Zakażenie rany – jak wygląda? Prawidłowe gojenie się rany. Konsekwencje zakażenia i jak do niego nie dopuścić?

Zakażenie rany występuje, gdy w miejscu przerwania ciągłości skóry lub na powierzchni odsłoniętych tkanek, gromadzą się i rozwijają drobnoustroje. Rany, zarówno te niezbyt głębokie, jak i sięgające w głąb tkanek, stanowią tzw. piętę Achillesa w systemie obrony organizmu.

Czytaj też: Co robić, gdy leci krew? Pierwsza pomoc przy ranach i krwotokach

Niektóre z ran nich zrastają się szybko, w ciągu maksymalnie kilku dni. Niekiedy jednak gojenie ran trwa długo i obejmuje liczne, złożone procesy. Podstawowe fazy gojenia ran to:

• faza wysiękowa,
• faza oczyszczania,
• faza proliferacyjna,
• faza przebudowy.

W fazie wysiękowej okolica rany jest obrzęknięta i przekrwiona. Z powodu rozszerzenia naczyń włosowatych, z rany może sączyć się osocze. Jest ono potrzebne, gdyż zawiera komórki układu odpornościowego, dzięki czemu proces gojenia rany zostaje szybko zapoczątkowany.

Osocze to nie to samo, co ropa z rany! Osocze, czyli ważny element krwi, jest rzadkie, przezroczyste lub lekko żółtawe i nie posiada zapachu, w przeciwieństwie do gęstej, mazistej, żółtawej i mogącej nieprzyjemnie pachnieć, ropy.

W fazie wysiękowej, rana jest wilgotna (od osocza). Aktywnie przemieszczają się w jej okolicę komórki regeneracyjne oraz odpornościowe.

Zobacz także: Amputacje „na żywca” piłą, muchy w ranach, szmaty zamiast bandaży. W czasie Powstania Warszawskiego walczono bez broni i leczono bez sprzętu

Faza oczyszczania to czas, w którym makrofagi (to szczególny rodzaj komórek układu odpornościowego tzw. komórki żerne i bakteriobójcze) oczyszczają ranę z drobnoustrojów. Makrofagi intensywnie wydzielają się prozapalne czynniki wzrostu (np. cytokiny), które powodują napływ większej ilości komórek odpornościowych, przygotowując tkankę do odbudowy.

W fazie proliferacyjnej uaktywniają się fibroblasty, czyli komórki zlokalizowane są w skórze właściwej. Fibroblasty odpowiadają m.in. za produkowanie kolagenu, elastyny, kolagenu i kwasu hialuronowego – substancji kluczowych dla budowy prawidłowej skóry.

W tej fazie powstają też nowe naczynia krwionośne, pojawia się dużo enzymów proteolitycznych, wspomagających odbudowę uszkodzonych tkanek. Rana zaczyna się powoli zamykać i stopniowo powstaje blizna.

W ostatniej fazie – przebudowy, powstała blizna ulega przekształceniom – staje się płaska, bardziej elastyczna, wytrzymała. Skóra w miejscu zranienia zaczyna przypominać zdrową skórę.

Rany, w zależności od ich głębokości i przebiegu zranienia, goją się przez rychłozrost lub ziarninowanie.

• Rychłozrost – gojenie pierwotne, prowadzi do zrośnięcia się brzegów rany i powstania podłużnej blizny.
• Ziarninowanietrwa dłużej, najczęściej dochodzi do niego, gdy rana jest rozległa lub poszarpana. Ziarnina z wrastających naczyń krwionośnych stanowi bazę do przyszłego odbudowania prawidłowych tkanek. Rana ziarninująca wymaga o wiele bardziej troskliwej opieki, a także profilaktyki zakażeń.

Wszystkie rany przechodzą przez wszystkie cztery fazy gojenia się, jednak w przypadku ran niewielkich i powierzchownych odróżnienie poszczególnych etapów bywa trudne. W fazie wysiękowej i oczyszczania najłatwiej dochodzi do zakażeń.

