Zespół niespokojnych nóg (RLS) – objawy, przyczyny i leczenie. Domowe sposoby, które łagodzą dolegliwości

Zespół niespokojnych nóg nazywany jest w skrócie RLS od angielskiej nazwy restless legs syndrome, zespołem Wittmaacka-Ekboma lub chorobą Willsa-Ekboma.

RLS to zespół dokuczliwych objawów, opisywanych przez wielu pacjentów jako drętwienie lub mrowienie nóg. Powodują one, że dana osoba odczuwa potrzebę ciągłego poruszania kończynami.

Jest to tym bardziej uciążliwe, że objawy pojawiają się najczęściej podczas wieczornego odpoczynku oraz snu (a także w sytuacji ograniczenia przestrzeni, np. podczas podróży). Mogą pojawić się też w kończynach górnych. W związku z tym pacjent nie jest w stanie się zrelaksować i zregenerować swoich sił, co może prowadzić do problemów ze snem, w tym do bezsenności.

Początkowo objawy RLS są słabo nasilone i nie powodują szczególnie dużego dyskomfortu. Po jakimś czasie stają się jednak coraz częstsze i bardziej uciążliwe, a dla części osób stają wręcz nie do zniesienia. W niektórych przypadkach jednak objawy przechodzą same, zwłaszcza po wprowadzeniu odpowiednich modyfikacji stylu życia.

Szacuje się, że na zespół niespokojnych nóg cierpi w pewnym momencie swojego życia nawet jedna osoba na dziesięć.

Niestety, RLS jest często źle diagnozowany, głównie ze względu na to, iż pacjenci nie są w stanie dobrze opisać odczuwanych objawów. Bardzo często syndrom niespokojnych nóg jest mylony z nocnymi kurczami mięśni. Stosowane w ich przypadku leki rozluźniające nie przynoszą niestety ulgi pacjentom z RLS.

Przyczyny rozwoju zespołu niespokojnych nóg nie zostały jeszcze w pełni poznane. Obecnie uważa się, że schorzenie to może mieć podłoże psychiczne lub fizjologiczne (postać pierwotna) lub współistnieć z innymi chorobami, takimi jak niewydolność nerek albo wady unerwienia, bądź być skutkiem niedoborów pokarmowych lub stosowania leków (postać wtórna).

Zespół niespokojnych nóg często pojawia się też w ciąży, a ok. 20 procent przypadków dotyczy jej ostatniego trymestru. Przyczyną mogą być niskie poziomy składników odżywczych w organizmie (np. żelaza czy kwasu foliowego), zmiany hormonalne, niedobór snu i zwiększona wrażliwość wszystkich zmysłów.

W przypadku pierwotnego zespołu niespokojnych nóg, który jest uwarunkowany genetycznie, a zatem dziedziczony, niezwykle istotny jest niedobór dopaminy. Ten rodzaj RLS stanowi aż 50 proc. wszystkich jego przypadków. U pacjentów z pierwotnym syndromem niespokojnych nóg pierwsze objawy pojawiają się około 20. roku życia lub nawet w dzieciństwie i stopniowo stają się coraz bardziej dokuczliwe.

Wtórny zespół niespokojnych nóg diagnozuje się zwykle po 45. roku życia, a pojawienie się objawów jest nagłe. Z reguły nie ulegają one nasileniu z czasem, ale mogą być bardziej dotkliwe niż w przypadku pierwotnej postaci RLS. Przyczyny występowania tego schorzenia są łączone z występowaniem chorób takich jak:

• cukrzyca,
• niewydolność nerek,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• choroba Friedreicha,
• zespół piekących stóp,
• przewlekła niewydolność żylna,
• stwardnienie zanikowe boczne,
• stwardnienie rozsiane,
• choroba Parkinsona.

Przy tym rodzaju RLS znaczenie mogą mieć również:

• niedobór żelaza w organizmie,
• niedobór witaminy B12 w organizmie,
• uszkodzenie korzeni nerwowych lub rdzenia kręgowego,
• polineuropatia,
• przyjmowanie leków antydepresyjnych zmieniających aktywność dopaminy, m.in. z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRIs).

Osoby zmagające się z syndromem niespokojnych nóg często mają problem z opisaniem jego objawów. Często mówią jednak o specyficznym mrowieniu, drętwieniu, swędzeniu, ciągnięciu czy drganiu nóg. Niektórzy pacjenci wskazują także na zmianę temperatury w obrębie kończyn dolnych.

