Upośledzenie umysłowe a niepełnosprawność intelektualna - czym się charakteryzują i czy można je skuteczne leczyć?

Czym jest niepełnosprawność intelektualna?

Niepełnosprawność intelektualna obejmuje rozległe spektrum zaburzeń rozwojowych o rozmaitych stopniach nasilenia. Towarzyszy jej deficyt w zakresie zachowań adaptacyjnych. Definicja niepełnosprawności intelektualnej według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) mówi o istotnym obniżeniu funkcjonowania intelektualnego, a także o trudnościach w zachowaniu przystosowawczych, pojawiających się przed 18 rokiem życia. Upośledzenie umysłowe charakteryzuje się obniżeniem funkcji intelektualnych znacznie poniżej przeciętnej, a także ograniczeniem jednej, części lub wszystkich z tych sprawności:

• Radzenie sobie w pracy.
• Radzenie sobie w szkole.
• Umiejętność porozumiewania się.
• Wykonywanie codziennych czynności.
• Samodzielne dbanie o swoje zdrowie i bezpieczeństwo
• Umiejętność podejmowania decyzji i kierowania sobą.
• Organizowanie czasu wolnego.
• Sprawność w czynnościach samoobsługowych

Klasyfikacja niepełnosprawności intelektualnej

Stopnie upośledzenia umysłowego w DSM IV (podawane zgodnie z tym, co obejmuje skala Wechslera):

• 69-55 IQ Wechslera – niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim - najczęściej rozpoznawalny typ upośledzenia umysłowego. Cierpiący na nie są zaradni i samodzielni, nie mają jednak rozwiniętego myślenia abstrakcyjnego. Dzięki zajęciom korekcyjnym mogą osiągać podobne wyniki do osób z przeciętnym IQ. Upośledzenie umysłowe lekkie charakteryzuje poziom intelektualny typowy dla wieku 10-12 lat
• 54-35 IQ Wechslera – niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym - poziom intelektualny typowy dla wieku 6-9 lat. W przedszkolu wykazują trudności z nabywaniem i przestrzeganiem norm społecznych. Wyróżnia je także niezręczność fizyczna. Osoby o tym stopniu niepełnosprawności mogą pracować w zakładach pracach chronionej, radzić sobie z czynnościami samoobsługowymi, nie gubić się na znanych terenach
• 34-20 IQ Wechslera – niepełnosprawność intelektualna w stopniu znacznym - poziom rozwoju jak u dzieci w wieku od 3 do 6 lat. W wieku około 4-6 lat widoczne jest znaczne opóźnienie rozwoju psychofizycznego. Możliwe jest opanowanie samoobsługi, a także czynności domowych (przy stałej, solidnej opiece).
• poniżej 20 IQ Wechslera – niepełnosprawność intelektualna w stopniu głębokim - osoby cierpiące na to upośledzenie nie przekraczają umysłowo wieku 3-letniego dziecka. Istnieje możliwość opanowania wyłącznie najprostszych czynności. Całe życie wymagana jest opieka. Charakterystyczne jest występowanie wad neurologicznych oraz fizycznych.

Przyczyny niepełnosprawności intelektualnej

Przyczyny pierwotne upośledzenia umysłowego:

• Uwarunkowania genetyczne związane z metabolizmem.
• Aberracje chromosomowe - nadmiar chromosomów bądź zmiana ich struktury (np. zespół Downa).

Przyczyny wtórne upośledzenia umysłowego (uszkodzenia kory mózgowej w okresach prenatalnym oraz dziecięcym):

• Niedożywienie lub niedobór witamin u matki.
• Niedotlenienia i urazy przebyte w trakcie porodu.
• Przebycie choroby wirusowej w ciąży: świnki, odry, różyczki, półpaśca, ospy wietrznej.
• Zażywanie w ciąży substancji zakazanych - środków odurzających, leków nasennych, leków psychotropowych.
• Uszkodzenia radiacyjne, chemiczne oraz mechaniczne dziecka w łonie matki.
• Uszkodzenia mechaniczne kory mózgowej u dziecka.

