono także wykonywane rutynowo u kobiet po 24. tygodniu ciąży.

Pamiętajmy o tym, że jeżeli badanie glukozy na czczo wykaże nieprawidłowy wynik, należy je powtórzyć!

Test doustnego obciążenia glukozą (OGTT) wykonuje się po uprzednim zbadaniu poziomu glukozy na czczo. Po otrzymaniu wyniku podaje się badanemu do wypicia roztwór czystej glukozy (50 lub 75 mg). Następnie, po upływie godziny pobiera się ponownie krew i oznacza poziom cukru. Od tego momentu należy odczekać kolejną godzinę na następne pobranie. Po dwóch godzinach testu pomiar nie powinien przekroczyć 140 mg/dl. Wartość sięgająca powyżej 199 mg/dl wskazuje na nieprawidłową tolerancję glukozy, natomiast wyższy wynik, czyli przekraczający 200 mg/dl może oznaczać cukrzycę.

Insulina to jeden z głównych hormonów metabolicznych, który jest wytwarzany w trzustce, a jej głównym zadaniem jest obniżanie poziomu cukru we krwi. Aby zrozumieć, jak powstaje główna przyczyna cukrzycy, czyli insulinooporność, warto chociaż powierzchownie zapoznać się z mechanizmem działania tego hormonu.

Po posiłku węglowodany zostają rozłożone na cukry proste i w takiej postaci przedostają się do krwiobiegu. W ciągu kilku minut trzustka wyrzuca kolejne porcje insuliny, która kieruje cukier do wątroby, gdzie jest magazynowany w postaci glikogenu. Stanowi on główne paliwo dla naszych mięśni.

W przypadku zbyt dużej podaży cukru insulina przekształca go także na kwasy tłuszczowe, które kieruje do komórek tłuszczowych w postaci zapasowego paliwa. Wysoki poziom cukru stymuluje wydzielanie insuliny, natomiast niski – hamuje.

Źródłem problemów prowadzących do insulinooporności jest wydzielanie zbyt dużej ilości insuliny. Dzieje się tak u osób, które spożywają zbyt dużo przetworzonej żywności bogatej w cukry proste – słodyczy, ciast czy deserów i prowadzą siedzący tryb życia. Trzustka produkuje zbyt dużo insuliny, którą komórki organizmu zaczynają ignorować. Gdy nadmiar cukru zbyt długo krąży po organizmie, mamy do czynienia z nieprawidłową glikemią na czczo.

U osób zdrowych, u których wynik badania glukozy na czczo jest na górnej granicy normy, należy za pomocą odpowiedniego stylu życia poprawić wrażliwość na insulinę, aby w przyszłości skutecznie zapobiegać występowaniu cukrzycy typu drugiego. Za głównych winowajców tej choroby uważa się otyłość i siedzący tryb życia.

Niebezpieczna jest zwłaszcza otyłość brzuszna — zgromadzony wokół narządów wewnętrznych tłuszcz trzewny nie tylko powoduje stłuszczenie wątroby i wybitnie zwiększa ryzyko chorób serca, ale także przyczynia się do oporności na insulinę. Wbrew pozorom, tkanka tłuszczowa nie jest tylko zwykłym rezerwuarem energii – ma bowiem ogromny wpływ na naszą gospodarkę hormonalną, w tym insulinową.

Im większy poziom tkanki tłuszczowej, tym wyższy poziom insuliny, a mięśnie stają się insulinooporne. Ponadto tkanka tłuszczowa wydziela do krwiobiegu wolne kwasy tłuszczowe, które są spalane przez mięśnie zamiast cukru. W konsekwencji trzustka musi wyprodukować jeszcze więcej insuliny i błędna koło się zamyka.

W przypadku zagrożeniem cukrzycy typu 2 Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca przede wszystkim dążenie do należnej masy ciała i na pierwszym miejscu stawia edukację w zakresie zdrowego stylu życia – zwłaszcza znaczenia regularnej aktywności fizycznej. Powinna być ona dostosowana do naszych możliwości – wieku, siły, umiejętności i wydolności organizmu. Oczywiście nie należy także zaniedbywać regularnych badań przesiewowych.

U kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej lekarz może dodatkowo rozważyć podawanie metforminy. Bardzo ważna jest także obserwacja pod kątem występowania innych czynników wpływających także na choroby układu sercowo-naczyniowego, czyli palenia papierosów i nieprawidłowej gospodarki lipidowej (wysoki poziom cholesterolu, trójglicerydów).

Niepokojący (czyli wskazujący na stan przedcukrzycowy) wynik badania może być świetnym bodźcem do zaprzestania niezdrowych nałogów i nawyków. Oprócz rzucenia palenia wyrobów tytoniowych będzie to oczywiście radykalna zmiana diety – ze słodkiej i tłustej, bogatej w tłuszcze nasycone i cukry proste, na bogatą w błonnik, witaminy i przeciwutleniacze z ograniczeniem tłuszczu do niezbędnego minimum i z uwzględnieniem jego jakości – najlepszymi jego źródłami są orzechy, nasiona i ryby.

Zaleca się też umiarkowane spożycie olejów roślinnych tłoczonych na zimno – ceniony jest zwłaszcza olej lniany, rzepakowy, oliwa z oliwek. Zrezygnować należy przede wszystkim z wszelkiego rodzaju wyrobów cukierniczych, tłustego mięsa i wędlin. Wdrożenie podstawowych zasad zdrowego żywienia i wprowadzenie aktywności fizycznej mogą nawet całkowicie wyeliminować ryzyko choroby. W miarę możliwości należy też unikać leków wpływających na poziom cukru we krwi – tutaj będzie niezbędna konsultacja lekarska.

Ruch wybitnie pomaga obniżać poziom cukru we krwi i tym samym poprawia wrażliwość na insulinę – dlatego ćwiczenia fizyczne są tak ważne zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu cukrzycy typu 2. Odpowiednia dieta, bogata w nieprzetworzone pokarmy nie tylko pomoże nam w walce z otyłością, ale także poprawi wrażliwość na insulinę, nie dopuszczając do gwałtownego wyrzutu cukru do krwi.

Ciąża to stan szczególnego narażenia na cukrzycę – gospodarka insulinowa może zostać upośledzona na skutek zmian hormonalnych i metabolicznych w organizmie kobiety. Jeśli test obciążenia glukozą u kobiety ciężarnej wskaże na zbyt wysoki poziom, czyli przekraczający 140 mg/dl profilaktyka cukrzycy może wyglądać nieco inaczej.

Przede wszystkim nie należy zaniedbywać wykonywania zleconych przez ginekologa badań, gdyż cukrzyca ciążowa jest groźna nie tylko dla matki, ale też dla dziecka. Niesie ze sobą ryzyko porodu przedwczesnego, przerost mięśnia sercowego oraz niedojrzałość wielu układów w organizmie dziecka – przede wszystkim oddechowego. Dlatego też takie niemowlęta, bez względu na poród w wyznaczonym terminie, zostają podłączone do respiratora. Poza tym warto mieć na uwadze, że u ciężarnych z cukrzycą wzrasta ryzyko zgonu wewnątrzmacicznego. Jednak do najczęstszych powikłań należy zbyt duża masa urodzeniowa dziecka, która stanowi często spore utrudnienie przy porodzie.

Leczenie ciężarnej dotkniętej cukrzycą przebiega pod okiem diabetologa. Jak w każdym przypadku, kluczowa w procesie leczenia jest dieta – zalecenia są podobne jak przy standardowym leczeniu, jednak powinna uwzględniać szczególne dla tego okresu zapotrzebowanie na kalorie i składniki odżywcze.

Od drugiego trymestru zapotrzebowanie na kalorie wzrasta o 300 kcal, natomiast na witaminy i minerały – aż o sto procent! W zależności od przebiegu ciąży zleca się też indywidualnie dostosowaną dla pacjentki aktywność fizyczną. Lekarz zaleca też zwykle kontrolę cukru po każdym posiłku za pomocą glukometru. Jeśli samo wdrożenie tych wskazówek okaże się niewystarczające, należy wówczas rozpocząć terapię insuliną. Cukrzyca zwykle mija z dniem porodu, jednak kobiety, które ją przechodziły, należą do grupy ryzyka i powinny pamiętać o regularnym (przynajmniej corocznym) badaniu glukozy na czczo.

Polacy jedzą za dużo cukru! Jak to wpływa na ich zdrowie? [RAPORT]

Reasumując, pewne uniwersalne zasady dotyczą wszystkich – zarówno kobiet w ciąży, jak i osób z grupy ryzyka: wczesna diagnoza stanu przedcukrzycowego, wdrożenie odpowiednich zaleceń lekarskich i dietetycznych, a także rozsądne wprowadzenie aktywności fizycznej (najlepiej pod okiem wykwalifikowanego trenera) pomoże całkowicie uchronić się przed tą niezwykle groźną chorobą. Warto o tym pamiętać, dbać o zdrowy styl życia i nie zaniedbywać badań profilaktycznych.

Źródło:
[i]Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, Zalecenia kliniczne dotyczące chorych na cukrzycę 2018