Symptomy zespołu niespokojnych nóg zmuszają do ruszania nogami, naprzemiennego zginania ich i prostowania, przewracania się z boku na bok, ale także do wstawania, by „rozchodzić” dokuczliwe objawy. RLS może jednak dać o sobie znać również w dzień, jeśli przez dłuższy czas pozostajemy w jednej pozycji.

Obecność opisanych objawów może skutkować ciągłym zmęczeniem, bezsennością, obniżeniem się efektywności w pracy czy pojawieniem się problemów w relacjach z partnerem lub członkami rodziny. W skrajnych przypadkach zespół niespokojnych nóg może prowadzić do depresji.

Jeśli zaobserwujemy u siebie objawy, które mogą świadczyć o syndromie niespokojnych nóg, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Może być to lekarz rodzinny lub od razu neurolog.

Nie ma niestety żadnego badania, które pozwalałoby rozpoznać RLS. Schorzenie to jest diagnozowane wyłącznie na podstawie bardzo dokładnego wywiadu z pacjentem. W czasie wizyty z pewnością postawi on 4 najważniejsze pytania:

1. Czy objawy dotyczą dolnych kończyn?
2. Czy objawywystępują w czasie spoczynku?
3. Czy objawy zanikają, gdy zaczynamy się ruszać?
4. Czy objawy pojawiają się zwykle wieczorem i nocą?

W sytuacji, gdy na wszystkie pytania pacjent odpowiada twierdząco, prawdopodobną diagnozą będzie właśnie RLS.

Zespół niespokojnych nóg najczęściej leczy się farmakologicznie. Pomocne są też zabiegi, jakie można wykonywać w domu, jak również odpowiednie zmiany codziennych nawyków.

W leczeniu zespołu niespokojnych nóg zastosowanie znajdują:

• suplementy diety z żelazem (po zbadaniu poziomu w ustroju),
• agoniści alfa-2 receptorów (w przypadku postaci pierwotnej RLS),
• niesteroidowe środki zapalne, np. ibuprofen (przy lekkich dolegliwościach),
• leki przeciwdrgawkowe, np. gabapentyna,
• benzodiazepiny,
• leki dopaminergiczne, np. lewodopa albo karbidopa,
• antagoniści dopaminy,
• opiaty, np. kodeina czy propoksyfen.

Pacjenci z RLS często muszą być przygotowani na przyjmowanie kilku rodzajów leków. Specjaliści wskazują, że największą skuteczność wykazują przede wszystkim leki zawierające lewodopę. Dobrze sprawdzają się jednak również pozostałe substancje, które zaliczają się do grupy agonistów dopaminy.

Leczenie zespołu niespokojnych nóg skupia się na łagodzeniu występujących objawów, a także na leczeniu choroby, która wywołuje to schorzenie. Nie sposób jednoznacznie stwierdzić, jak długo trwa terapia. Zależy to przede wszystkim od nasilenia jego objawów i częstotliwości ich występowania.

Część osób przyjmuje leki jedynie w czasie, gdy symptomy choroby się zaostrzają. U innych istnieje konieczność systematycznego przyjmowania przepisanych preparatów przez co najmniej kilka lat.

Dolegliwości towarzyszące RLS można też łagodzić za pomocą domowych sposobów, takich jak:

• ciepłe kąpiele,
• ciepłe lub zimne okłady (zależnie od tego, który rodzaj terapii przynosi ulgę),
• masaże nóg, najlepiej za pomocą olejku magnezowego (roztwór magnezu, z którego pierwiastek ten łatwo wchłania się przez skórę, łagodząc napięcie mięśniowe),
• techniki relaksacyjne, np. joga, medytacja czy tai chi.

Z objawami zespołu niespokojnych nóg możemy próbować sobie poradzić poprzez wprowadzenie zdrowych nawyków. Pomogą one też zmniejszyć ryzyko pojawienia się tego zaburzenia.

Wśród metod zalecanych przez specjalistów możemy wymienić:

• dbałość o właściwą higienę snu, m.in. unikanie drzemek w ciągu dnia, spanie w chłodnej, dobrze przetworzonej i zaciemnionej sypialni,
• zapewnianie sobie odpowiedniej ilości ruchu w ciągu dnia, np. w ramach aktywności takich jak pływanie, joga lub jazda na rowerze,
• odpowiednie nawodnienie organizmu,
• unikanie środków, które nasilają objawy choroby, takich jak np. wypijanie dużych ilości kawy, spożywanie alkoholu czy palenie tytoniu,
• zapewnianie sobie rozrywek umysłowych, które odwracają uwagę od objawów (np. gry logiczne, wciągające lektury).

ZOBACZ: Dlaczego coraz więcej osób ma problemy ze snem? Ekspert: Maja Herman, psychiatra