Zakażona rana nie ulega procesom gojenia w prawidłowy sposób. Do zakażenia może dojść zarówno podczas zranienia jak i później, gdy rana nie jest dostatecznie zabezpieczona.

W medycynie wyróżnia się różne rodzaje zakażeń. Stan zapalny powstały po zakażeniu jest zwykle miejscowy, choć w poważniejszych przypadkach może dojść do przeniknięcia drobnoustrojów do krwi, co grozi zakażeniem ogólnym (a nawet sepsą).

Dlatego, tak ważne jest prawidłowe dezynfekowanie ran, dbanie o nie w procesie gojenia oraz szybkie rozpoznawanie oznak, ewentualnego zakażenia rany i reagowanie.

Zakażenie rany przebiega różnie, w zależności od tego, w jaki sposób drobnoustroje przedostały się do organizmu oraz jakiego typu są to patogeny. Bardzo często do zakażenia dochodzi już podczas zranienia, gdy drobnoustroje znajdują się na przedmiocie, który narusza ciągłość tkanek. Mogą też przedostać się do rany z odzieży, powietrza, gleby lub wody zanieczyszczających okolice zranienia.

Bardzo często za zakażenie odpowiadają paciorkowce oraz gronkowce, naturalnie bytujące na powierzchni ludzkiej skóry. Uszkodzenie jej ciągłości sprawia, że bakterie łatwo wnikają w tkanki i wywołują stan zapalny.

Zakażona rana ma charakterystyczny wygląd i powoduje określone dolegliwości. Wśród zjawisk, które powinny wzbudzić zaniepokojenie warto wymienić:

• silne zaczerwienienie okolic rany – nie w ciągu pierwszych chwil po zranieniu),
• uczucie gorąca wokół rany,
• uczucie wyraźnego pulsowania,
• pieczenie i szczypanie,
• tkliwość okolicy rany i ból, – nasilony i narastający przy próbie dotknięcia,
• utrzymujący się i powiększający obrzęk,
• wydzieliny płynące z rany – płyn zabarwiony krwią lub ropa w ranie (żółta, zielonkawa, gęsta, o nieprzyjemnym zapachu),
• oddzielanie się fragmentów skóry,
• zniesienie czucia skórnego,
• czerwone smugi rozchodzące się od rany – nie często pojawiające się zapalenie naczyń limfatycznych.

Takie objawy alarmują, że doszło do zakażenia rany i trzeba szczególnie zacząć o nią dbać, by szybko ją oczyścić. Jeśli dojdzie do zakażenia ogólnoustrojowego, pojawią się także stan podgorączkowy (lub wysoka gorączka) oraz powiększenie węzłów chłonnych. O ryzyku zakażenia ran powinny pamiętać osoby, których odporność jest obniżona.
Dotyczy to szczególnie pacjentów cierpiących na takie choroby, jak:

• cukrzyca,
• choroby naczyniowe,
• nadciśnienie tętnicze.

Osoby z cukrzycą, które nie dbają o utrzymywanie poziomów cukru w prawidłowych zakresach, mają wysokie ryzyko rozwoju stopy cukrzycowej.

Stopa cukrzycowa to powikłanie, polegające na uszkodzeniu drobnych naczyń krwionośnych w stopach i dłoniach, z powodu wysokiego stężenia cukru we krwi.

Pacjent może przestać odczuwać ból, ucisk, czy też uszkodzenie skóry na stopie lub dłoni. Sprawia to, że nie będzie dezynfekował i dbał o ranę od momentu jej powstania, co zwiększa ryzyko zakażenia rany. Jednocześnie z powodu zaburzonego przepływu krwi przez wspomniane części ciała, rana goi się zdecydowanie dłużej i trudniej niż u osoby zdrowej.

