Choroba afektywna dwubiegunowa, nazywana również zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi, nie u wszystkich przebiega w ten sam sposób.
Choroba afektywna dwubiegunowa I typu cechuje się licznymi epizodami depresyjnymi, pomiędzy którymi występuje jeden lub kilka epizodów manii. U pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową typu II, depresja przeplata się z jednym bądź wieloma epizodami hipomanii. Mania i hipomania to dwa stany, które mogą występować w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej, ale różnią się intensywnością objawów.
U osób zmagających się z cyklotomią, można zaobserwować naprzemienną dystymię ze stanami hipomanii. Mania jednobiegunowa jest z kolei bardzo rzadko występującą postacią ChAD. U pacjentów dotkniętych manią jednobiegunową nie obserwuje się depresji, ale powracające epizody manii lub hipomanii.
Katarzyna Wąś-Zaniuk, Strona Zdrowia: Jakie początkowe objawy mogą wskazywać na chorobę afektywną dwubiegunową. Czy jest coś, na co warto zwrócić szczególną uwagę?
Dr Aleksander Korchut, specjalista z zakresu psychologii poznawczej, psychologii eksperymentalnej oraz nowych technologii: Choroba afektywna dwubiegunowa zazwyczaj ujawnia się przed 40. rokiem życia, najczęściej między 28. a 35. rokiem życia. Dotyczy w równym stopniu kobiet i mężczyzn. Kluczowe jest rozpoznanie pierwszych sygnałów ostrzegawczych, które mogą wskazywać na rozwój choroby.
Podczas epizodu maniakalnego mogą pojawić się takie objawy jak: ekspansywność lub euforia, wzmożona pobudliwość i drażliwość, myśli maniakalne (na przykład niewiara w ograniczenia), nadmierna aktywność i energia, ograniczona potrzeba snu, nadmierne podekscytowanie. Bardzo istotną wskazówką jest zmiana w rytmie snu. Badania wykazały, że brak wystarczającej ilości snu może być zarówno wyzwalaczem, jak i symptomem manii. Niektórzy pacjenci, mimo fizycznego wyczerpania, nie potrafią zwolnić na tyle, by zasnąć.
Na co szczególnie warto zwrócić uwagę? Zmiany poziomu pobudzenia zazwyczaj rozpoczynają się powoli i stopniowo przybierają na sile. Ważnym sygnałem ostrzegawczym jest nagła zmiana nastroju między dwoma skrajnościami, od pełnej euforii do głębokiego przygnębienia. Epizod depresyjny, będący następstwem epizodu manii, można rozpoznać po takich objawach jak: obniżony nastrój i głęboki smutek, poczucie pustki i bezradności, utrata zainteresowań i zdolności odczuwania radości, apatia oraz zahamowanie aktywności, problemy z koncentracją i uwagą, niska samoocena i poczucie winy, pesymistyczne widzenie przyszłości, myśli samobójcze, zaburzenia snu (problemy z zasypianiem lub nadmierna senność), zaburzenia apetytu (brak lub nadmierny apetyt).
Czy objawy choroby afektywnej dwubiegunowej różnią się u młodych osób i seniorów? Jak to wygląda u osób po 60. roku życia?
Choroba afektywna dwubiegunowa może mieć odmienne manifestacje kliniczne w zależności od wieku pacjenta. U osób starszych choroba ta przybiera specyficzne formy, które warto znać. U osób z późnym początkiem zaburzenia afektywnego dwubiegunowego bardziej widoczne są objawy zaburzeń psychomotorycznych i niezdolność do elastycznego myślenia.
Seniorzy z ChAD mogą doświadczać istotnych zaburzeń funkcji poznawczych. U pacjentów w podeszłym wieku, u których objawy ujawniły się przed 50. rokiem życia, stwierdzono zaburzenia poznawcze obejmujące wiele różnych sfer, takich jak zaburzenia selektywności uwagi, pamięci werbalnej czy płynności werbalnej, nawet w stanie prawidłowego nastroju.
Dodatkowo, u seniorów częściej mogą współwystępować zespoły psychotyczne, objawiające się urojeniami czy omamami. Warto podkreślić, że zespoły psychotyczne wieku podeszłego są często traktowane po macoszemu, a mogą stanowić znaczne obciążenie zarówno dla pacjentów, jak i ich opiekunów. W leczeniu manii lub hipomanii u osób starszych stosowane są podobne metody jak u młodszych pacjentów, jednak z pewnymi modyfikacjami dostosowanymi do wieku.
Jak choroba afektywna dwubiegunowa wpływa na związki czy relacje rodzinne?
Choroba afektywna dwubiegunowa ma znaczący wpływ nie tylko na pacjenta, ale również na jego bliskich. Skutki choroby mogą głęboko oddziaływać na strukturę i funkcjonowanie rodziny. Główne wyzwania dla relacji rodzinnych to:
Trudności w zrozumieniu choroby. Rodzina może mieć problemy ze zrozumieniem zmian nastroju, które są częścią choroby, co prowadzi do frustracji i konfliktów.