Typy zaburzeń rozwojowych

Upośledzenie umysłowe towarzyszy rozmaitym typom chorób: neurologicznych, genetycznych, metabolicznych. Do tych, które zazwyczaj wywołują dysfunkcje intelektualne należą przede wszystkim:

• FAS - alkoholowy zespół płodowy.
• Mózgowe porażenie dziecięce.
• Autyzm dziecięcy.
• Zespół Downa.
• Zespół Retta.
• Toksoplazmoza.
• Zespół Angelmana.
• Padaczka.
• Zespół Jacobsena.
• Galaktozemia.
• Choroba Burneville'a.
• Fenyloketonuria.

Leczenie niepełnosprawności intelektualnej

Upośledzenie umysłowe nie jest możliwe do całkowitego wyleczenia. Jest jednak możliwość znacznego wpłynięcia na rozwój części funkcji intelektualnych u dotkniętych schorzeniem dzieci. Mają przez to szansę, że uda im się z większą łatwością przystosować do życia w społeczeństwie i osiągnąć względną samodzielność.

Pierwsze symptomy niepełnosprawności intelektualnej pojawiają się już w wieku około 3-5 lat. Wtedy też dochodzi do zahamowania umiejętności uczenia się i pojmowania reguł społecznych. Ważne jest, by szybko doszło do zdiagnozowania upośledzenia - wówczas dziecko ma większe szanse na lepsze efekty leczenia.

Początkowy etap leczenia obejmuje ustalenie, jaki stopień niepełnosprawności intelektualnej dotyczy danej jednostki. Ustala się to za pomocą testów psychometrycznych, dzięki testowi IQ Wechslera. Po uzyskaniu wyników ustalany jest indywidualny tok nauczania oraz rehabilitacji dziecka. Kluczową rolę w leczeniu odgrywa trening poznawczy, który ma rozwijać funkcje poznawcze mózgu, a tym samym poprawiać zdolność koncentracji, zwiększać możliwości intelektualne i przyspieszać czas zapamiętywania.

Dziecko ze stwierdzoną niepełnosprawnością intelektualną powinno uczęszczać do specjalistycznej szkoły, najlepiej wspieranej przez Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz Osób Z Niepełnosprawnością Intelektualną. Taka placówka wychowawcza posiada wykwalifikowaną kadrę, która jest świadoma tego, jak wygląda dostosowanie wymagań edukacyjnych dla ucznia z upośledzeniem np. w stopniu lekkim. Nauczanie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim jest bowiem różne od tradycyjnego programu nauczania w szkołach. Konieczne są zajęcia rewalidacyjne dla uczniów upośledzonych w stopniu lekkim.

Niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym również wymaga specjalistycznego podejścia do nauczania. W tego rodzaju odpowiednich szkołach oferowane są zajęcia rozwijające umysł, motorykę oraz zdolności psychospołeczne dzieci. Są one kształtowane na potrzeby dzieci, które poza dysfunkcjami intelektualnymi wykazują też niepełnosprawność fizyczną. Dostosowanie wymagań edukacyjnych dla ucznia z upośledzeniem w stopniu lekkim jest bardzo ważne, aby mógł on się możliwie jak najbardziej prawidłowo rozwijać i zyskać ważne umiejętności intelektualne, motoryczne oraz społeczne. Im szybciej dziecko będzie miało możliwość korzystania ze specjalistycznego nauczania, tym lepiej dla jego rozwoju i przyszłości.

Źródła:
Zima-Parjaszewska M., Niepełnosprawność intelektualna jako przesłanka dyskryminacji Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej [dostęp: 23.10.2019]
Mrugalska K., Osoby z upośledzeniem umysłowym [w:] Osoby upośledzone fizycznie lub umysłowo, K. Mrugalskiej (red.)
Warszawa 1996.

Niepohamowany głód - jeden z objawów zespołu Pradera-Williego