Atopowe zapalenie skóry – przyczyny powstawania choroby. Jakie czynniki wpływają na rozwój AZS?

Przyczyny AZS – choroby uznawanej za wieloczynnikową – można podzielić na kilka kategorii. Są to przede wszystkim:

• czynniki genetyczne,

• zaburzenia funkcji bariery skórnej,

• nieprawidłowa odpowiedź układu immunologicznego,

• czynniki środowiskowe;

• niektóre alergeny.

Warto wiedzieć, że do rozwoju AZS mogą się też przyczyniać: stres, czynniki psychologiczne i hormonalne. Co ważne, rozwój atopowego zapalenia skóry zależy od wzajemnego oddziaływania wszystkich lub niektórych czynników, przede wszystkim: genetycznych, środowiskowych i immunologicznych. Świadomość tego, co może nasilać objawy, połączona z odpowiednim leczeniem (leczenie miejscowe, doustne, dieta) może znacząco poprawić jakość życia i łagodzić objawy atopowego zapalenia skóry.

Sprawdź praktyczny poradnik o AZS: Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dorosłych i dzieci

Skłonność do atopowego zapalenia skóry zapisana jest w genach i to właśnie czynniki genetyczne mogą odgrywać kluczową rolę w rozwoju AZS. Istnieje większe ryzyko wystąpienia AZS u dziecka, gdy jedno lub oboje rodziców chorują na atopowe zapalenie skóry.

Szacuje się, że ryzyko wystąpienia atopii u dzieci zdrowych rodziców mieści się w przedziale 5-15%. W przypadku AZS u jednego z rodziców ryzyko wzrasta do ok. 30-40%, a w przypadku choroby u obojga rodziców ryzyko atopowego zapalenia skóry u dziecka wynosi nawet 70-80%.

Co ważne – dziedziczenie nie jest związane z jednym genem – w AZS jest wielogenowe. Oznacza to, że w przypadku AZS różne mutacje genów wpływają na funkcjonowanie układu odpornościowego i bariery skórnej.

Jedną z przyczyn rozwoju atopowego zapalenia skóry są zaburzenia funkcjonowania bariery skórnej. U osób z AZS często występują mutacje w genie filagryny (FLG). Prowadzi to do utraty wilgoci skóry (rozwija się niedobór lipidów, w tym m.in. ceramidów), czyli zaburzenia naturalnej bariery ochronnej.

Mutacja genu FLG i zaburzenia działania tego białka prowadzi też do rozluźnienia w tkance skórnej i zaburzeń składu warstwy rogowej naskórka. W efekcie wszelkie czynniki drażniące znacznie łatwiej przenikają przez skórę, prowadząc do rozwoju ASZ i innych chorób skóry.

Przyczyny atopowego zapalenia skóry związane są też z układem odpornościowym. U osób z AZS może wystąpić nadreaktywność układu immunologicznego. Oznacza to, że układ odpornościowy błędnie reaguje na nieszkodliwe substancje, przyczyniając się w ten sposób do rozwoju stanu zapalnego skóry.

Jedną z przyczyn rozwoju ASZ jest nadmierna aktywacja limfocytów Th2 przy jednoczesnym osłabieniu funkcji Th1, co skutkuje podwyższonym poziomem IgE w surowicy i nasileniem reakcji alergicznych. Z kolei zwiększona produkcja przeciwciał IgE może powodować nadwrażliwość na alergeny pokarmowe, wziewne i kontaktowe.

W przypadku czynników środowiskowych warto zwrócić uwagę na trzy podstawowe przyczyny rozwoju AZS:

1. Klimat – gdy występuje niska wilgotność, a do tego skrajne temperatury oraz wiatr – takie warunki nasilają suchość skóry i objawy AZS.

2. Zanieczyszczenia powietrza – pestycydy, spaliny, herbicydy – wszystkie te czynniki osłabiają funkcje ochronne skóry i przyczyniają się do zaostrzenia objawów ASZ.

3. Częsty kontakt z detergentami – narażenie skóry na silne środki chemiczne może prowadzić do uszkodzenia warstwy lipidowej skóry i rozwoju choroby.

Przyczyny rozwoju AZS i nasilenia objawów mogą być również związane z niektórymi alergenami. Należą do nich m.in.:

1. Alergeny pokarmowe – mleko krowie, soja, pszenica, orzechy ziemne, niektóre ryby, pieczywo pszenne. Alergie pokarmowe mogą zaostrzać objawy atopowego zapalenia skóry (szczególnie u dzieci).

2. Alergeny wziewne – np. pyłki, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, zarodniki pleśni – mogą wywoływać reakcje skórne i pogłębiać stany zapalne w przebiegu AZS.

3. Substancje drażniące – kosmetyki z alkoholem, barwniki i konserwanty w kosmetykach, wełna – mogą nasilać objawy.

Warto wiedzieć, że nawet częste kąpiele – szczególnie w bardzo gorącej wodzie i z użyciem silnych środków myjących, mogą prowadzić z czasem do utraty naturalnych substancji lipidowych i zaostrzać przebieg choroby.

Więcej o objawach dowiesz się z naszego poradnika: Atopowe zapalenie skóry – objawy. Jak rozpoznać objawy AZS?

Szczególnie u osób z predyspozycjami genetycznymi stres może stanowić czynnik wyzwalający atopowe zapalenie skóry. Poza tym u osób z AZS obserwuje się nasilenie objawów w okresie silnego stresu. Warto wiedzieć, że silne napięcie emocjonalne może przyczyniać się do rozwoju stanów zapalnych skóry i świądu.

