Witamina K – właściwości, nadmiar i niedobór witaminy K, występowanie i rodzaje. Dlaczego witamina K dla noworodka, jak taka ważna?

Witamina K

Witamina K po raz pierwszy została odkryta przez Henrika Dama – badacza z Danii w 1930 roku. W trakcie przeprowadzania badań nad kurczętami na sztucznej diecie kazało się, że ich skórę pokrywały krwawe wybroczyny, a powód stanowiła dieta uboga w tłuszcze, czyli dostarczająca niedostateczną ilość witamin rozpuszczalnych w tłuszczach m.in., witaminy K.

Obecnie wiadomo, że witamina K nie stanowi pojedynczej substancji, a co najmniej trzy związki o podobnej budowie i działaniu. To:

• witamina K1 – m.in. menadiol i inne – naturalna forma występująca w warzywach i roślinach,
• witamina K2 – m.in. fitomenadion, MK 4, MK 7 – naturalna forma występująca w produktach mięsnych i produkowana przez bakterie jelitowe w organizmie człowieka, a także w żywności fermentowanej,
• witamina K3 – m.in. menadion – syntetyczna forma witaminy,

Witaminy K1 i K2 są rozpuszczalne w tłuszczach, natomiast witamina K3 w tłuszczach i wodzie. Wchłanialność w organizmie witaminy K2 jest lepsza niż witaminy K1, a mimo tego w diecie standardowego europejczyka, dominującą formą tej witaminy jest forma roślinna. Odkryciem ostatnich lat jest otrzymywanie bardzo dobrze przyswajalnej formy witaminy K2 – MK 7 z fermentowanych nasion soi (natto).

Natto to tradycyjna potrawa japońska o śluzowatej, wskazującej na produkt zepsuty, konsystencji. Produkowana z ekologicznych nasion soi, poddanych wielogodzinnego gotowaniu i procesowi fermentacji przez bakterie Bacillus Subtilis Natto. Bakterie te wytwarzają enzym „nattokinazę”, za którego sprawą w fermentowanych nasionach soi powstaje witamina K2 MK 7. W 100 g natto znajduje się aż 1 970 μg witaminy K2 MK7!

Jakiewłaściwości ma witamina K?

Witaminy K są pochodnymi naftochinonu, a funkcja witaminowa wynika z ugrupowania 2-metylo-1,4-naftochinonu. To do tej formy zostają przekształcone w organizmie witaminy K1, K2 i K3 w organizmie człowieka. Nie ma zatem różnicy, czy witaminę K czerpiemy ze źródeł roślinnych, czy bakteryjnych, bowiem w organizmie powstaje jeden i ten sam związek.

Fundamentalną rolą witaminy K jest funkcja kofaktora dla enzymu γ-karboksylazy, który bierze udział w karboksylacji reszt glutaminowych, w wyniku czego powstaje białko Gla, wykazujące powinowactwo do jonów wapnia. Białka uczestniczące w procesie krzepnięcia krwi i czynniki krzepnięcia krwi, wymagają obecności białka Gla do przekształcenia się w formę aktywną.

Aż cztery czynniki i dwa białka uczestniczące w procesie krzepnięcia krwi, są zależne od witaminy K. Witamina K zapobiega krwawieniom wewnętrznym i krwotokom, a także łagodzi zbyt obfite krwawienia miesiączkowe, ale przede wszystkim umożliwia wytworzenie skrzepu na drobnych ranach i zadrapaniach.

Gdy dojdzie do przerwania ciągłości skóry, czyli rany, witamina K aktywuje białka i czynniki krzepnięcia krwi. Dochodzi do skurczu uszkodzonych naczyń i zwłóknienie skrzepu, do brzegów uszkodzonego naczynia krwionośnego od wewnętrznej strony przylepiają się płytki krwi. A następnie do zasklepienia uszkodzenia i zatamowania wypływu krwi z naczynia.

Z pewnością wiele osób spotkało się z suplementem zawierającym witaminę D3 i K2 oraz wapń. To połączenie nie powstało bez powodu. Witamina K i witamina D uczestniczą w syntezie białek osteokalcyny, osteopontyny, osteonektyny – ważnych w metabolizmie kości. Osteokalcyna jest białkiem niekolagenowym występującym w osteoblastach i stanowi ok. 3 procent masy kości. Ilość osteokalcyny jest ważnym wskaźnikiem obrotu kości. Wapń z kolei stanowi materiał budulcowy dla kości i zębów.

