Ciągłe zmęczenie – przyczyny, skutki i leczenie. Czym jest zespół przewlekłego zmęczenia i jak go leczyć?

Czy w ostatnim czasie nie możesz się skupić? Czy po pracy lub po szkole musisz się zdrzemnąć, bo w innym wypadku jesteś nie do życia? Czy bardzo ciężko wstaje Ci się rano i nie potrafisz się dobudzić przez większość dnia? Jeśli odpowiedziałeś twierdząco na te pytania, możesz cierpieć na zespół przewlekłego zmęczenia. Jego przyczyn jest wiele i najczęściej trzeba wykonać wiele badań, aby się upewnić, co powoduje ten stan w przypadku konkretnej osoby.

Jeśli objaw ten utrzymuje się mimo tego, że dbasz o wypoczynek i relaks, to warto skonsultować się z lekarzem w celu przeprowadzenia badań profilaktycznych. Najważniejsze, by nie bagatelizować tego stanu i nie próbować go leczyć na własną rękę. Najpierw należy wykluczyć poważne przyczyny, które mogą powodować ciągłą senność, a dopiero gdy badania niczego nie wykażą, można próbować zmienić złe nawyki i zadbać o zdrowy styl życia oraz zbilansowaną dietę.

Oczywiście należy mieć na uwadze, że każdy człowiek ma czasem gorsze okresy, w których trakcie będzie się czuł gorzej niż zwykle. Jeżeli żyjemy w biegu, podejmujemy kilka prac jednocześnie, a przy tym nie dbamy o wypoczynek i niezdrowo się odżywiamy, to nie powinno nas dziwić, że nasz organizm w którymś momencie zacznie domagać się zmian.

Dotkliwe osłabienie i uczucie wyczerpania to najczęstsze wstępne objawy COVID-19, a jednocześnie powszechnie występująca dolegliwość w tzw. zespole pocovidowym. Niektórzy badacze uważają, że w tym drugim przypadku świadczą o zespole chronicznego zmęczenia. Nagłe pogorszenie samopoczucia i odczuwanie przewlekłej niemocy, której przyczyn nie da się wytłumaczyć w inny sposób, mogą oznaczać nieświadome przejście zakażenia.

Według badań zmęczenie pojawia się u ponad 70 proc. dorosłych pacjentów w ciągu pierwszego tygodnia infekcji i większości przypadków towarzyszą mu bóle głowy.

Problem dotyczy nawet pacjentów z umiarkowanie nasiloną infekcją i może przez wiele dni utrudniać opuszczanie łóżka. Chorzy często odczuwają osłabienie mięśni, które z czasem staje się też wynikiem braku aktywności i zaburzeń neurologicznych. Stan chorego pogarszają występujące przy infekcji biegunki oraz związane z nimi niedobory energii, odwodnienie i zaburzenia elektrolityczne, które upośledzają pracę serca.

Zmęczenie jest też drugim najczęściej występującym niepożądanym odczynem po szczepionce Pfizera przeciw COVID-19, która jest podobna do preparatu Moderny. Według WHO występuje u prawie 63 proc. osób.

Uczucie zmęczenia jest dolegliwością, która może wskazywać na występowanie choroby, ale nie musi. Wyróżniamy dwa typy zmęczenia: psychiczne oraz fizyczne. Naszą uwagę powinno zwrócić, gdy uczucie zmęczenia stale się powtarza, ma charakter przewlekły, dokucza nam i znacznie obniża możliwości codziennego funkcjonowania, a przy tym osłabia zdolności percepcyjne i wpływa na problemy z koncentracją.

Zespół przewlekłego zmęczenia (ang. chronic fatique syndrome, CFS) to inaczej zespół chronicznego zmęczenia, syndrom chronicznego zmęczenia, encefalopatia bólowa. Jest to choroba, która charakteryzuje się występowaniem ciągłego uczucia wyczerpania, a także wieloma innymi, utrudniającymi codzienne funkcjonowanie objawami.

Według dostępnych kryteriów diagnostycznych za chorobę uznaje się tę dolegliwość w sytuacjach, gdy stan utrzymuje się ponad 6 miesięcy i zdecydowanie spada aktywność życiowa w porównaniu do tego, co było przed pojawieniem się przemęczenia oraz występowanie silnie złego samopoczucia po jakimkolwiek wysiłku psychicznym bądź fizycznym.

Choroba może występować zarówno w formie łagodnej, jak i intensywnej, uniemożliwiającej lub znacznie upośledzającej codzienne funkcjonowanie. Zmęczenie nie ustępuje po odpoczynku i ma znaczący wpływ na codzienną aktywność rodzinną, zawodową i społeczną.

