To najczęstszy pasożyt jelitowy, o którym można długo nie wiedzieć. Sieje spustoszenie w organizmie i zagaraża nawet życiu

Glista ludzka (Ascaris lumbricoides hominis) to pasożyt należący do gromady nicieni, który rozwija się i żyje w ludzkim układzie pokarmowym, a dokładnie w jelicie cienkim. Tam żywi się nabłonkiem i składnikami z pożywienia.

Glistnica jest najczęstszą na świecie chorobą pasożytniczą układu pokarmowego, na którą może cierpieć około miliarda osób. W Polsce zakażonych jest ok. 0,8 proc. osób, głównie na terenów wiejskich. W ok. co piątym przypadku zakażenia nicieniem konieczna jest hospitalizacja.

Zobacz też: Polacy boją się pasożytów. Czy słusznie? Mówi lekarz zakaźnik

Glista ludzka często jest widoczna w kale, szczególnie przy wydalaniu pasożytów spowodowanym leczeniem. Dorosła glista ludzka osiąga nawet do 40 cm długości (samice), a jej obłe ciało ma białoróżowy odcień. Posiada trzy wargi: jedną grzbietową i dwie przybrzuszne. Służą jako narząd czepny i mają brodawki wargowe, narząd zmysłu dotyku.

Samce glisty są mniejsze od samic i osiągają od ok. 15 cm maksymalnie do 32 cm długości. Samice mają od ok. 20 centymetrów.

Obecność niewielkiej liczby osobników glisty ludzkiej w układzie pokarmowym na ogół nie powoduje żadnych poważniejszych objawów. Mogą to być lekkie bóle brzucha, które na ogół nie sugerują choroby pasożytniczej ani pacjentowi, ani lekarzowi. Glistnica należy więc do chorób, które mogą rozwijać się bezobjawowo.

W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy pasożytów jest bardzo dużo, występują:

• ogólne poczucie osłabienia,
• zawroty głowy,
• redukcja masy ciała,
• nadmierna pobudliwość i kłopoty ze snem,
• obrzęk twarzy,
• reakcje alergiczne jako odpowiedź układu immunologicznego,
• bóle brzucha.

Objawy glistnicy są niespecyficzne i mogą dotyczyć różnych układów. U niektórych pacjentów występują plamy lub wypryski na skórze i nieprzyjemne uczucie drażnienia „pod skórą”, u innych zgrzytanie zębów przez sen lub napady nocnego lęku. Objawy glistnicy u dzieci są takie same, jak u dorosłych. U małych pacjentów zakażenie także często przebiega bez objawów.

Etap wędrówki larwy glisty ludzkiej przez płuca objawia się niekiedy glistnicą płucną, chorobą o łagodnym przebiegu, która samoistnie ustępuje w ciągu 2-3 tygodni. Do jej objawów należą gorączka, świsty krtaniowe i kaszel. Glista może także dostać się do oka.

Gdy glistnica nie jest właściwie leczona, lub leczenie nie zostanie podjęte w ogóle, możliwy jest rozwój powikłań. Niektóre z nich poważnie zagrażają zdrowiu i życiu pacjenta, jak np.:

• niedrożność jelit lub skręt jelita (występuje, gdy glist jest bardzo dużo),
• ostre zapalenie trzustki, wątroby lub dróg żółciowych (gdy glisty przedostają się podczas swojej wędrówki do przewodów wątrobowych oraz trzustkowych).

Gdy pacjent zakażony glistą ludzką zostaje poddany znieczuleniu ogólnemu (np. na czas zabiegu chirurgicznego), glisty mogą zatkać drogi oddechowe i w skrajnych przypadkach doprowadzić do zatrzymania oddechu. Dzieje się to jednak bardzo rzadko.

Cykl rozwojowy glisty ludzkiej przebiega w dość skomplikowany sposób. Jest to tak zwany pasożyt monokseniczny – nie ma żywicieli pośrednich, ponieważ żyje u tylko jednego żywiciela. Dorosłe samce bytują w jelicie cienkim i codziennie składają do 200 000 jaj.

Jaja glisty ludzkiej wydostają się na zewnątrz z kałem żywiciela. Po kilku tygodniach rozwijają się z nich larwy. W chwili, gdy zostaną połknięte przez kolejnego człowieka, trafiają do jelita cienkiego, wydostają się z osłonek i przenikają przez ścianę jelita do naczyń krwionośnych. Wędrują nimi aż do płuc, gdzie zagnieżdżają się w pęcherzykach płucnych. Na tym etapie rozwoju glista ludzka potrzebuje tlenu, który zapewnia jej przebywanie w płucach. W pęcherzykach ma miejsce dwukrotne linienie, a gdy larwy osiągną 2 mm, przez oskrzeliki i oskrzela wędrują do tchawicy i krtani żywiciela.

Wędrówka glisty odbywa się zwykle w nocy, gdy nosiciel znajduje się w pozycji horyzontalnej. Gdy niedojrzałe jeszcze glisty znajdą się w krtani, następuje ich odruchowe przełknięcie, przez co dostają się do żołądka i jelit. Tam dojrzewają do dorosłej postaci i zaczynają się rozmnażać.

Etap wędrówki glist do jelita może też zostać zaburzony. W efekcie zdarza się, że larwy glisty znajdą się w oku, uchu, mózgu, wątrobie żywiciela.