Podłożem tych zmian mogą być hormony stresu, które wpływają na układ immunologiczny (i osłabiają jego zdolności regulowania reakcji alergicznych). Ponadto zmiany hormonalne na różnych etapach życia (np. w okresie dojrzewania, ciąży i menopauzy) mogą wpływać na przebieg AZS. Na tym przykładzie widać, jak wymienione wcześniej przyczyny AZS współgrają ze sobą, wpływając na rozwój choroby i nasilenie jej objawów.

Egzema skórna (grudki, zaczerwienienia, obrzęki) w atopowym zapaleniu skóry może być wywoływana przez różne czynniki drażniące.

Mogą to być niektóre kosmetyki (szczególnie zawierające alkohol), detergenty, substancje chemiczne w powietrzu. Dodatkowo wyzwalaczami egzemy mogą być alergeny pokarmowe i wziewne – wszystko to wpływa na rozwój AZS.

U niemowląt atopowe zapalenie skóry często wynika z uwarunkowań genetycznych (przyczyny AZS nie są do końca poznane, ale można zaobserwować silne powiązanie z genami), szczególnie gdy jedno lub oboje rodziców chorują na atopowe choroby (w tym również: astma czy alergiczny nieżyt nosa).

Czynnikiem zaostrzającym i częstą przyczyną rozwoju AZS u małych dzieci są alergeny pokarmowe (np. mleko krowie, jaja kurze, soja).

Jeśli w dzieciństwie nie wystąpiły pierwsze objawy AZS, to choroba może rozwinąć się na późniejszych etapach. U dorosłych AZS często ma charakter przewlekły i jest wynikiem zaburzeń bariery skórnej.

Istotną rolę odgrywają też czynniki środowiskowe – osoby z grupy ryzyka, które narażają się na przewlekły stres, zanieczyszczenie powietrza oraz kontakt z alergenami wziewnymi i chemicznymi, mogą wyzwolić AZS w dorosłym życiu.

Co prawda nie istnieje skuteczny sposób całkowitego zapobiegania AZS, ale można minimalizować ryzyko rozwoju choroby.

W tym celu należy unikać czynników wyzwalających AZS. Ważna jest też odpowiednia pielęgnacja skóry i dieta eliminacyjna w przypadku alergii pokarmowych. Dodatkowo im wcześniej rozpoczniesz stosowanie emolientów u niemowląt z grupy ryzyka, tym lepiej będziesz wspierać barierę skórną.

Więcej o leczeniu AZS: Atopowe zapalenie skóry – leczenie, domowe sposoby. Co na ASZ?

AZS jest jedną z najczęstszych chorób skóry, dotykającą od 10 proc. do 20 proc. dzieci oraz około 3 proc. do 10 proc. dorosłych.

Warto wiedzieć, że co prawda choroba ma tendencję do ujawniania się w pierwszych latach życia, ale u niektórych pacjentów może ujawnić się i utrzymywać w wieku dorosłym lub nawracać w okresach zaostrzeń.

Dlaczego na dłoniach często występują objawy AZS? Przyczyną może być narażenie dłoni na kontakt z substancjami drażniącymi, takimi jak detergenty, środki czyszczące czy dezynfekujące. Wszystko to osłabia naturalną barierę ochronną skóry.

Atopowe zapalenie skóry często pojawia się w zgięciach kolan czy rąk, na szyi i na skórze głowy – wszystkie te części ciała charakteryzują się większą wrażliwością skóry. Skóra dłoni może też nadmiernie reagować na niektóre alergeny kontaktowe, takie jak metale, lateks czy składniki kosmetyków.​

Zapalenia skóry głowy i twarzy w AZS są częste – tak jak w przypadku dłoni wynika to głównie z osłabionej bariery ochronnej i nadwrażliwości na alergeny środowiskowe (pyłki, roztocza czy sierść zwierząt). Szczególnie ważne u osób z AZS jest dobranie odpowiedniego szamponu. Częste mycie głowy, niewłaściwie dobrany szampon i zmiany temperatury mogą prowadzić do przesuszenia skóry i nasilenia objawów.

Bibliografia:

• https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59313,atopowe-zapalenie-skory

• https://www.webmd.com/skin-problems-and-treatments/eczema/eczema-basics

• https://www.webmd.com/skin-problems-and-treatments/eczema/atopic-dermatitis-eczema

• https://www.healthline.com/health/atopic-dermatitis/what-is-atopic-dermatitis

• prof. dr hab. med. Jahnz-Różyk K., prof. dr hab. med. Narbutt J., prof. dr hab. n. med. Owczarek W., Atopowe zapalenie skóry w Polsce

• Atopowe zapalenie skóry – aktualne wytyczne terapeutyczne. Stanowisko ekspertów Sekcji Dermatologicznej Polskiego Towarzystwa Alergologicznego i Sekcji Alergologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego

• Atopowe zapalenie skóry u dzieci. Program ALERNI - Barbara Kamińska, Katarzyna Plata-Nazar Katedra i Klinika Pediatrii, Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

• Skiba A i wsp., Praktyczne aspekty opieki nad dzieckiem chorym na atopowe zapalenie skóry: rola współpracy personelu medycznego z pacjentem i jego rodzicami. Edukacja i dieta Pielęgniarstwo XXI wieku 2016; 15: 29-32