Co na ból zatok? Domowe sposoby, zioła i leki bez recepty, które pomogą w walce z bólem zatok. Jakie są objawy i przyczyny tej dolegliwości?

Bolące zatoki to problem, który dotyczy nie tylko osób uczulonych, u których występuje alergiczny nieżyt nosa. Dolegliwości te mogą występować u osób, które nie doleczyły przeziębienia lub innej infekcji dróg oddechowych, może też im towarzyszyć. Inne możliwe przyczyny rozwoju powodującego ból stanu zapalnego to krzywa przegroda nosowa, polipy w nosie lub przerost migdałków.

Ból zatok wynika z faktu, że w sytuacji rozwoju stanu zapalnego zatok ujścia jam powietrznych w obrębie czaszki są zatkane. W rezultacie powietrze, które się tamtędy przemieszcza, naciska na ich ściany, co powoduje odczuwanie dolegliwości.

Wyróżnia się różne stadia zapalenia zatok, m.in.:

• ostre zapalenie zatok – najlżejsza postać infekcji, która trwa nie dłużej niż 4 tygodnie i po wyleczeniu nie pozostawia po sobie następstw w postaci powikłań,
• podostre zapalenie zatok – trwa maksymalnie 12 tygodni, a następnie ustępuje,
• nawracające ostre zapalenie zatok – tak nazywa się stan, w którym u pacjenta wystąpiło kilka, zwykle 4-6 epizodów ostrego zapalenia zatok,
• przewlekłe zapalenie zatok – mówimy o nim w sytuacji, gdy infekcja trwa dłużej niż 12 tygodni, do czego dochodzi najczęściej wskutek niewłaściwego leczenia,
• zaostrzenie przewlekłego zapalenia zatok – dolegliwościom bólowym towarzyszą dodatkowe objawy, takie jak silny ból głowy, gorączka lub obrzęk twarzy.

Ostre zapalenie zatok to schorzenie, które często współwystępuje z zakażeniem dróg oddechowych. W populacjach europejskich najczęściej przyczyniają się do niego bakterie:

• Streptococcus pneumoniae – dwoinka zapalenia płuc,
• Haemophilus influenzae – pałeczka grypy,
• Staphylococcus aureus – gronkowiec złocisty,
• Moraxella catarrhalis – bakteria występująca normalnie w układzie oddechowym, która w sprzyjających warunkach obniżenia odporności, m.in. u dzieci i osób starszych, powoduje stany zapalne.

Bolesne zapalenie zatok może mieć też podłoże wirusowe, jak również wynikać z infekcji grzybicznej (najczęściej kandydozy).

Zatoki przynosowe, nazywane po prostu zatokami, to kanały powietrzne umiejscowione w obrębie głowy. Dzielą się na zatoki czołowe, sitowe, klinowe, łzowe i szczękowe.

Czytaj także: Olejek pichtowy na zatoki, kaszel i gładką cerę. Wypróbuj go do inhalacji i picia. Sprawdź, co kryje olejek z jodły syberyjskiej

Lokalizacja odczuwanych objawów, do których najczęściej należy rozpierający lub promieniujący ból, zależy od tego, w którym miejscu czaszki rozwinie się stan zapalny, choć pacjenci często mówią, że boli ich cała głowa.

• Jeżeli dolegliwości bólowe są odczuwane w obrębie czoła i/lub nasady nosa, mamy do czynienia z zapaleniem zatok czołowych.
• Gdy ból pojawia się w rejonie górnej szczęki czy policzków, stan zapalny dotyczy zatok szczękowych.
• W sytuacji, gdy występują ból oraz obrzęki powiek i okolic oczu, lub ból w przestrzeni między wewnętrznymi kącikami oczu, objawy są zwykle spowodowane zapaleniem zatok sitowych, ew. łzowych.
• W przypadku, gdy ból promieniuje ku skroniom i tyłowi głowy, przyczyną może być zapalenie zatok klinowych.

Ból zatok jest najbardziej odczuwany w godzinach porannych, a także przy pochylaniu się, kasłaniu, wysiłku fizycznym.

Inne możliwe objawy zapalenia zatok poza uciążliwym bólem, to:

• zawroty głowy,
• niedrożność nosa,
• wodnista lub ropna wydzielina z nosa,
• obrzęk powiek,
• przewlekły kaszel,
• gorączka,
• brak apetytu,
• ogólne złe samopoczucie.

Ból zatok bez kataru niekoniecznie oznacza, że mamy do czynienia z zapaleniem zatok. Może być np. objawem migreny lub długotrwałej ekspozycji na stres. W takiej sytuacji najlepiej udać się do lekarza rodzinnego, który postawi wstępną diagnozę i skieruje na odpowiednie badania.

