Udar mózgu – przyczyny, objawy i rodzaje udarów. Poznaj najskuteczniejsze metody leczenia i rehabilitacji

Udar to nagłe, miejscowe zaburzenie krążenia krwi w mózgu. Wyróżniamy dwa typy udaru:

• udar niedokrwienny,
• udar krwotoczny.

Udar niedokrwienny, zwany też zawałem mózgu.

Zwykle związany jest on z procesem miażdżycowym naczyń prowadzących utlenowaną krew do komórek mózgowych. Z powodu miażdżycy ściany naczyń usztywniają się i zwężają. Proces ten może mieć miejsce w naczyniach w obrębie mózgu i tych prowadzących do niego. Szorstka, nierówna wewnętrzna ściana takich naczyń sprzyja odkładaniu się płytek miażdżycowych i powstawaniu zakrzepów, które mogą zupełnie zablokować światło naczynia.

Czasami fragmenty zakrzepu lub płytek miażdżycowych odrywają się z innych naczyń układu krążenia i z prądem krwi dostają do mniejszych naczyń mózgowych, powodując udar. Następuje zablokowanie dopływu świeżej krwi i niesionego przez nią tlenu do danej części mózgu, która wkrótce umiera. Jeżeli udarem objęta jest duża część mózgu, sytuacja jest bardzo poważna i może skończyć się śmiercią.

Znaczna część udarów zatorowych, to udary tzw. kardiogenne, kiedy materiał zatorowy powstaje w sercu, odrywa się i przesuwa do tętnic mózgowych. Najczęściej występuje ten mechanizm u chorych z migotaniem przedsionków.

Udar krwotoczny, nazywany też wylewem krwi do mózgu.

To pęknięcie ściany naczynia i krwawienie. Większość udarów krwotocznych wiąże się z nadciśnieniem tętniczym. W niektórych przypadkach pęknięcie naczynia może być spowodowane obecnością tętniaka. Inne przyczyny zwiększające ryzyko udaru krwotocznego to marskość wątroby, przewlekłe choroby nerek, nowotwory i zapalenia naczyń. W udarze krwotocznym krew wylewająca się z pękniętego naczynia niszczy tkanki wokół ogniska krwawienia.

Przyczyny udaru mózgu można podzielić na dwie grupy – niemodyfikowalne, czyli takie, na które nie mamy wpływu i modyfikowalne – związane ze stylem życia, a zatem takie, na które mamy wpływ.

Do najważniejszych niemodyfikowalnych czynników ryzyka udaru mózgu zalicza się:

• wiek (od 55. roku życia ryzyko zwiększa się dwukrotnie co 10 lat),
• płeć (częściej chorują mężczyźni w starszym wieku niż kobiety),
• wystąpienie udaru u członka rodziny (2–3-krotny wzrost ryzyka udaru),
• predyspozycje genetyczne.

Czynniki modyfikowalne to:

• nadciśnienie tętnicze,
• choroby serca, szczególnie migotanie przedsionków,
• cukrzyca,
• choroby naczyń krwionośnych,
• zaburzenia gospodarki lipidowej,
• zespół bezdechu sennego,
• otyłość lub duża nadwaga,
• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu.

W 80 procentach za ryzyko wystąpienia udaru mózgu odpowiada 5 modyfikowalnych czynników. Są to:

• nadciśnienie tętnicze,
• palenie papierosów,
• otyłość,
• nieprawidłowa dieta,
• brak aktywności fizycznej.

Zwiększone ryzyko udaru mózgu występuje również u pacjentów z cukrzycą i w tym przypadku każdy pacjent po 45. roku życia raz na 3 lata powinien mieć zmierzony na czczo poziom glukozy. Ryzyko zachorowania na udar zwiększają też choroby serca, w tym na przykład migotanie przedsionków, wady zastawkowe serca, miażdżyca tętnic szyjnych, a także dyslipidemia i migrenowe bóle głowy.

U części pacjentów najpierw mogą wystąpić objawy ostrzegawcze, tak zwany mały udar, nazywany również przemijającym niedokrwieniem mózgu. Objawy małego udaru utrzymują się zwykle 15-60 minut, najdłużej 24 godziny i ustępują całkowicie same. Około 20 procent chorych ma objawy ostrzegawcze, zanim dozna udaru dokonanego.

Nie wolno lekceważyć takich przemijających objawów! Ich wystąpienie to ostrzeżenie przed dużym udarem, który przychodzi najczęściej w ciągu najbliższych kilkunastu dni. Należy zawsze w takiej sytuacji zgłaszać się do lekarza i to bezpośrednio na Oddział Ratunkowy, a nie do lekarza rodzinnego. Liczy się każda minuta. Szybkie zdiagnozowanie przyczyn udaru, to również szybka diagnostyka i leczenie.

Objawy mogą być różne. Najprostszym i najczęstszym jest wystąpienie nagłych deficytów ruchowych. To:

• niedowład kończyny górnej lub dolnej,
• asymetria twarzy.
• niedowład nerwu twarzowego, objawiający się na przykład opadnięcie kącika ust i mniej wyraźna mowa
• afazja - to zaburzenia mowy związane z rozumieniem mowy i wysławianiem się. W tym przypadku może to być jedyny objaw zachorowania udarowego.

Poza tym u pacjenta mogą wystąpić nagłe:

• zaburzenia widzenia,
• połowiczne drętwienia,
• zawroty głowy,
• zaburzenia równowagi i koordynacji ruchowej
• pogorszenie kontaktu logicznego.