Cały proces od zakażenia do momentu, w którym glista rozpoczyna rozmnażanie, zajmuje około 2-3 miesięcy. Obecność glisty ludzkiej w organizmie człowieka powoduje chorobę nazywaną glistnicą.

Jaja glisty ludzkiej czekają na połknięcie przez żywiciela głównie w wodzie lub w wilgotnej glebie. Można też zarazić się od drugiej osoby, jeśli jest nosicielem i nie umyła rąk.

Najczęściej do zakażenia dochodzi, gdy potencjalny nosiciel:

• je niemyte owoce i warzywa,
• pracuje w glebie (np. w ogrodzie) i nie myje rąk, a następnie dotyka nimi ust,
• pije zanieczyszczoną wodę (nawet niechcący, np. podczas kąpieli w jeziorze),
• zapomina o umyciu rąk po skorzystaniu z toalety, zwłaszcza publicznej,
• bawi się w piaskownicy – jest to jedno z głównych źródeł zakażeń glistą ludzką u dzieci.

Zakażenie glistą ludzką, podobnie jak owsikiem, częściej zdarza się dzieciom niż osobom dorosłym. Sporadycznie dochodzi też do zakażenia ludzi przez inne odmiany glisty – świńską, psią lub kocią.

Zakażenia glistą ludzką są też poważnym problemem dotyczącym osób podróżujących do państw mniej rozwiniętych. Standardy higieniczne i sanitarne są tam na niskim poziomie, dlatego turyści często nabawiają się zakażeń rozmaitymi pasożytami ludzkiego układu pokarmowego. W miejscach na świecie, gdzie system kanalizacji nie jest jeszcze zbyt dobrze rozwinięty (południowo-wschodnia Azja i Afryka) powikłania i inwazje glistnicy odpowiadają za około 20 000 zgonów rocznie.

Obecność glisty ludzkiej w organizmie bardzo często wykrywa się zupełnym przypadkiem, gdy zostanie zauważona w kale lub w zwymiotowanej treści pokarmowej. Na chorobę pasożytniczą może też wskazywać eozynofilia – podwyższony poziom eozynofilów we krwi. Objawy glistnicy są na tyle niespecyficzne, że często najpierw szuka się przyczyny w innych stanach chorobowych.

Aby potwierdzić zakażenie, wykonuje się badanie próbki kału na obecność pasożyta. Wykrycie pasożyta w kale możliwe jest dopiero po 2-3 miesiącach od zakażenia. Można również zbadać krew pod kątem zawartości immunoglobulin przeciwko gliście ludzkiej. W tego typu badaniach obserwuje się odczyny serologiczne.

Leczenie glistnicy zawsze powinno odbywać się pod nadzorem lekarza prowadzącego. Jeśli występują objawy glistnicy płucnej, należy wstrzymać się z podawaniem leków zabijających pasożyty – martwe mogą spowodować silniejsze i groźniejsze objawy niż te żywe.

W leczeniu glistnicy stosuje się następujące leki:

• albendazol w jednorazowej w dawce doustnej wynoszącej 400 mg doustnie podczas posiłku,
• mebendazol w dawce doustnej wynoszącej 100 mg dwa razy na dobę przez kolejne 3 dni lub 500 mg jednorazowo,
• iwermektyna w podanej przez lekarza dawce, na pusty żołądek z wodą,
• pyrantel.

Są to leki z grupy tak zwanych chemioterapeutyków, które powodują obumarcie oraz wydalanie glist z organizmu. Po około 2 tygodniach trzeba przeprowadzić kontrolne badanie kału, pokazujące, czy leczenie było skuteczne. Terapię wspomaga spożywanie takich produktów jak pory, czosnek czy pestki dyni, skład diety warto jednak skonsultować z lekarzem.

W czasie terapii glistnicy zalecane jest szczególnie rygorystyczne podejście do kwestii higieny osobistej. Należy codziennie zmieniać pościel oraz bieliznę, prać je w wysokiej temperaturze, dezynfekować urządzenia sanitarne. Glistą ludzką mogą się też zarazić osoby, które mieszkają z pacjentem – należy je o tym poinformować i polecić im wykonanie badania pod kątem obecności jaj glisty w kale.

Najlepszą profilaktyką zakażeń glistą ludzką jest dokładne mycie świeżych produktów, picie tylko czystej wody i przestrzeganie zasad higieny osobistej. Mycie rąk każdorazowo po skorzystaniu z toalety pomaga zapobiec zakażeniu każdym pasożytem układu pokarmowego, nie tylko glistą. Jaja Ascaris lumbricoides mogą być także przenoszone przez owady, które siadają na ludzkim kale, a następnie na produktach spożywczych. Dlatego trzeba dbać o regularne oczyszczanie kanalizacji i ścieków.

Tych samych zasad należy uczyć dzieci już od najmłodszych lat ich życia. Warto również zadbać o to, by nie bawiły się w brudnej piaskownicy i oduczyły się nawyku wkładania palców do ust.

Ważnym elementem profilaktyki glistnicy jest także regularne odrobaczanie zwierząt domowych. Dzięki temu zarówno one, jak i mieszkający z nimi ludzie unikają zakażenia jajami glisty psiej i kociej.