Czas na jagody! Świeże działają inaczej niż suszone. Pomogą na biegunkę, ale też na zaparcia. Borówki czarne są zdrowsze niż amerykańskie

Jagody, które zbieramy w lesie, to borówka czernica (Vaccinium myrtillus), znana także jako czernica, czarna jagoda lub borówka leśna. Jest wieloletnią krzewinką należącą do rodziny wrzosowatych (Ericaceae).

Roślina występuje w poszyciu leśnym przede wszystkim na terenach o klimacie umiarkowanych, zarówno na nizinach, jak i w górach. Jej owocem są niewielkie kuliste jagody o ciemnogranatowym kolorze, cenione ze względu na oryginalny smak oraz cenne właściwości prozdrowotne i lecznicze.

Sprawdź także: Jesz jagody prosto z krzaczka? Możesz zarazić się groźnym dla życia pasożytem. Mycie jagód jest konieczne. Zobacz, jak robić to prawidłowo

Owoce borówki czarnej zbiera się w okresie dojrzałośc. Sezon na te owoce trwa od lipca do września. By je utrwalić, przygotowuje się z nich przetwory z cukrem i/lub alkoholem albo suszy w temperaturze maks. 50-60 stopni Celsjusza, w piekarniku albo na słońcu, choć najlepiej w cieniu.

Należy pamiętać, że zgodnie z rozporządzeniem ministerialnym jagody czarne mogą być zbierane w Polsce wyłącznie ręcznie, bez użycia narzędzi i urządzeń niszczących lub uszkadzających rośliny.

Surowcem zielarskim jest zarówno owoc (fuctus myrtilli, a w farmakopei – fructus vaccinii), jak i liść rośliny (folium myrtilli). Liście zbiera się wiosną lub jesienią i suszy w zacienionym miejscu w temperaturze pokojowej.

Jagody to ogólna nazwa owoców jagodowych, do których zaliczamy też m.in. maliny, truskawki i porzeczki, choć to jednocześnie botaniczny termin odnoszący się do typu owoców (obok dyni, banana czy pomidora).

Potocznie jagodą nazywa się natomiast nie tylko polską jagodę czarną, ale też borówkę amerykańską. Czernica jest jednak bardziej zasobna w składniki odżywcze i prozdrowotne niż łatwa w uprawie i chętnie sadzona w naszym kraju borówka amerykańska. Powodem jest ciemny kolor miąższu jagody leśnej, podczas gdy ta część owoców borówek amerykańskich jest żółta.

Borówka czarna to owoc ubogi w cukry i kalorie, a za to bogaty w niebieskofioletowe antyoksydacyjne barwniki z grupy antocyjanów i inne przeciwutleniacze, a także związki mineralne i witaminy.

Szklanka czarnych borówek (130 g) to niespełna 60 kcal. Natomiast porcja 100 g borówki czernicy (2 garście) zapewnia:

• 45 kcal,
• 86,1 g wody,
• 0,8 g białka,
• 0,6 g tłuszczu,
• 12,2 g węglowodanów,
• 3,2 g błonnika,
• 62 mg potasu,
• 15 mg wapnia,
• 0,7 mg żelaza,
• 0,45 mg cynku,
• 0,11 mg miedzi,
• 0,84 mg manganu,
• 1,2 mcg jodu,
• 34 mcg beta-karotenu,
• 1,88 mg witaminy E,
• 0,28 mg niacyny (wit. B3 lub PP),
• 6 mcg folianów (naturalna postać kwasu foliowego),
• 14,7 mg witaminy C.

Owoce zawierają 20-30 proc. cukrów prostych i ok. 30 proc. pektyn, a także liczne przeciwutleniacze, m.in. 5-10 proc. garbników (tanin) i ok. 3 proc. antocyjanidyn, zwłaszcza myrtilliny, która odpowiada za działanie plamiące soku. W skład czarnych jagód wchodzą także inne flawonoidy, glikozydy oraz kwasy fenolowe, alkaloidy, triterpeny (kwas ursolowy, kwas oleanolowy, beta-amyryna), kwas chinowy oraz i pierwiastki takie jak chrom, magnez, mangan i potas.

W liściach i owocach borówki czarnej jest także glikozyd fenolowy o nazwie arbutyna, która ma działanie dezynfekujące układ moczowy, a w kosmetyce zastosowanie znajdują jej właściwości rozjaśniające odcień skóry.