Brak stabilności emocjonalnej. Nieprzewidywalność epizodów manii i depresji wpływa na stabilność emocjonalną całej rodziny, powodując niepewność, napięcie i lęk.
Obciążenia finansowe. Koszty związane z leczeniem oraz długi będące skutkiem ryzykownych decyzji finansowych podejmowanych przez chorych podczas manii mogą poważnie nadwyrężać budżet rodziny.
Zmiany w relacjach: ChAD może powodować wzrost konfliktów, trudności w komunikacji oraz poczucie wyobcowania.
Rodzina odgrywa kluczową rolę w procesie leczenia. Może zarówno wspierać, jak i demobilizować pacjenta. W przypadku ChAD wsparcie psychosocjalne jest szczególnie istotne i często kierowane do pacjentów oraz ich współmałżonków lub partnerów. Wynika to z faktu, że objawy choroby afektywnej dwubiegunowej są najbardziej dotkliwe już w dorosłym życiu, kiedy chorzy funkcjonują w małżeństwach i związkach.
Jakie są najbardziej ryzykowne zachowania, na które pacjenci są narażeni podczas manii? Czy można zapobiec takim zachowaniom?
Epizody maniakalne w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej mogą prowadzić do podejmowania niebezpiecznych działań, które mają poważne konsekwencje dla pacjenta i jego otoczenia.
Oto ryzykowne zachowania podczas manii:
podejmowanie nieprzemyślanych decyzji finansowych prowadzących do zadłużenia,
drastyczne ograniczenie snu, które może prowadzić do pełnoobjawowej manii i psychozy,
nadmierna aktywność przekraczająca możliwości organizmu,
utrata kontroli nad impulsami, prowadząca do zachowań społecznie nieakceptowalnych,
Śledzenie postępującego podwyższania nastroju może pomóc we wczesnym reagowaniu, zanim rozwinie się pełnoobjawowy epizod manii. Kładzenie się spać i wstawanie o tych samych porach każdego dnia, unikanie drzemek w ciągu dnia lub ograniczenie ich długości może pomóc. Przydatne mogą okazać się także zatyczki do uszu, opaska na oczy. Warto unikać nadmiernej stymulacji przed snem (intensywnej aktywności fizycznej, kofeiny).
Kluczowe znaczenie ma wczesne rozpoznanie oznak zbliżającego się epizodu maniakalnego i szybka interwencja, która może zapobiec pełnemu rozwojowi manii i jej negatywnym konsekwencjom.
W filmach i książkach mania często jest przedstawiana jako „błysk geniuszu” – czy rzeczywiście można być bardziej kreatywnym w tym stanie, czy to mit?
W kulturze popularnej często romantyzuje się związek między chorobą afektywną dwubiegunową a kreatywnością, przedstawiając epizody maniakalne jako okresy niezwykłej produktywności twórczej.
Związek między manią a kreatywnością:
ze względu na swoją specyfikę, choroba afektywna dwubiegunowa może w pewnym stopniu pobudzać kreatywność w okresach manii
okresy manii charakteryzują się dużą wiarą w siebie, poczuciem wszechmocy i euforią, co może sprzyjać szybszej realizacji planów twórczych,
niektórzy artyści, jak np. Kanye West, mówią o swojej chorobie jako o "super mocy", która pozwala im osiągać rzeczy wcześniej niemożliwe (choć teraz twórca uważa, że diagnoza była błędna i mówi o spektrum autyzmu).
Krytyczne spojrzenie na mit „twórczego szaleństwa”: Zaburzenia psychiczne bywają idealizowane i utożsamiane z nieograniczoną, genialną twórczością, co jest daleko idącym uproszczeniem
W rzeczywistości choroba może działać równie destruktywnie na twórczość, jak i na życie artysty oraz jego otoczenie.
Uzależnianie swojej kreatywności od okresów manii może prowadzić do rezygnacji z leczenia, co jest niebezpieczne dla zdrowia.
Należy pamiętać, że oprócz manii występują również epizody depresyjne, które potrafią skutecznie zatrzymać kreatywny proces twórczy.
Badania naukowe, które miały udowodnić jednoznaczny związek kreatywności i choroby dwubiegunowej, nie są reprezentatywne i nie pozwalają na wyciąganie jednoznacznych wniosków.
Seneka powiedział kiedyś: „Nie było wielkiego geniuszu bez przymieszki szaleństwa”, jednak współczesna psychiatria podchodzi do tego poglądu z dużą ostrożnością. Choć niektóre osoby z chorobą afektywną dwubiegunową mogą doświadczać okresów wzmożonej kreatywności podczas epizodów maniakalnych, związek ten nie jest tak jednoznaczny i uniwersalny, jak przedstawia to kultura popularna. Ważne jest, abyśmy nie bagatelizowali niczego, co jest dla nas niepokojące i konsultowali się ze specjalistami. O zdrowiu psychicznym należy myśleć tak samo jak o zdrowiu fizycznym. To nie jest tak, że jak problem jest natury psychicznej, to sam się jakoś rozwiąże. O oba te wymiary należy dbać.