Leczenie bólu zatok jest zwykle trudne i może być długotrwałe – aby temu zapobiegać, warto rozpocząć je jak najwcześniej. Gdy odczuwamy ból zatok, należy przede wszystkim ograniczyć kontakt z substancjami, które podrażniają błonę śluzową nosa – należy do nich m.in. dym tytoniowy, pyły i kurz czy suche powietrze z klimatyzacji. Zaleca się też, by zadbać o nawilżenie powietrza w pomieszczeniach, w których przebywamy, a także o odpowiednie nawodnienie organizmu.

W początkowych fazach infekcji mogą pomóc domowe sposoby na zatoki. Zanim zastosujemy leki na zatoki, warto spróbować wyleczyć dolegliwość za pomocą płukania zatok, rozgrzewających okładów i/lub inhalacji.

W sytuacji, gdy domowe metody nie pomagają, lekarz przepisuje odpowiednie leki na zatoki. Leczenie zatok wspomóc poprzez endoskopowe płukanie zatok roztworem soli fizjologicznej, przeprowadzane w wyspecjalizowanych gabinetach lekarskich.

W przypadku, gdy ktoś choruje przewlekle na ropne zapalenie zatok przynosowych i terapia za pomocą antybiotyków, a nawet sterydów, nie przynosi oczekiwanych efektów, konieczna jest dalsza diagnoza. Lekarz może wtedy zlecić dodatkowe badania, np. endoskopię jam nosa.

Jeżeli sytuacja jest krytyczna, lekarz może zlecić operację, np. korekcję przegrody nosa, operację endoskopową zatok lub polipektomię, czyli usuwanie polipów.

Ból zatok spowodowany stanem zapalnym można skutecznie leczyć przyjmując przez kilka tygodni ziołowe preparaty na zatoki zawierające mieszankę wyciągów z surowców zielarskich takich jak:

• kwiat bzu czarnego,
• kwiat pierwiosnka,
• kwiat dziewanny,
• korzeń goryczki,
• ziele brodziuszki wiechowatej,
• ziele szczawiu,
• ziele werbeny.

Zioła te wspomagają pracę układu oddechowego i są dostępne bez recepty w postaci tabletek i kropli. Warto wybierać takie, które w swoim składzie zawierają jak najmniej dodatków takich jak konserwanty czy sztuczne barwniki – jest to szczególnie ważne, gdy mają być podawane dzieciom.

Ziołowe preparaty na zatoki, które rozrzedzają wydzielinę z nosa, warto stosować już w pierwszych dniach kataru, co pomaga zminimalizować prawdopodobieństwo rozszerzenia się stanu zapalnego na zatoki przynosowe.

Ból zatok można leczyć za pomocą leków dostępnych bez recepty – najczęściej są to preparaty zawierające ibuprofen. Substancja ta wykazuje działanie przeciwbólowe oraz przeciwzapalne, dzięki czemu pomagają nie tylko zwalczyć ból zatok, ale także przeciwdziałać przyczynie jego powstawania.

Zarówno leki dedykowane leczeniu bólu zatok, jak i te pomagające odetkać nos, często zawierają pseudoefedrynę. Związek ten działa obkurczająco na błony śluzowe, przez co zmniejsza ich obrzęki, a co za tym idzie – pomaga udrożnić nos i zatoki oraz zmniejszyć ilość wydzieliny powstającej w trakcie infekcji.

Zobacz: Popularny składnik leków niebezpieczny dla zdrowia? EMA rozpoczyna nową ocenę efedryny

Dobre efekty w postaci obkurczania naczyń krwionośnych mogą dawać także krople do nosa zawierające oksymetazolinę lub ksylometazolinę, choć w lepiej jest zacząć od całkowicie bezpiecznych preparatów w aerozolu zawierające sól morską lub fizjologiczną, w postaci roztworu izotonicznego, a zwłaszcza hipertonicznego.

Leki na zatoki dostępne na receptę to najczęściej produkty zwierające substancją czynną w postaci mometazonu. Jet to syntetyczny kortykosteroid o właściwościach przeciwzapalnych, który przy stosowaniu miejscowym (donosowym), może załagodzić dolegliwości związane z zapaleniem zatok.

Jeżeli zapalenie zatok ma podłoże bakteryjne, lekarz przepisuje zwykle antybiotyk z grupy amoksycylin, cefalosporyn lub makrolidów. Kuracja antybiotykowa na zatoki jest zalecana w leczeniu przewlekłych i nawracających stanów zapalnych, z reguły nie powinna trwać dłużej niż kilka dni.