Dzięki skromnej zawartości cukrów i wysokim stężeniu związków bioaktywnych (w tym obecności pektyn należących do rozpuszczalnego błonnika) owoc borówki czarnej ma niski indeks glikemiczny (IG 25), dzięki czemu jest zalecanym składnikiem zdrowej diety również w przypadku zaburzeń glikemii i poziomu lipidów we krwi.

Borówka czarna ma przede wszystkim korzystne działanie na przewód pokarmowy. Świeże owoce działają przeczyszczająco, a więc zapobiegają zaparciom. Natomiast suszony owoc borówki czernicy ma właściwości zapierające, czyli przeciwbiegunkowe.

Dzięki wysokiemu stężeniu garbników borówka czarna działa nie tylko przeciwbakteryjnie m.in. w stosunku do gronkowca i Salmonelli, ale też zmniejsza przepuszczalność błon śluzowych jelit oraz pomaga usuwać z organizmu toksyny bakteryjne i inne szkodliwe produkty przemiany materii.

Czytaj także: Domowy syrop z jagód na kaszel i biegunkę

Suszone owoce borówki czarnej, również w formie sproszkowanej (a zwłaszcza liofilizowane) oraz wyciągi wodne na ich bazie są stosowane leczniczo lub wspomagająco w schorzeniach układu pokarmowego, takich jak:

• biegunki bakteryjne,
• inne zatrucia pokarmowe,
• inne nieżyty żołądka i jelit.

Suszone owoce borówki czarnej zalecane są szczególnie w leczeniu biegunek u dzieci. Odwary są ponadto stosowane jako naturalny środek przeciwko pasożytom takim jak owsiki i glista ludzka.

Sprawdź też: Jagody i borówki to nie tylko smaczna przekąska, ale też paliwo dla mózgu

Borówka czarna ma też właściwości przeciwzapalne, wzmacniające naczynia krwionośne i usprawniające krążenie krwi. Jej antyoksydanty wspomagają profilaktykę miażdżycy, mają też korzystne działanie w zapobieganiu i leczeniu zmian żylakowych oraz nowotworowych, a zwłaszcza raka jelita grubego.

Dzięki zawartości glukokinin takich jak myrtyllina i neomyrtyllina, borówka czarna pomaga obniżać poziom cukru we krwi, dzięki czemu wspiera profilaktykę i leczenie cukrzycy typu 2.

Związki aktywne borówki czarnej wspomagają stan włosowatych naczyń krwionośnych w oku i przyspieszają regenerację rodopsyny (tzw. purpury wzrokowej), światłoczułego barwnika w siatkówce oka. Dzięki temu wpływają pozytywnie na proces widzenia. W badaniach potwierdzono m.in. korzystny wpływ wyciągu z czernic standaryzowanego na zawartość 36 proc. antocyjanów na wrażliwość siatkówki oka na światło.

Wyciągi z borówki czarnej mają zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym – wchodzą w skład leków okulistycznych, na zaburzenia krążenia i przeciwzakrzepowych. Stosowane są miejscowo (zewnętrznie) jako środek przeciwzapalny i przyspieszający gojenie się ran oraz wrzodów.

Liście borówki czarnej mają działanie przeciwbiegunkowe, przeciwbakteryjne i moczopędne. Wyciągi z tego surowca stosuje się w stanach zapalnych przewodu pokarmowego, skóry, śluzówek, układu moczowego oraz hemoroidów.

Jagoda czernica to najskuteczniejszy naturalny środek przeciwbiegunkowy. Zastosowanie w leczeniu rozwolnienia znajdują owoce suszone przyjmowane w formie herbatek.

Aby przygotować odwar z jagód czarnych, zalej 1 łyżkę suszonych owoców 1 szklanką wody i gotuj przez 5 min, a gdy przestygnie, odcedź owoce. Dawkowanie: 1 szkl. 2-4 razy dziennie, zwłaszcza po posiłkach. Możemy też używać do płukania gardła.

Napar z liści borówki sprawdzi się w przypadku zakażeń układu moczowego. By go przyrządzić, wystarczy zalać 1 łyżkę suszonego ziela 1 szklanką wrzątku, przykryj i odstaw na 15 min. Dawkowanie: 1/2 szkl. 2-3 razy dziennie. Nie należy jednak spożywać go zbyt często lub długo.