Około 75 proc. osób cierpiących na zespół przewlekłego zmęczenia jest niezdolnych do podejmowania pracy.

Przyczyny zespołu chronicznego zmęczenia nie zostały do końca wyjaśnione. Dużą uwagę zwraca się na przeżyte w dzieciństwie traumy, dysfunkcje nadnerczy i układu odpornościowego, a także niektóre markery genetyczne. Choroba może się także rozwinąć po przebytej infekcji wirusem SARS-COV-2, opryszczki, odry, mononukleozy czy cytomegalii, a także jako skutek występowania choroby autoimmunologicznej, alkoholizmu czy choroby psychicznej. Może być także efektem ubocznym terapii medycznych, m.in. chemioterapii, radioterapii, leczenia immunosupresyjnego.

Zespółu chronicznego zmęczenia najczęściej współwystępuje z chorobami takimi jak:

• depresja,
• fibromialgia,
• migrena,
• zespół jelita drażliwego,
• zespół suchego oka,
• zapalenie pęcherza moczowego,
• alergie i nietolerancje pokarmowe,
• choroba Hashimoto,
• zespół stawu skroniowo-żuchwowego,
• zespół Raynauda.

Zespół przewlekłego zmęczenia może wystąpić na skutek długotrwałego zaniedbania higieny codziennego życia. Narażone na rozwój choroby są szczególnie osoby, które nadużywają alkoholu, palą papierosy, nie wysypiają się, nie dbają o wypoczynek, rezygnują z aktywności fizycznej, pracują w nadmiarze, prowadzą stresujący tryb życia, niewłaściwie się odżywiają.

Na zespół przewlekłego zmęczenia najczęściej cierpią osoby młode, ambitne, które są aktywne zawodowo. Częściej dotyka ona kobiety. Nie oznacza to jednak, że nie może dotknąć również osób w podeszłym wieku, choć dzieje się to zdecydowanie rzadziej.

Do głównych objawów przewlekłego zmęczenia, których nie należy ignorować zwłaszcza wtedy, gdy występują dłużej lub jednocześnie, zalicza się przede wszystkim:

• sen, który nie przynosi odpoczynku,
• brak energii,
• ciągłe odczuwanie zmęczenia,
• senność,
• bóle stawowe, którym nie towarzyszą opuchlizna ani zaczerwienienia,
• poważne problemy z pamięcią krótkotrwałą i koncentracją,
• bóle głowy o nieznanej przyczynie,
• złe samopoczucie po wysiłku, które utrzymuje się ponad 24 godziny,
• bóle mięśniowo-stawowe,
• wrażliwość szyjnych węzłów chłonnych na dotyk,
• ból gardła.

Zespół przewlekłego zmęczenia diagnozowany jest w sytuacji, gdy współwystępują równocześnie co najmniej cztery z tych objawów, a stan taki utrzymuje się lub nawraca dłużej niż przez 6 miesięcy.

Ciągłe zmęczenie i osłabienie bardzo obniżają komfort codziennego życia. Istnieje kilka dróg leczenia CFS. Wszystko zależy od tego, co w danym przypadku okaże się najważniejszą przyczyną występowania choroby. Najczęściej jednak poleca się terapię poznawczo-behawioralną, a także stopniową rehabilitację ruchową. Ma to na celu zmniejszenie poziomu zmęczenia, lęku, a także negatywnego samopoczucia po wysiłku fizycznym. Dzięki temu poprawiona zostaje zdolność do pracy oraz funkcjonowania w społeczeństwie i relacjach.

Czasem włącza się leczenie farmakologiczne, np. jeśli CFS jest skutkiem występowania depresji. Oprócz tego chory ma uczyć się wypoczywania i jak najczęściej się relaksować. U niektórych bardzo dobre rezultaty przynoszą medytacja, joga, modlitwa. Styl leczenia również powinien być dopasowany do osobowości i stylu życia chorego.