Wysoki poziom osteokalcyny informuje o osłabieniu kości i towarzyszy m.in. osteoporozie, krzywicy, osteomalacji, nadczynności przytarczyc i nowotworom kości. Natomiast niedobór jej wskazuje m.in. na niedoczynność tarczycy lub przytarczyc, niedobór hormonu wzrostu, występuje u kobiet leczonych terapią estrogenową.

Odpowiednia podaż witaminy K zapobiega odkładaniu się wapnia w naczyniach krwionośnych, kieruje go do kości – tym samym zapobiegając zwapnieniu naczyń krwionośnych oraz miażdżycy.

Witamina K pełni zatem w organizmie człowieka następujące funkcje:

• warunkuje prawidłową krzepliwość krwi,
• uczestniczy w regulowaniu gospodarki wapniowo-mineralnej i metabolizmie tkanki kostnej,
• działa przeciwmiażdżycowo.

Osoby stosujące leki przeciwzakrzepowe powinny z rozwagą jadać produkty zawierające witaminę K.

Działanie leków przeciwzakrzepowych opiera się na rozrzedzaniu krwi, w celu zapobiegania tworzenia się zakrzepów. Zakrzep krążący w naczyniach krwionośnych, we krwi, mógłby zatkać odpływ drobnego naczynia np. żyły wieńcowej i doprowadzić do zawału serca. Witamina K działa antagonistycznie, dlatego osobom zażywającym antyokagulanty, zaleca się kontrolowanie podaży witaminy K wraz z dietą, regularne badania krwi i kontrolę kardiologa.

Witamina K – występowanie

Głównym źródłem witaminy K1 w diecie są zielone warzywa liściaste m.in. sałaty, jarmuż, szpinak, natka pietruszki, boćwina (60-365 µg / 100 g) oraz inne ciemnozielone warzywa kapustne: brokuły, kalarepa, szparagi, kapusta, brukselka (80-585 µg / 100 g).

Warto mieć na uwadze, że ilość zawartej w danym produkcie witaminy K jest proporcjonalna do ilości chlorofilu, czyli zielonego barwnika. Intensywnie zielone, zewnętrzne liście kapusty oraz sałaty są zasobniejszym źródłem witaminy K, oraz chlorofilu, zaś środkowe liście zawierają znacznie mniej obu substancji.

Witamina K1 zawarta jest także w kalafiorze, a w mniejszych ilościach w olejach roślinnych – sojowym, rzepakowym, oliwie z oliwek. Witamina K2 występuje w serach podpuszczkowych, fermentowanych produktach mlecznych, fermentowanej soi, a także mięsie i żółtkach jaj.

Niedobór witaminy K – objawy i skutki

Niedobór witaminy K nie występuje często, ponieważ witamina K zawarta jest w różnorodnych pokarmach: pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Ryzykiem niedoboru witaminy K obarczone są osoby:

• stosujące dietę niskotłuszczową lub beztłuszczową – niedobór tłuszczu w diecie powoduje, że witaminy w nim rozpuszczalne nie zostają przyswojone i wykorzystane w organizmie,
• często stosują antybiotyki lub niesteroidowe leki przeciwzapalne – niszczą one mikroflorę bakteryjną jelit, czyli symbiotyczne mikroorganizmy (np. Enterobakteriace), które syntetyzują witaminę K w organizmie człowieka,
• które nie spożywają zielonych warzyw liściastych i innych zielonych warzyw,
• z zespołem złego wchłaniania,
• chorujące na schorzenia wątroby – czynniki krzepnięcia krwi są wytwarzane w tym narządzie,
• przyjmujące wysokie dawki witaminy E, w wysokości ok 1000 j.m – szlaki metaboliczne obu witamin się pokrywają i przy tak wysokim spożyciu, w wyniku konkurencji, zostanie wchłonięta witamina dostarczona w wyższej ilości.

Na niedobór witaminy K mogą wskazywać następujące symptomy:

• słaba krzepliwość krwi – nawet drobna rana długo krwawi,
• łatwość po powstawania krwawień wewnętrznych i zewnętrznych – co objawia się np. siniakami (wylewy podskórne), powstającymi nawet po lekkim uderzeniu,
• skłonnościami do krwawienia z dziąseł, nosa,
• obniżoną mineralizacją kości – kruche, mało odporne na złamania kości, osteoporoza.

