Objawy i przyczyny zatrzymywania wody w organizmie. Jak ograniczyć obrzęki? Zioła, suplementy diety i leki przy nadmiernej retencji wody

Zatrzymywanie pewnych ilości wody w organizmie jest zjawiskiem normalnym, umożliwiającym regulację gospodarki wodno-elektrolitowej w organizmie. Gdy się nasila i powoduje dolegliwości, warto sprawdzić przyczyny problemu, które mogą mieć poważniejszy charakter medyczny, wymagający odpowiedniego leczenia.

Nadmierna retencja wody w ciele wywołuje objawy takie jak m.in.:

• opuchnięcie stóp, kostek, nóg czy dłoni,
• powiększenie obwodu brzucha,
• obrzęk twarzy,
• zwiększenie masy ciała nawet o 2-3 kg,
• uczucie ociężałości,
• pofałdowanie skóry jak po kąpieli,
• zesztywnienie stawów w kończynach objętych opuchlizną, zwłaszcza rano,
• bóle głowy po wstaniu z łóżka,
• pogorszenie stanu w zespole cieśni nadgarstka.

W przypadku większej opuchlizny uciśnięcie kciukiem objętego nią obszaru, np. okolicy kostek nóg, powoduje powstanie zagłębienia, które znika w powolnym tempie.

Zatrzymywanie wody w organizmie to sytuacja, w której w ustroju gromadzi się nadmiar płynów. Dotyczy to zwłaszcza układu krążenia oraz jam i tkanek ciała.

Najczęstszym powodem powstawania opuchlizny i obrzęków są zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, której równowaga jest szczególnie ważna dla prawidłowej pracy układu nerwowego, krążenia czy mięśni. Zatrzymywanie nadmiaru wody z ciele może wynikać z nieprawidłowości funkcjonowania narządów w obrębie tych układów.

Przyczyną zbyt dużej retencji wody mogą też być poważniejsze problemy z wątrobą, nerkami czy sercem. Jeżeli nadmierne zatrzymywanie wody w organizmie pojawia się nagle i utrzymuje dłużej niż przez tydzień, należy zasięgnąć porady lekarskiej.

Zatrzymywanie wody w organizmie może wynikać ze skłonności genetycznych, ale zwykle ma bezpośredni związek z dietą, stylem życia, masą ciała i stanem zdrowia, a zwłaszcza z kondycją układu krążenia. Częstą przyczyną jest nadmierny wzrost ciśnienia w żyłach i naczyniach włosowatych, prowadzący do przenikania wody do przestrzeni międzykomórkowych.

Większe niż zazwyczaj gromadzenie zapasów wody jest procesem normalnym w sytuacji, gdy organizm chce zapobiec jej niedoborom, jak np. przed miesiączką u kobiet czy w stanie umiarkowanego odwodnienia. Może też jednak sygnalizować mniej lub bardziej poważne problemy zdrowotne, dlatego nie należy tej dolegliwości bagatelizować.

Do najpowszechniejszych przyczyn nadmiernego zatrzymywania wody w organizmie, często działających jednocześnie, należą m.in.:

• nadmierne spożycie sodu i/lub soli,
• niedostateczne spożycie elektrolitów, takich jak potas, magnez i wapń,
• wysokie spożycie oczyszczonych węglowodanów, np. cukru czy białej mąki,
• odwodnienie lub regularne niedostateczne spożycie wody i innych płynów,
• nadmiar kofeiny (choć mniejsze ilości mają działanie odwadniające),
• siedzący tryb życia z niedoborem ruchu,
• długotrwałe unieruchomienie, np. na skutek urazu,
• zbyt długie stanie,
• długa podróż, zwłaszcza przy zmianach ciśnienia i niskiej wilgotności powietrza, jak to ma miejsce w samolocie,
• długotrwała aktywność, np. wielogodzinny marsz albo bieg,
• zbyt gorące kąpiele,
• wahania hormonalne, również przed miesiączką, w ciąży, okresie premenopauzalnym i menopauzy,
• zaburzenia krążenia krwi w nogach,
• osłabienie naczyń krwionośnych,
• ciąża, gdy wahania hormonalne występują obok zaburzeń krążenia,
• niedobór białka w diecie, np. przy restrykcyjnych, niezbilansowanych kuracjach odchudzających,
• anemia,
• niedobory związków mineralnych i witamin,
• zakrzepica żylna,
• niewydolność lub niedrożność żylna, np. pozakrzepowa,
• zaburzenia pracy serca,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• zaburzenia odpływu limfy i tzw. obrzęk limfatyczny, któremu towarzyszy również poważna opuchlizna kończyny, zmiana koloru skóry i silne uczucie zmęczenia,
• przyjmowanie niektórych leków, m.in. dostępnych bez recepty niesterydowych leków przeciwzapalnych, regulujących ciśnienie krwi, sterydów, antydepresantów czy leków stosowanych w chemioterapii.

Podstawą leczenia zaburzeń związanych z nadmiernym zatrzymywaniem wody w organizmie jest wyeliminowanie możliwych przyczyn problemu. W wielu przypadkach wystarczy jednak zmiana diety i stylu życia, by nie tylko ograniczyć dyskomfort i problem estetyczny związany z następstwami nasilonego zatrzymywania wody w organizmie, ale też zmniejszyć ryzyko rozwoju i objawy chorób krążeniowych, związanych u pracą nerek czy zapalnych.

Gdy źródło problemu leży w sferze medycznej, należy zasięgnąć porady lekarza. W określonych przypadkach może on przepisać leki, np. o działaniu diuretycznym, jednak ich bezpieczne stosowanie wymaga ściśle określonego postępowania, które może ustalić jedynie specjalista.

Przy dolegliwościach ze strony kończyn dolnych pomocne mogą być zabiegi usprawniające krążenie krwi w tym rejonie, m.in. częste unoszenie nóg w górę (ponad poziom serca), stosowanie żelów z heparyną i innymi składnikami wspomagającymi krążenie żylne, np. wyciągiem z kasztanowca zwyczajnego (Aesculus hippocastanum) czy arniki górskiej (Arnica montana). Ulgę przynosi także noszenie specjalnych kompresyjnych podkolanówek, pończoch czy rajstop o zmiennym ucisku, tzw. przeciwżylakowych.

Przy poważnych problemach żylnych podkolanówki o odpowiednim, leczniczym stopniu ucisku przepisuje lekarz. W innych sytuacjach można wybrać opcję profilaktyczną lub po podkolanówki czy getry w wersji sportowej, dostępne w sklepach z odzieżą dla aktywnych.

Przy lekkich obrzękach łydek, pojawiających się w wyniku nadmiernego zatrzymywania wody w tkankach nóg, ulgę przynosi delikatny masaż prowadzony od kostki w górę do kolana. Bardziej zdecydowany masaż lepiej jednak pozostawić wykwalifikowanemu specjaliście.

W przypadku nadmiernej retencji wody w organizmie pomocne mogą być produkty dostępne w sklepach zielarskich i z tzw. zdrową żywnością, a także drogeriach i aptekach:

• suplementy diety usprawniające krążenie żylne, np. z diosminą, która jest naturalnym antyoksydantem z grupy flawonoidów, wyciągiem z ruszczyka kolczastego (Ruscus aculeatus) czy z miłorzębu japońskiego (Ginkgo biloba).
• preparaty z rutyną i innymi flawonoidami, np. cytrusowymi, które przyczyniają się do lepszego uszczelnienia naczyń krwionośnych, i najczęściej występują w suplementach diety z witaminą C, która wspomaga ich działanie,
• woda alkaliczna o pH powyżej 8, która pomaga szybko uzupełnić niedobory wody w organizmie,
• sól potasowa (niskosodowa) do stosowania na co dzień, raczej niż suplementy diety zawierające potas,
• cytrynian magnezu w dawce zawierającej 200 mg tego pierwiastka jako uzupełnienie poziomu w diecie, skuteczne w łagodzeniu retencji wody u kobiet z PMS,
• surowce zielarskie w postaci ekstraktów (w tabletkach, kapsułkach), a najlepiej herbatek do zaparzania (zwykle w proporcji 1 łyżka ziół na 1 szkl. wody), które pomagają też lepiej nawodnić organizm (niektóre z polecanych niżej składników mogą też być spożywane na surowo),
• witamina B6 – wg badań z „Journal of Caring Sciences” pomaga ograniczyć objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego, takie jak właśnie zatrzymywanie wody,
• białko serwatkowe – odżywki białkowe z tą frakcją białek mleka obfitują w albuminy, których rolą jest m.in. jest utrzymywanie wody we krwi, a niedobór sprzyja jej wyciekaniu do przestrzeni międzykomórkowych i nadmiernej retencji wody w organizmie.