Stosując antybiotykoterapię, należy mieć świadomość, że może ona wywołać działania niepożądane, np. krwawienie z nosa. Najbezpieczniejszym z wymienionych są antybiotyki zawierające amoksycylinę. Jeśli jednak pacjent jest uczulony na penicylinę, należy zastosować antybiotyki z grupy cefalosporyn.

Leczenie bólu zatok u dzieci może sprowadzać się do płukania zatok hipertonicznym roztworem wody morskiej lub stosowanie sprayu na bazie roztworu soli. Produkty te są dostępne bez recepty i mają na celu oczyszczenie jamy nosowej z wydzieliny, bakterii i zanieczyszczeń, jak również nawilżenie błony śluzowej nosa. Izotoniczny spray do nosa, np. z dodatkiem ekstraktu z aloesu, można stosować także u niemowląt powyżej 6. miesiąca życia.

Inne leki na zatoki dla dzieci to:

• aerozol do nosa z chlorkiem sodu,
• maść z olejkami eterycznymi – w składzie mogą się znaleźć np.: olejek eukaliptusowy, majerankowy, sosnowy, z lawendy wąskolistnej,
• syrop lub powlekane tabletki z ekstraktami ziołowymi stosowanymi przy bólu zatok,
• roztwory do inhalacji z chlorkiem sodu,
• żele do nosa zawierające chlorowodorek oksymetazoliny.

Ból zatok w ciąży dotyczy najczęściej kobiet, które nie doleczyły zapalenia zatok. W tej sytuacji terapia powinna bazować na naturalnych zabiegach, ponieważ niektóre leki i zioła mogą zagrażać zdrowiu rozwijającego się dziecka.

Ból zatok o niezbyt silnym nasileniu można leczyć w domu za pomocą metod takich jak okłady, płukanie i inhalacje.

Okłady na zatoki działają rozgrzewająco, pomagając złagodzić objawy zapalenia. Najczęściej wykorzystuje się do tego celu sól kuchenną. Należy nią wypełnić płócienne woreczki, a następnie podgrzać je w piekarniku do temperatury, która nie spowoduje oparzenia skóry. Okłady należy przykładać do policzków, czoła lub w te miejsca, które są najbardziej bolesne.

Innym sposobem na ból zatok są okłady z ziół szwedzkich. To mieszanka o właściwościach przeciwzapalnych, w której skład wchodzą między innymi mirra, aloes i kamfora.

Natomiast płukanie zatok w domu można przeprowadzić za pomocą jednego ze specjalnych zestawów, które są dostępne w aptekach. W ich skład wchodzi najczęściej specjalna butelka oraz mieszanka z chlorkiem sodu, którą należy rozpuścić w wodzie.

W leczeniu bólu zatok pomocne są też inhalacje, które należy wykonywać kilkukrotnie w ciągu dnia. Można je przeprowadzić z użyciem naczynia z parującą wodą z dodatkiem olejków eterycznych i/lub ziół (np. rumianku lub mirry), a także inhalatorów nazywanych nebulizatorami, które rozpylają zimną mgiełkę roztworu soli, często z innymi dodatkami działającymi przeciwzapalnie.

Najnowsze badania wykazały, że skuteczną metodą leczenia zatok jest metoda pulsacyjnego podawania aerozolu. Taka aplikacja sprawdza się w szczególności, gdy mamy do czynienia z zapaleniem zatok szczękowych. Jest możliwa do przeprowadzenia za pomocą nowoczesnych nebulizatorów.

UWAGA: Najczęstsze problemy związane z zapaleniem zatok przynosowych wynikają z niestosowania standardów diagnostycznych i terapeutycznych w początkowej fazie rozpoznania i leczenia bólu zatok. Nieleczone zapalenie zatok może doprowadzić do poważnych powikłań, dlatego nie należy zwlekać z wizytą u lekarza laryngologa.

Źródła:

• Kukwa, A., Sobczyk, G., Kizler-Sobczyk, K. (2003). Ostre zapalenie zatok – klasyfikacja, leczenie. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs, 3(1), str. 64-69.
• Wardas P., Markowski J., Piotrowska-Seweryn A. (2014). Przegląd aktualnych wytycznych w zakresie diagnostyki i leczenia zapaleń zatok przynosowych z praktycznym komentarzem. Via Medica Journals
• millemedica.pl/schorzenia-laryngologiczne/ostre-zapalenie-zatok/
• imid.med.pl/files/imid/strony/Rehab_Zatoki.pdf

ZOBACZ: Czym jest ostre zapalenie zatok? Ekspert: dr Michał Wątróbski, otorynolaryngolog