W przypadku występowania któregoś z powyższych objawów należy udać się do specjalisty w celu skontrolowania ilości witaminy K w organizmie. U dorosłych, zdrowych ludzi zapotrzebowanie na witaminę K jest pokrywane przez pożywienie oraz syntezę tej witaminy przez drobnoustroje jelita krętego, oraz czczego.

Nadmiaru witaminy K – objawy i skutki

Dobowe zapotrzebowanie na witaminę K dla dorosłej kobiety wynosi 55 µg, a dla dorosłego mężczyzny – 65µg. Toksyczność witamin K1 i K2 jest znikoma. W badaniach nie zaobserwowano działań niepożądanych przy podawaniu dawek do 45 mg (45000µg) na dobę, a nawet wyższych!

Nie jest możliwe doprowadzenie do nadmiaru witaminy K, stosując zdrową i zbilansowaną dietę, bogatą w warzywa i owoce.
Należy jedynie uważać na stosowanie sztucznej witaminy K3 – każdorazowo powinno to być skonsultowane ze specjalistą. Stosowania wysokich dawek syntetycznej witaminy K3, która rozpuszcza się w wodzie, czyni ją bardziej reaktywną i może prowadzić do uszkodzeń wątroby.

Witamina K dla noworodka

W pierwszych dniach życia u noworodków występuje niskie stężenie tej witaminy we krwi, co zwiększa ryzyko krwawienia z niedoboru witaminy K (VKDB). U tak małego organizmu może doprowadzić to do śmierci. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 23.09.2010 r., wszystkie noworodki w ciągu 5 godzin po urodzeniu powinny otrzymywać witaminę K. Noworodki urodzone o czasie powinny otrzymać 1 mg domięśniowo lub 2 mg doustnie witaminy K, a noworodki urodzone przedwcześnie – 0,5 mg.[/cyt]

Dawka witaminy K, a także droga podania powinna zostać wpisana do książeczki zdrowia dziecka. W sytuacji, gdy rodzice nie wyrażają zgody na domięśniowe podanie witaminy K – informacja ta również zostaje udokumentowana.

Witamina K dla niemowląt

Dawka witaminy K podana noworodkowi po urodzeniu, nie zapewnia ochrony przed późną postacią VKDB, która występuje między 2. tygodniem a 6. miesiącem życia (zazwyczaj w pierwszych 3 miesiącach życia). Ryzyko krwawienia z niedoboru witamin K, dotyczy przede wszystkim niemowląt karmionych piersią, ponieważ w mleku matki zawartość tej witaminy jest zbyt niska i nieadekwatna do potrzeb organizmu maleństwa.

Mieszanki mleczne są komponowane w sposób, aby zapewnić niemowlęciu odpowiednią dawkę wszystkich składników mineralnych i witamin, w tym witaminy K. Dlatego u niemowląt karmionych mlekiem sztucznym, nie zaleca się stosowania suplementacja witaminą K. Ważnym czynnikiem wpływającym na ilość witaminy K w organizmie u niemowląt jest skład mikroflory – który zależny jest od diety.

Witamina K2 produkowana jest przez Enterobacteriaceae, które w większej ilości zasiedlają przewód pokarmowy niemowląt żywionych sztucznie. Bifidobakterie – bakterie występujące w przeważającej ilości w mikroflorze jelitowej niemowląt karmionych mlekiem matki, jej nie produkują. Z tego powodu, u niemowląt karmionych piersią wskazana jest dalsza suplementacja tej witaminy. Od 15. dnia życia niemowlęta karmione mlekiem matki powinny otrzymywać suplement witaminy K do końca 3. miesiąca życia w dawce:

• 150 µg na dobę – gdy niemowlę urodziło się o czasie lub po 34 tygodniu ciąży,
• 25 µg na dobę – gdy niemowlę urodziło się przed 34 tygodniem ciąży.

Jeśli podczas podawania suplementu lub w ciągu godziny od podania preparatu, maluszek uleje lub zwymiotuje, konieczne jest powtórne podanie zalecanej dawki.

ZOBACZ: Jakie właściwości odżywcze mają owoce i warzywa, w zależności od koloru?