Polecane zioła i przyprawy wspomagające usuwanie wody z organizmu:

• mniszek lekarski (Taraxacum officinale),
• skrzyp polny (Equisetum arvense),
• seler zwyczajny (Apim graveolens)
• koper włoski (Foeniculum vulgare),
• pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica),
• lubczyk ogrodowy (Levisticum officinale),
• fiołek trójbarwny (Viola tricolor)
• pietruszka zwyczajna (Petroselinum crispum),
• znamiona kukurydzy zwyczajnej – nitkowate włókna na ziarnach (Zea mays),
• czosnek pospolity (Alium sativum),
• żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon).

W profilaktyce i postępowaniu ograniczającym retencję wody w organizmie w pierwszej kolejności zalecana jest zmiana diety na taką, która zawiera ograniczone ilości sodu, najczęściej występującego w postaci soli. Większość tego dodatku spożywamy razem z przetworzoną żywnością – spore ilości pochodzą z podstawowych produktów, takich jak pieczywo, sery czy wędliny.

Znacznie więcej sodu od powszechnie spożywanych zawierają przetwory solone i kiszone warzywa, a także produkty wysokoprzetworzone, tzw. żywność przemysłowa, w której sód występuje również w formie dodatków do żywności, m.in. tych wzmacniających smak. Zawiera niewiele innych niezbędnych składników mineralnych czy witamin, a obfituje w oczyszczone węglowodany, które nasilając wydzielanie insuliny powoduje reabsorbcję sodu w nerkach, zmniejszając jego ilości wydalane z moczem.

Zaleca się menu złożone z naturalnych produktów i potraw przygotowanych w domu z ograniczonym dodatkiem sodu. Takim „gotowym” menu o potwierdzonym korzystnym działaniu na zdrowie jest stosowana przeciw nadciśnieniu dieta DASH.

Ważnym elementem tej diety – i każdej innej, która ma przeciwdziałać zatrzymywaniu wody w organizmie, jest wysokie spożycie potasu. Składnik ten ma antagonistyczne działanie w stosunku do sodu, tj. działa moczopędnie i pozwala pozbyć się z organizmu nadmiaru wody, a wraz z nim – również sodu.

Dobrym źródłem potasu przy wysokim ich spożyciu są produkty takie jak:

• pomidory,
• awokado,
• banany,
• ziemniaki,
• bataty,
• arbuzy,
• melony,
• dynia,
• buraki,
• cytrusy,
• suszone owoce,
• orzechy i pestki,
• fasola i inne nasiona roślin strączkowych,
• zielone warzywa liściaste.

Zatrzymywaniu wody w organizmie sprzyja brak ruchu, który pomaga przeciwdziałać grawitacji, powodującej zastój krwi w kończynach dolnych. Dlatego przy przedłużającym się siedzeniu, np. w pracy czy podróży, należy robić sobie regularne przerwy na aktywność.

Gdy wstanie i przejście się jest niemożliwe, warto wykonywać ćwiczenia samych stóp, takie jak ich krążenia w kostkach, wspinanie się na palce czy naprzemienne obciąganie palców stopy i ich przyciąganie w swoim kierunku.