Tak naprawdę wszystko co nowe i wzbudza niepokój pacjenta powinno go skłonić do pilnej konsultacji neurologicznej, ponieważ tutaj liczy się czas.

Sprawdź, czy to udar – wydaj polecenia:

• Uśmiechnij się – jeśli podnosi się tylko połowa ust, druga część twarzy może być porażona
• Podnieś obie ręce nad głowę – gdy możliwe jest uniesienie tylko jednej ręki prawdopodobnie niedowład objął połowę ciała
• Powtórz: „Wszystko będzie dobrze” – jeśli mowa jest niewyraźna lub niemożliwa, należy wezwać karetkę.

Jeśli mamy do czynienia z udarem, najważniejszy jest czas od momentu wystąpienia objawów do dotarcia chorego do szpitala. Zastosowanie odpowiedniej interwencji medycznej może w znacznym stopniu wpłynąć na rokowania chorego. Dlatego bardzo ważna jest umiejętność rozpoznawania jego symptomów i udzielania pierwszej pomocy. Zlekceważenie pierwszych objawów udaru mózgu może doprowadzić do śmierci.

Nie należy zwlekać z wezwaniem karetki i zadzwonić pod numer 112 lub 999. Jeśli chory oddycha wskazane jest, aby do momentu przybycia służb ratowniczych ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej. Jeżeli chory nie oddycha, nie reaguje na bodźce, w tym bólowe, należy przystąpić do resuscytacji krążeniowo-oddechowej (ułożenie osoby na wznak, odgięcie głowy ku tyłowi i po otwarciu ust uniesienie żuchwy, co zapobiega zamknięciu dróg oddechowych przez język; wykonywanie 30 uciśnięć klatki piersiowej na 2 oddechy).

Niestety, w przypadku udaru krwotocznego jest nadal mało metod skutecznego leczenia.

W przypadku udaru niedokrwiennego pacjent ma duże szanse na wyleczenie, o ile szybko trafi do szpitala. Jeśli pacjent trafi do szpitala do 4,5 godziny od wystąpienia udaru, najlepiej na tzw. oddział udarowy, podaje się mu lek, który rozpuszcza skrzeplinę (zabieg taki nazywamy trombolizą dożylną). Daje to szansę na odzyskanie mowy i sprawności ruchowej.

Trombektomia mechaniczna pozwala na usunięcie zakrzepu z tętnic mózgowych. Uznana jest na świecie za metodę przełomową i daje szansę na powrót do normalnego życia ponad 50% chorych. Wykonuje się ją u pacjentów, u których nie zadziałała tromboliza dożylna i u których zidentyfikowano zatkanie tętnicy mózgowia. I w tym przypadku czas gra rolę, bo można ją wykonać tylko do 6 godzin od momentu wystąpienia udaru. Procedura wykonywana w późniejszym okresie nie przynosi już tak spektakularnych rezultatów.

W przypadku pacjentów z udarem kluczowe znaczenie ma rehabilitacja, a w przypadku porażenia aparatu mowy również praca z neurologopedą.

Ważne, by rehabilitacja rozpoczęła się od razu w szpitalu, a następnie była kontynuowana po powrocie chorego do domu. Rehabilitacja powinna być rozpoczęta jak najszybciej, ale zawsze powinna być dostosowana do stanu klinicznego i neurologicznego pacjenta. Należy pamiętać o przestrzeganiu odpowiedniej diety, gdyż u części pacjentów, niestety, istnieje ryzyko niedożywienia, co sprzyja infekcjom, których chcemy uniknąć.

Wraz ze starzeniem się polskiego społeczeństwa liczba osób zagrożona udarem mózgu będzie rosła. Tym większego więc znaczenia nabiera edukacja Polaków zarówno w zakresie profilaktyki, objawów i sposobu postępowania, jeśli udar wystąpi. Rozwój medycyny – nowe leki i metody postępowania w udarze pozwalają na coraz skuteczniejsze leczenie, jednak tylko w przypadku, gdy chory szybko trafi do szpitala.

Warto wiedzieć, że utrzymywanie ciśnienia tętniczego na poziomie 120/80 mm Hg obniża ryzyko udaru aż o 30-40%! W przypadku nadwagi należy wprowadzić zdrową dietę, na stałe zmienić złe nawyki żywieniowe, tzn. ograniczyć spożycie tłustych mięs, cukru, mąki pszennej i alkoholu. Ważne, by zapanować nad masą ciała i dbać o to, by BMI nie przekraczało 27 kg/m2.

Dobrze jest zapamiętać zasadę 3 x 30 x 130, czyli trzy razy w tygodniu wykonać wysiłek fizyczny trwający przynajmniej 30 minut, z zachowaniem tętna na poziomie nie wyższym niż 130 uderzeń na minutę. Może to być szybki spacer, bieganie, nordic-walking, pływanie, gimnastyka, czy dowolny sport, który sprawia przyjemność.

Niestety, ryzyko nawrotu choroby po pierwszorazowym zachorowaniu udarowym jest duże – ocenia się je na ok. 10-12% w pierwszym roku i 5-8% w każdym następnym roku.

Dlatego neurolodzy zalecają tzw. profilaktykę wtórną, która obejmuje pacjentów po udarze mózgu i polega na:

• modyfikacji stylu życia i czynników ryzyka,
• leczeniu przeciwpłytkowym i przeciwzakrzepowym,
• leczeniu chirurgicznym zmian zakrzepowych w tętnicach szyjnych.

Sprawdź, o ile możesz obniżyć ciśnienie, spożywając konkretne produkty: