Jaskra – przyczyny, objawy i leczenie. Jak rozpoznać wysokie ciśnienie w oku i zapobiegać utracie wzroku?

Jaskra jest chorobą zwyrodnieniową, która prowadzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego oraz komórek zwojowych siatkówki. Nerw wzrokowy biegnie od siatkówki do skrzyżowania wzrokowego i odpowiada za przenoszenie impulsów wzrokowych do mózgu. Za objawy jaskry odpowiada bezpośrednio mechanizm wzrostu ciśnienia w gałce ocznej. Choroba prowadzi do stopniowego zawężania się pola widzenia, a w efekcie do całkowitej utraty wzroku.

Czytaj także: Nie myjesz zębów? Możesz oślepnąć! Choroba rozwija się latami i stopniowo kradnie wzrok

W środku tarczy nerwu wzrokowego znajduje się niewielkie wgłębienie, przez które żyła i tętnica środkowa dostają się do wnętrza oka. Utrata włókien nerwowych sprawia, że nerw wzrokowy się zwęża, a wnęka naczyniowa (wgłębienie) poszerza. Podział jaskry na poszczególne typy został przeprowadzony ze względu na to, jakie warunki panują w kącie przesączania (kącie tęczówkowo-rogówkowym). Jest to struktura, która odpowiada za odpływ wodnej cieczy z komory przedniej oka. Taki mechanizm pozwala wyrównywać ciśnienie w oku. Kąt przesączania może zostać zwężony lub zamknięty – dzieje się tak właśnie w przebiegu jaskry z zamykającym się kątem. Z tego względu jaskry dzieli się na:

• jaskry pierwotne otwartego kąta przesączania,
• jaskry wtórne otwartego kąta przesączania,
• jaskry pierwotne zamykającego się kąta przesączania,
• jaskry wtórne zamykającego się kąta przesączania.

Do każdej z tych grup należy kilka rodzajów jaskr, o różnym pochodzeniu i przyczynach. Podział ich rodzajów jest dość skomplikowany i wymaga znajomości drobiazgowej anatomii narządu wzroku oraz mechanizmów jego dokładnego działania

Jaskry z otwartym kątem przesączania zdarzają się częściej. Wśród nich wyróżnia się jaskrę młodzieńczą, pierwotną, a także nadciśnienie oczne. Jaskry z tej grupy bywają spowodowane chorobami oczu, takimi jak: krwotok wewnątrzgałkowy, odwarstwienie siatkówki oraz urazami. Niekiedy są to jaskry pochodzenia jatrogennego, na przykład występujące jako skutek uboczny leczenia kortykosteroidami lub jako powikłanie po zabiegu chirurgicznym i laserowym. W tej grupie znajduje się także jaskra wywołana przyczyną pozagałkową (zwiększeniem ciśnienia żył nadtwardówkowych).

Jaskry z zamkniętym kątem przesączania należą do rzadszych przypadków. Najczęstsze i najgroźniejsze wśród nich są stany nagłego zamknięcia kąta przesączania lub jego przewlekłe zamknięcie. Jaskra ostra należy do stanów nagłych, wymagających szybkiej interwencji lekarza i pomocy. Oba te stany zostały szczegółowo omówione w części poświęconej objawom jaskry – warto wiedzieć, jak je rozpoznać.

Sprawdź także: Nowe możliwości leczenia pacjentów z jaskrą. Pierwsze wszczepienie nowoczesnego implantu jaskrowego w Katowicach

Na jaskrę cierpi ok. 70 milionów osób na całym świecie. W Polsce grupa ta liczy szacunkowo 200 tysięcy pacjentów. Proporcjonalnie częściej jaskra dotyczy kobiet, niż mężczyzn. Stanowi drugą pod względem częstości przyczynę ślepoty. Liczba chorujących stale wzrasta – naukowcy szacują, że do roku 2020 zbliży się do 80 milionów, a 11,2 milionów osób całkowicie utraci wzrok z powodu jaskry. Wraz z postępującym starzeniem się społeczeństw wzrasta liczba chorych, rosną też społeczne i ekonomiczne koszty opieki nad nimi.

Jaskra z otwartym kątem przesączania występuje trzykrotnie częściej niż jaskra z zamkniętym kątem przesączania, choć skutki tej drugiej są poważniejsze - o wiele częściej powoduje ślepotę. Istnieją specyficzne czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia jaskry.

