Glistnik jaskółcze ziele leczy nie tylko choroby skóry. Poznaj właściwości zdrowotne glistnika i sprawdź, jak stosować go bezpiecznie

Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus), nazywany też jaskółczym zielem, złotnikiem, gorzekwiatem czy celidonią, to roślina wieloletnia z rodziny makowatych. Wyrasta na wysokość niespełna metra, ma owłosioną łodygę i charakterystyczne liście pokryte delikatnym srebrnym nalotem. Po uszkodzeniu roślina wydziela mleczny sok o żółtej barwie.

Jaskółcze ziele kwitnie na żółto od maja do października, a owocami są strączkowate torebki wyposażone w mięsiste ciałko wabiące mrówki, które rozsiewają zawarte w nich drobne czarne nasiona.

Glistnik występuje w Europie, Azji i Ameryce Południowej, a w Polsce rośnie pospolicie w całym kraju, m.in. na łąkach, w lasach i na ich skrajach, w przydrożnych rowach, przy zbiornikach wodnych, a także w ogrodach, gdzie jest uważany za chwast. Najlepiej szukać go tam, gdzie występuje cień i wilgotna gleba.

Surowcem zielarskim jest ziele i korzeń glistnika – Herba et Radix Chelidonii. Ziele zbiera się przed kwitnieniem lub w jego trakcie, optymalnie w maju i czerwcu, a maksymalnie do lipca. Należy suszyć je w cienkiej warstwie w przewiewnym, ciepłym i zaciemnionym miejscu, dzięki czemu zachowa zielony kolor i cenne właściwości. Korzenie glistnika zbiera się na przedwiośniu, wiosną lub jesienią; wymagają szybkiego oczyszczenia i równie delikatnego suszenia, co liście, najlepiej w temperaturze nie przekraczającej 50 stopni Celsjusza.

Jaskółcze ziele było znane ze swoich właściwości leczniczych już w czasach starożytnych. O jego zastosowaniu pisali już antyczni Grecy, traktujący go przede wszystkim jako podstawy składnik naparów przeciwgorączkowych. Rzymianin Pliniusz twierdził natomiast, że roślina ta przywróciła wzrok jaskółkom, które pozbawiono oczu – stąd prawdopodobnie pochodzi polska nazwa tej rośliny.

Glistnik jaskółcze ziele ma bardzo bogaty skład chemiczny. Wśród zawartych w nim cennych substancji aktywnych wyróżnić należy przede wszystkim alkaloidy, w grupie których znajduje się ponad 30 różnych związków. To głównie alkaloidy izochinolinowe (m.in. chelidonina, berberyna i sangwinaryna). W roślinie obecny jest także alkaloid chinolizydynowy w postaci sparteiny.

Zawartość alkaloidów, wynosząca do 1 proc. w zielu i do 3 proc. w korzeniu, waha się nie tylko w zależności od pory roku i sposobu zbioru, bo nawet od momentu, w jakim zebrano surowiec w ciągu dnia, wpływając na stężenie poszczególnych związków z tej grupy. W zielu i korzeniu występują też różne proporcje tych składników.

Zawarte w glistniku alkaloidy sprawiają, że ziele przyjmowane doustnie w dużych dawkach działa toksycznie. Mniejsze dawki zapewniają natomiast dość szerokie właściwości lecznicze.

W surowcu znajdują się też między innymi: karotenoidy, m.in. beta-karoten i pochodne luteiny, kwasy organiczne, cholina, antyoksydacyjne flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu), witamina C i olejki eteryczne.

Maść z glistnika przeznaczona do stosowania na kurzajki to najbardziej popularna forma, w jakiej stosuje się w Polsce to zioło. Działa tak, jak świeży sok czy wyciąg z tej rośliny, pozwalając na szybkie usunięcie zmian.

Kurzajki, nazywane też brodawkami, to zmiany skórne wywołane przez wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). Jest on podatny na działanie alkaloidów z glistnika, dlatego wystarczy nawet kilka dni regularnego smarowania wykwitów, by uległy znacznemu zmniejszeniu lub nawet całkowicie znikły.