Uczucie zmęczenia i senność nie zawsze są od razu symptomami zespołu przewlekłego zmęczenia. Czasem ich źródła leżą w zaniedbaniu którejś sfery życia. Jeżeli dopadł Cię nieustanny brak energii, przyczyny mogą być różne. Oto najważniejsze z nich:

• Odwodnienie organizmu – pamiętajmy, aby regularnie nawadniać organizm odpowiednią ilością płynów. Najlepsze jest spożywanie wody mineralnej, soków wyciskanych z owoców czy ziół.
• Nieodpowiednia ilość snu – nadmierna senność w ciągu dnia może być spowodowana brakiem dostatecznej ilości snu. Należy spać codziennie minimum 7 godzin dziennie, a także dbać o to, by kłaść się i wstawać o tych samych porach regularnie. Wszystko, co zakłóca nasz sen powinno zostać wyeliminowane.
• Nieodpowiednia dieta – jeżeli nie dbasz o to, by dostarczać organizmowi właściwej ilości składników odżywczych, to nie powinno Cię dziwić, że dotyka Cię ospałość i uczucie zmęczenia. Należy przede wszystkim unikać niezdrowych tłuszczy oraz cukrów prostych.
• Życie w stresie – jeżeli zbyt długo i intensywnie odczuwamy napięcie organizmu, to prędzej czy później odczujemy zmęczenie psychiczne i będzie nam dokuczać brak energii życiowej. Należy dbać o stosowanie technik relaksacji, wysypiać się i dbać o swój komfort psychiczny.
• Niskie ciśnienie – jeżeli zazwyczaj Twoje ciśnienie jest niskie (poniżej 90/60 mm Hg), to możesz odczuwać ciągłe zmęczenie nawet po dobrze przespanej nocy. Niskiemu ciśnieniu mogą towarzyszyć zawroty głowy, mroczki przed oczami, drętwienia kończyn i ich szybkie marznięcie, trudności z koncentracją. Należy udać się z tym do lekarza.
• Niedoczynność tarczycy – jeżeli praca naszej tarczycy jest zaburzona, to mogą pojawiać się uczucie zmęczenia, brak energii, ospałość, wahania nastroju. Konieczne będzie podjęcie odpowiedniego leczenia hormonalnego.
• Wirus HCV – wirusem zapalenia wątroby typu C można się zarazić np. u fryzjera, dentysty, podczas operacji, u kosmetyczki. Objawy to m.in.: bóle stawów i mięśni, brak apetytu, stany podgorączkowe, senność, ciągłe przemęczenie.
• Choroby serca i płuc – ciągłe zmęczenie i brak energii mogą świadczyć o chorobie serca, występującej po nieodpowiednio leczonej grypie. Oprócz tego takie objawy mogą towarzyszyć niektórym chorobom płuc, np. przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc.
• Cukrzyca - z powodu niedostatecznego zaopatrzenia komórek w glukozę komórki nie są w stanie funkcjonować prawidłowo, co prowadzi do senności, częstego oddawania moczu, wzmożonego pragnienia i dolegliwości takich jak apatia i ociężałość.
• Anemia – czyli niedobór hemoglobiny i białka bogatego w żelazo. Anemia, czyli niedokrwistość również takie objawy jak ciągłe zmęczenie i nadmierna senność w ciągu dnia, ospałość, zmęczenie, brak energii. Skuteczne w leczeniu anemii jest przyjmowanie żelaza – szpinaku, brokułów, czerwonego mięsa oraz warzyw strączkowych.
• Nadmiar kofeiny – jeżeli pijemy 1 lub 2 filiżanki kawy dziennie, to nic nam nie grozi. Problemem są większe jej ilości. Nadmiar kofeiny nie pobudza, lecz staje się przyczyną zmęczenia. Należy zatem ograniczyć ilość wypijanej kawy, herbaty i innych napojów pobudzających.
• Bezdech senny – jest zaburzeniem oddychania, które powoduje, że przestaje się oddychać na jakieś 10-20 sekund. Każda próba zaczerpnięcia powietrza powoduje wybudzanie chorego i przez to przerywa poszczególne fazy snu. Takie osoby kładą się i budzą bardzo zmęczone.
• Nietolerancja pokarmowa – zdarza się, że nasz organizm nie toleruje jakiegoś pokarmu. Przez to nasz mózg jest niedotleniony i pojawiają się w konsekwencji brak energii i senność. Aby wykluczyć tę przyczynę, należy wykonać odpowiednie testy i zacząć unikać potraw, które powodują takie objawy.
• Menopauza lub andropauza – w okresie kobiecego i męskiego przekwitania również pojawiają się takie objawy jak senność, brak energii życiowej, zmęczenie psychiczne, apatia, ociężałość, osłabienie. Należy skontaktować się z lekarzem i podjąć odpowiednie leczenie w celu zmniejszenia lub zniwelowania dokuczliwych dolegliwości.