Rozwój miejscowego zakażenia, w ogólnoustrojowe stanowi poważne zagrożenie zdrowia. Ryzyko dotyczy także ran pooperacyjnych. Zakażenie rany pooperacyjnej może wiązać się z samym procesem operacji lub niewłaściwą pielęgnacją.

Jeśli proces gojenia rany nie przebiega prawidłowo, a objawy stają się niepokojące (silny ból, wysięk, nieustępujący obrzęk), należy szybko skonsultować się z lekarzem — niezależnie od tego, czy jest to płytka rana na palcu, czy poważna rana z przerwaniem ciągłości tkanek podskórnych. Zakażenie rany wymaga pomocy lekarskiej.

W zależności od stopnia rozwoju stanu zapalnego stosuje się różne farmaceutyki oraz specjalne opatrunki powstrzymujące dalszy rozwój zakażenia.

Niewielkie, miejscowe zakażenie należy oczyścić substancją antyseptyczną, a następnie zabezpieczyć opatrunkiem zatrzymującym wysięk. Opatrunek musi być często i regularnie zmieniany, by nie doszło do nadkażenia.

Spirytus ani woda utleniona nie są odpowiednimi substancjami do oczyszczania zakażonej rany.

Gdy objawy miejscowego zakażenia nasilają się, utrzymuje się obrzęk i ból lub powstaje ropień, do powyższego postępowania należy dodać jeszcze antybiotykoterapię. Przyjmowanie doustnych antybiotyków powinno zostać poprzedzone badaniami na obecność bakterii. Bardzo pomocne są też opatrunki antybakteryjne – na przykład z zawartością jonów srebra.

Zakażenie rany może rozprzestrzenić się na cały organizm i doprowadzić nawet do sepsy, zagrażającej życiu pacjenta., ale nieleczone zakażenie miejscowe może także spowodować inne powikłania.

Zgorzel gazowa
Infekcja spowodowana działaniem bakterii gnilnych (Clostridium Perfringens) powodujących intensywny rozpad tkanek. Zakażenie tą bakterią grozi nieodwracalnym zniszczeniem tkanki (konieczność amputacji). Często kończy się też śmiercią pacjenta.

Ropień
Bakterie ropne (gronkowce, paciorkowce) należą do drobnoustrojów najczęściej infekujących rany. Charakterystyczny jest obfity wyciek ropy z mocno zaczerwienionej rany. Czasem treść ropna jest obudowana błoną ropotwórczą.

Tężec i wścieklizna
Jeśli rana miała styczność z glebą, chory powinien otrzymać surowicę przeciwtężcową. Z kolei rany zadane przez zwierzęta (szczególnie ugryzienia) wymagają szybkiego podania szczepionki przeciw wściekliźnie. Zakażenie zarówno tężcem, jak i wścieklizną jest śmiertelne.

Zakażenie rany najczęściej tworzy się już w momencie jej powstania. Czasem jednak do zakażenia może prowadzić nieprawidłowe postępowanie po zranieniu.

Aby zminimalizować ryzyko zakażenia, należy stosować podstawowe zasady postępowania po zranieniu:

• ranę trzeba przepłukać czystą, bieżącą wodą, a w miarę możliwości zastosować bezpieczny środek antyseptyczny (nie spirytus!),
• usunąć widoczne zanieczyszczenia, jak grudki ziemi, kawałki odzieży, najlepiej za pomocą odkażonej pęsety lub wpłukać wodą,
• ranę zabezpieczyć czystą, jałową gazą,
• należy często zmieniać opatrunki, stosując się do zaleceń lekarza.

Oczyszczeniem i opatrywaniem poważnych, głębokich lub bardzo poszarpanych ran powinien się zająć specjalista. Jeśli lekarz zdecyduje, że konieczna jest antybiotykoterapia, trzeba przyjąć pełną dawkę, bez względu na stan rany.