Jaskra wiąże się z dużym ryzykiem utraty wzroku. Jednym z zadań procesu diagnostycznego jest ustalenie najbardziej prawdopodobnej przyczyny choroby. Nie zawsze da się to zrobić – w pierwotnych typach jaskry nie jest to możliwe. Można za to ustalić przyczynę jaskry wtórnej. Do najczęstszych należą:

• patologie w budowie soczewki oka,
• urazy mechaniczne oka,
• rozwój guza wewnątrzgałkowego,
• przebyta operacja przedniego odcinka oka,
• przetoki tętnicy szyjnej do zatoki jamistej.

Jaskra to choroba, która może dotknąć każdego, jednak istnieje lista potwierdzonych w badaniach czynników ryzyka. Wyróżnia ona czynniki ogólne oraz oczne.
Czynniki ogólne:

• występowanie jaskry u członków rodziny (badania wskazują na udział co najmniej 5 genów w przekazywaniu skłonności do tej choroby),
• wiek powyżej 35. roku życia,
• niskie ciśnienie krwi lub nadmierne obniżanie ciśnienia w leczeniu nadciśnienia tętniczego,
• zaburzenia gospodarki tłuszczowo-lipidowej (np. podwyższony cholesterol),
• objawy naczynioskurczowe (np. zawsze zimne dłonie i stopy),
• długotrwałe życie w stresie,
• leczenie kortykosteroidami przez dłuższy czas.

Czynniki oczne (związane z budową i funkcjonowaniem gałki ocznej):

• podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe,
• zbyt cienkie rogówki (cieńsze niż 540 mikrometrów),
• krótkowzroczność (wada poniżej 4 dioptrii).

Do czynników ryzyka wystąpienia jaskry pierwotnej o zamkniętym kącie przesączania należą dodatkowo: podeszły wiek, bycie Azjatą lub Hindusem, płeć żeńska, nadwzroczność, cukrzyca (retinopatia cukrzycowa), a także specyficzna budowa gałki ocznej (płytka komora przednia, wąski kąt przesączania).

W bardzo rzadkich przypadkach zdarza się, że jaskra jest chorobą wrodzoną, obecną od pierwszych chwil życia. Najprawdopodobniej ma ona charakter dziedziczny. W większości przypadków prowadzi do całkowitej utraty wzroku.

Jaskra powoduje rożne objawy, w zależności od rodzaju choroby oraz tempa jej rozwoju. Istnieje jednak kilka charakterystycznych objawów jaskry, które powinny wywołać niepokój i skłonić do wizyty u okulisty. Należą do nich:

• widzenie aureoli (często tęczowej) wokół przedmiotów, które emitują światło (np. lamp, świec),
• pogorszenie ostrości widzenia,
• nudności lub wymioty z bólem głowy,
• zaczerwienienie oka,
• ból oka,
• zawężenie pola widzenia.

Gdy pojawiają się pierwsze objawy jaskry, szybkość reakcji decyduje o stopniu, w jakim uda się cofnąć zmiany lub zapobiec ich pogłębianiu. Dlatego warto być wyczulonym na wszelkie objawy świadczące o tym, że ciśnienie w oku wzrasta.

Na oddzielne omówienie zasługują też dwa wspomniane wyżej stany związane z nagłym zamknięciem się kąta przesączania. Wymagają one szybkiej interwencji okulisty, w przeciwnym razie mogą doprowadzić do utraty wzroku.

• Jaskra ostra

Wynika z gwałtownego zamknięcia się kąta przesączania. Ciecz wodnista nie może odpływać z oka, a ciśnienie śródgałkowe gwałtownie wzrasta. Chory odczuwa zawroty głowy, nudności, jego widzenie jest zaburzone (tęczowe koła wokół punktów świetlnych), poci się obficie, a akcja serca zwalnia. Jaskra ostra należy do stanów nagłych, wymagających szybkiej pomocy.

• Jaskra podostra

Ciśnienie wzrasta nieco wolniej i nie osiąga tak wysokich wartości, ponieważ kąt przesączania pozostaje częściowo otwarty. Również pojawiają się koła tęczowe wokół punktów świetlnych, a także zaburzenia ostrości widzenia. Taki stan może trwać długo, w tym czasie w kącie przesączania powstają zrosty, prowadzące do zaburzeń widzenia i postępującej degeneracji nerwu wzrokowego.