Powyżej wymienione zostały możliwe przyczyny, które powodują stany ciągłego zmęczenia i osłabienia. Są one możliwe do wyleczenia i całkowitego wyeliminowania nieprzyjemnych objawów. Istnieją jednak także poważne choroby, które mogą mieć związek z ciągłym uczuciem wyczerpania i brakiem energii. Należą do nich:

• Depresja – jest stosunkowo trudna do wykrycia, ponieważ zwykle wszystkie wyniki badań chorego są prawidłowe, on jednak stale czuje się wyczerpany, pozbawiony energii i siły do życia. Jeżeli lekarze są bezradni w odpowiedzi na nasz trudny stan, to powinniśmy umówić się na wizytę do doktora psychiatry. Być może okaże się, że przyczyna naszego stanu leży w emocjach i psychice.
• Białaczka – nadmierna senność, przemęczenie i osłabienie mogą być także oznakami toczącej nasz organizm choroby nowotworowej. Pamiętajmy zatem, by nigdy nie bagatelizować tych objawów, bo mogą one świadczyć o naprawdę poważnej chorobie, której zbyt trudne wykrycie może uniemożliwić skuteczne leczenie.

Hipersomnia to choroba, która charakteryzuje się przewlekłymi zaburzeniami snu. Cierpi na nią około 5 proc. społeczeństwa. Jest to niebezpieczne zaburzenie, ale najczęściej jest możliwe odkrycie przyczyny tego stanu. Aby postawić odpowiednią diagnozę, konieczne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu z pacjentem oraz wysłanie go na specjalistyczne badania diagnostyczne. O hipersomnii mówimy wtedy, gdy wzmożone pragnienie snu utrzymuje się przez wiele dni lub tygodni. Dwie lub trzy nieprzespane noce nie świadczą jeszcze o stanie chorobowym. Chorzy cierpiący na nadmierną senność znacznie gorzej funkcjonują w codziennym życiu, co ma wpływ na ich relacje, pracę oraz obowiązki domowe.

Chorobowe przyczyny hipersomnii to m.in.:

• depresja,
• alkoholizm oraz alkoholowy zespół abstynencyjny,
• nadużywanie środków odurzających i substancji psychoaktywnych,
• nadwaga,
• zaburzenia psychiczne,
• urazy głowy,
• bezdech nocny,
• zespół niespokojnych nóg,
• cukrzyca,
• udar mózgu, zapalenie opon mózgowych, zapalenie mózgu,
• infekcje wirusowe i bakteryjne.

Osoby cierpiące na hipersomnię nie odczuwają wyłącznie uczucia zmęczenia i senności. Do najbardziej charakterystycznych objawów choroby należą:

• Niekontrolowane drzemki w ciągu dnia.
• Spowolnienie mowy.
• Kłopoty z pamięcią i koncetracją.
• Senność po jedzeniu.
• Omamy przysenne.
• Odczuwanie niepokoju oraz lęku.
• Nieumiejętność funkcjonowania w społeczeństwie.
• Częste uczucie rozdrażnienia bez konkretnego powodu.
• Bóle głowy.
• Trudności z wybudzaniem się.

Jeżeli objawy takie jak ospałość, brak energii, zmęczenie, apatia, ociężałość utrzymują się ponad miesiąc, to możemy mówić o hipersomnii. Zdiagnozować ją można po wykluczeniu zaburzeń psychicznych, stosowania środków odurzających, schorzeń somatycznych oraz innych zaburzeń snu.

Wśród najskuteczniejszych sposobów na chroniczne zmęczenie można wymienić te związane ze stylem życia.

• Brak energii, apatia i nadmierna senność, poza występowaniem poważnych chorób, mogą także świadczyć o niewłaściwej diecie. Aby dodać sobie energii i witalności, ważne jest dbanie o zróżnicowaną dietę, pełną produktów pełnoziarnistych, niskotłuszczowych przetworów mlecznych oraz pełnowartościowego białka.
• Należy wybierać produkty, które w niewielkim jedynie stopniu wpływają na poziom cukru we krwi.
• Uwaga także na nietolerancję pokarmową. Jeśli ona występuje, trzeba ściśle przestrzegać diety eliminacyjnej.
• Zrezygnujmy ze wszystkich napojów energetyzujących, które pobudzają na chwilę, a w dłuższej perspektywie powodują spadek energii i odczuwanie jeszcze większego niż wcześniej zmęczenia.
• Koniecznie należy również zadbać o odpowiednią higienę snu. Trzeba kłaść się zawsze o tej samej porze, wyciszać się przed snem, spać w chłodnym i zaciemnionym miejscu.
• Bardzo istotne jest również regularne uprawianie sportu. Aktywność fizyczna usuwa uczucie zmęczenia w ciągu dnia i pozwala uzyskać zdrowy, spokojny sen w nocy.

ZOBACZ: Kaszel i zmęczenie najczęstszymi objawami zakażenia nowymi wariantami koronawirusa SARS-CoV-2