Związki aktywne jaskółczego ziele działają też przeciwzapalnie, silnie hamują nadmierny wzrost keratynocytów, odpowiedzialnych za rogowacenie naskórka. Glistnik pomaga zwalczać nie tylko wirusy – ma też właściwości grzybobójcze i przeciwbakteryjne, m.in. w stosunku do bakterii Gram-dodatnich, takich jak Staphylococcus aureus (gronkowiec pospolity) i prątki Mycobacterium smegmatis.

Maść wykorzystująca jaskółcze ziele ma lekko żółtawą barwę, tłustą konsystencję oraz intensywny, ziemisty zapach. Jest tłusta, odżywia więc i chroni skórę. Działa też przeciwalergicznie. Badania przeprowadzone na zwierzętach potwierdziły, że preparaty zawierające ziele glistnika pozwalają zmniejszyć działanie histaminy, a nawet znieść wstrząs anafilaktyczny.

Jaskółcze ziele znajduje również zastosowanie wewnętrzne. Preparaty bazujące na jego zielu lub korzeniu są wykorzystywane w leczeniu chorób układu pokarmowego, a zwłaszcza dróg żółciowych i jelit. Mają działanie przeciwskurczowe podobne do papaweryny, choć słabsze. Działają ochronnie na komórki wątroby, antyalergicznie, moczopędnie i przeciwbólowo.

Jaskółcze ziele jest silnym środkiem żółciopędnym, który działa bez zwiększania stężenia kwasów żółciowych, i pomaga zapobiegać powstawaniu kamieni. Pomaga łagodzić zarówno kolkę żółciową, jak i jelitową, regulując wydzielanie soku żołądkowego i chroniąc błony śluzowe układu trawienia. Rozkurczowe właściwości rośliny pomagają też łagodzić objawy bolesnego miesiączkowania.

Udowodniono też, że jaskółcze ziele obniża ciśnienie krwi i hamuje nawroty epizodów niedokrwiennych. Działa też antyarytmicznie i poprawia lipidogram krwi. Wykazuje ponadto działanie uspokajające i ułatwiające zasypianie, sugerowane jest więc picie naparów w stanach rozdrażnienia i podenerwowania. Wspomagając pracę wątroby, ułatwia usuwanie z organizmu z toksyn, a dostarczając związków, m.in. o charakterze polisacharydów i wspiera układ immunologiczny.

Jaskółcze ziele wpływa też pozytywnie na układ nerwowy, wykazując właściwości antydepresyjne, przeciwlękowe i ochronnie na komórki nerwowe, a obecne w nim związki mają obiecujące potencjalne działanie w leczeniu choroby Alzheimera i padaczki.

Niektórzy naukowcy twierdzą, że z bardzo dobrymi rezultatami można stosować preparaty z jaskółczego ziela w terapii raka, m.in. jako czynnik uwrażliwiający komórki nowotworowe na działanie cis-platyny. Opracowano też antynowotworowy lek na bazie pochodnej alkaloidu chelidoniny o nazwie Ukrain, który został zarejestrowany w amerykańskim National Cancer Institute. Wykazano, że w połączeniu z gemcitabiną stanowić skuteczną terapię raka trzustki.

W testach in vivo na organizmach ludzkich wykazano skuteczność chelidoniny w profilaktyce nawrotów chorób nowotworowych, nawet po wcześniejszej interwencji chirurgicznej. Na terapię pozytywnie reaguje układ immunologiczny człowieka, co pozwala na wykorzystanie preparatów w zespole nabytego braku odporności, a także wirusowego zapalenia wątroby typu C.

Antynowotworowe możliwości jaskółczego ziele potwierdziły badania in vitro przeprowadzone na mysiej tkance nowotworowej chłoniaka, ale także na komórkach mięsaka i nowotworów przełyku.

Jaskółcze ziele można zbierać i przetwarzać samodzielnie, jednak od prawidłowości tych procesów i doboru dawki zależy nie tylko skuteczność, ale i bezpieczeństwo jego zastosowania. Dlatego lepiej jest sięgnąć po gotowe preparaty z glistnikiem dostępne w aptekach i sklepach zielarskich, takie jak susz, wyciąg, nalewka czy maść, i stosować je zgodnie z zaleceniami producenta – zwłaszcza doustnie.

Przy dolegliwościach ze strony układu pokarmowego lub bolesnym miesiączkowaniu zazwyczaj zaleca się wypijanie 2-3 szklanki herbatki z tego zioła dziennie. Do przygotowania naparu wystarczy zalać 1 łyżeczkę glistnika w 250 ml wody.