Jaskra poddawana jest kilkuetapowej diagnostyce, w zależności od stanu pacjenta i stopnia zaawansowania objawów. Do badań wykonywanych przez okulistę należą:

• Pomiar ciśnienia śródgałkowego

Prawidłowe ciśnienie w oku powinno wynosić 10–21 mm Hg. Wysokie ciśnienie w oku sprawia, że ryzyko rozwoju jaskry znacznie wzrasta. Pomiar ciśnienia wykonywany jest rozmaitymi metodami, przy użyciu tonometrów. Warto jednak wiedzieć, że znaczny odsetek chorujących na jaskrę ma normalne ciśnienie w oku. Stąd konieczność wykonania innych badań.

• Ocena pola widzenia

Podstawowe badanie, które pomaga nie tylko zdiagnozować zawężenie pola widzenia charakterystyczne dla jaskry, ale także monitorować postępy leczenia lub ewentualny rozwój choroby. Wykonywane za pomocą programów komputerowych.

• Badanie dna oka (ocena tarczy nerwu wzrokowego)

Badanie to pomaga lekarzowi ocenić, czy wystąpiły uszkodzenia nerwu wzrokowego lub ubytki w nim.

• Gonioskopia

Pomaga zaobserwować naturalną drogę i przebieg odpływu cieczy wodnistej z oka. Badanie wykonywane jest za pomocą lampy szczelinowej. Pomaga diagnozować poszczególne typy jaskry.

• Spektralna optyczna tomografia koherencyjna (SOCT)

Badanie obrazowe, które daje wgląd w mechanizm zamykania kąta przesączania. Oprócz tego badania stosuje się także inne metody obrazowe, głównie po to, by ustalić odpowiedni sposób leczenia i przeprowadzenia zabiegu korygującego.
Oprócz wymienionych tutaj badań, diagnosta może zalecić także inne, by lepiej rozpoznać problem i jego ewentualne przyczyny.

Jaskra należy do chorób, których na ogół nie da się całkowicie wyleczyć. Na wczesnym etapie można jednak zahamować jej rozwój, by nie dopuścić do znacznego pogorszenia lub nawet utraty wzroku. Istnieją także zabiegi pozwalające na skorygowanie i cofnięcie zmian powstałych w przebiegu choroby.
Istnieje możliwość wyleczenia jedynie jaskry pierwotnej z zamknięciem kąta. Ta choroba wynika z wad anatomicznych w budowie oka, które można całkowicie usunąć na drodze chirurgicznej lub laserowej korekty. Wszystkie pozostałe typy jaskry wymagają stałej opieki okulistycznej, w miarę wczesnej diagnozy o stosowania się do zaleceń lekarza przez całe życie pacjenta.

• Leczenie farmakologiczne jaskry

W wielu przypadkach jaskry leczenie rozpoczyna się od stosowania kropli do oczu, które pomagają zmniejszyć ciśnienie śródgałkowe. Krople mogą hamować wydzielanie cieczy wodnistej lub ułatwiać jej przepływ. Do substancji stosowanych w farmakologicznym leczeniu jaskry należą prostaglandyny, pilokarpina, beta-blokery. Krople na jaskrę są silnymi lekami i wywołują często skutki uboczne: pieczenie oka, zaczerwienienie, reakcje alergiczne.

• Zabiegi laserowe w leczeniu jaskry

Leczenie jaskry laserem oznacza zastosowanie jednego z dwóch dostępnych zabiegów. Irydotomię wykonuje się w przypadkach z wąskim, zamykającym się kątem przesączania. Trwa ona od 5 do 10 minut, jest wykonywana w znieczuleniu miejscowym. Polega na nacięciu laserem tęczówki, by umożliwić odpływ cieczy. Trabekuloplastyka (ALT) polega na wykonaniu licznych przypaleń laserem w kącie przesączania, by ułatwić odpływ cieczy.

• Leczenie chirurgiczne jaskry

Operacja jaskry polega na wymianie zbyt dużej soczewki oka na sztuczną, mniejszą i lepiej dopasowaną do jego budowy anatomicznej. Niekiedy obejmuje także wytworzenie odpływu dla cieczy wodnistej, jeśli kąt został całkowicie zarośnięty. Istnieje kilka metod operacji jaskry, stosowanych w zależności od stanu i potrzeb pacjenta. Zabieg chirurgiczny stosuje się jako podstawową metodę leczenia przy jaskrze wrodzonej oraz pierwotnej z zamykającym się kątem przesączania.