Borówki czernice są delikatne i łatwo pękają, choć nie psują się tak szybko, jak wiele innych owoców jagodowych. Większe ilości warto przerobić na przetwory takie jak sok, nalewka czy dżem.

Polecamy: Nalewka z borówki czarnej łagodzi objawy niestrawności i wspiera walkę z wysokim cholesterolem

Przetwory z czarnej jagody mają podobne działanie do odwaru z owoców i mogą być stosowane w leczeniu wspomagającym przy stanach zapalnych gardła, a także infekcjach bakteryjnych i pasożytniczych oraz innych dolegliwościach ze strony układu pokarmowego.

Owoce warto też wykorzystać do przygotowania tradycyjnych dań. Należą do nich m.in. jagodzianki, czyli nadziewane bułki drożdżowe. Z dodatkiem tych owoców warto przygotować również inne bułeczki i ciasta drożdżowe. Popularne są ponadto pierogi z jagodami, a także muffiny, placki, babeczki, sernik czy tarta.

Przepis na dżem z jagód czarnych
Rozgnieć widelcem lub zmiksuj 1 kg umytych i przebranych czarnych jagód, dodaj 300-500 g cukru i ew. sok wyciśnięty ze średniej cytryny. Całość zagotuj i zależnie od pożądanego stopnia gęstości podgrzewaj 20-50 min, mieszając. Przełóż gorący dżemy do wyparzonych (wraz z wieczkami) i osuszonych niewielkich słoików, pozostawiając ok. 2 cm marginesu, i zamknij. Jeśli mają być dłużej przechowywane poza lodówką, dodatkowo pasteryzuj je przez 15 minut.

Sprawdź: Tradycyjny przepis na jagodzianki

Przepis na nalewkę z jagód czarnych
Włóż do słoja 1 kg umytych i przebranych czarnych jagód, dodaj 1/2 kg cukru, 1/2 l spirytusu i 1/2 litra wódki, zamknij pokrywką i odstaw w słoneczne miejsce na 30 dni. Następnie przecedź nalewkę, przelej do butelek i odstaw na miesiąc. Pozostałe jagody wykorzystaj do deseru dla dorosłych albo przerób na dżem (alkohol odparuje przy jego gotowaniu).

Szybki przepis na sok z jagód czarnych
Umieść w garnku 1 kg oczyszczonych czarnych jagód, 1/2 kg cukru i 1/2 szkl. wody, gotuj na niewielkim ogniu ok. 20 min, przecedź przez gęste sito lub ściereczkę i przelej do słoiczków. Pasteryzuj je przez ok. 15 minut.

Przepis na sok z jagód czarnych bez gotowania
Wsyp do słoja warstwami porcje w sumie 1 kg czarnych jagód i 1/2 kg cukru, wsypując go też na wierch, by przykrył owoce. Przykryj czystą ściereczką i odstaw na 3 dni w ciemne miejsce. Jeśli cukier się rozpuścił, dodaj jeszcze 100 g, by pokrył jagody. Odstaw na 7 dni, po czym przelej sok z owocami do wyparzonych słoiczków. Pasteryzuj je przez 15 min.

Owoce borówki i preparaty na bazie wyciągów z jagód są całkowicie bezpieczne nawet w dużych dawkach, wyciągi z owoców tej rośliny spożywane w nadmiernych ilościach mogą mieć jednak działanie zapierające.

Zalecana dawka lecznicza borówki czarnej to 20-60 g suszonych owoców dziennie, a jednorazowo zwykle przyjmuje się 1-2 łyżki.

Jedzenie borówek czernic jest zalecane w ciąży ze względu na wysoką zawartość przeciwutleniaczy i folianów, czyli witaminy z grupy B niezbędnej dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego dziecka. Owoce te mogą spożywać również matki karmiące i dzieci. Jednak ze względu na brak badań klinicznych, przyjmowanie skoncentrowanych preparaty z czarnej jagody przez te grupy powinno odbywać się w konsultacji z lekarzem.

Jeśli pomimo wprowadzenia odpowiedniej diety i przyjmowania czarnych jagód biegunka trwa dłużej niż 3 dni, należy zasięgnąć pomocy lekarskiej.