Aby przygotować wywar z jaskółczego ziela, należy zalać szklanką letniej wody 1/2 stołowej łyżki ziołowego suszu i podgrzewać przez 30 minut pod przykryciem, najlepiej na parze. Powstały w ten sposób wywar należy odstawić do naciągnięcia, a następie przecedzić. Napój można pić maksymalnie trzy razy dziennie, nie więcej niż dwie łyżki stołowe w jednej dawce.

Samodzielnie przygotować można również sok z jaskółczego ziela. Wystarczy zebrać świeże liście, kwiaty i łodygi glistnika, a następnie wycisnąć z nich płyn z wykorzystaniem wolnoobrotowej wyciskarki do soków.

Jaskółcze ziele uznano w Polsce za surowiec, dla którego ryzyko zdrowotne wiążące się ze stosowaniem przeważa korzyści wynikające z jego właściwości terapeutycznych, pomimo wielowiekowej tradycji stosowania w medycynie ludowej. Należy też zachować ostrożność przy zbieraniu surowca, ponieważ zatarcie oczu sokiem z łodygi skutkuje poważnymi dolegliwościami. Z jeszcze większym niebezpieczeństwem wiąże się nieroztropne stosowanie glistnika wewnętrznie.

Jeśli więc stosować glistnik, to tylko z wielką ostrożnością. Nie można zapominać, że jaskółcze ziele jest rośliną trującą i w przypadku stosowania zbyt dużych dawek można trwale uszkodzić wątrobę.

Po miesiącu kuracji wskazana jest kontrola aktywności enzymów wątrobowych, a chcąc uniknąć działań ubocznych, najlepiej nie stosować ziela dłużej niż przez 2 miesiące.

Według The European Scientific Cooperative on Phytotherapy (ESCOP) jaskółcze ziele sprawdza się jako sposób na leczenie objawów niestrawności, skurczów przewodu pokarmowego oraz chorób związanych z pęcherzykiem i drogami żółciowymi.

Dawkowanie glistnika to wg ESCOP przeciętnie:

• 1-2-3,6 g ziela,
• 125-700 mg wyciągu wodno-alkoholowego o standaryzowanej dawce alkaloidów, wynoszącej 9-24 mg w przeliczeniu na chelidoninę,
• 2-4 ml nalewki (1:10) przyjmowane 3 razy dziennie,
• 1-2 ml płynnego wyciągu (1:1) przyjmowanego 3 razy dziennie.

Do całkowitych przeciwwskazań do terapii glistnikiem należą:

• choroby autoimmunologiczne,
• niedrożność przewodów żółciowych,
• choroby wątroby, również te przebyte,
• choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy,
• stosowanie leków zaburzających czynność wątroby
• jaskra,
• wiek poniżej 12. roku życia,
• ciąża i karmienie piersią.

Działania niepożądane jaskółczego ziela, które u niektórych osób mogą pojawiać się nawet po spożyciu niewielkich ilości ziela oraz występujące przy długotrwałym spożywaniu to m.in. niestrawność, nudności i biegunki.

Efektem spożycia zbyt dużej dawki glistnika jaskółczego ziela mogą być natomiast:

• bóle brzucha,
• skurcze przewodu pokarmowego,
• nietrzymanie moczu,
• ślinotok,
• ospałość,
• ból i pieczenie jamy ustnej,
• nudności,
• biegunki.

Ciężkie zatrucie jaskółczym zielem powoduje objawy takie, jak:

• bóle i zawroty głowy,
• senność,
• spadek ciśnienia tętniczego,
• częstoskurcz serca,
• utrata kontaktu z otoczeniem i świadomości,
• śpiączka.

Warto przy tym zaznaczyć, że tak poważne efekty uboczne najczęściej wynikają z nieodpowiedniego samoleczenia, a zwłaszcza przyjmowania nadmiernych dawek, stosowania przewlekłego oraz łączenia z innymi ziołami, a tym bardziej z lekami. Planowaną kurację najlepiej ustalić ze specjalistą fitoterapii, a także uzgodnić z lekarzem prowadzącym, zwłaszcza w przypadku chorób przewlekłych i stałego przyjmowania leków.