Zespół Pradera-Williego - charakterystyka, objawy, leczenie

To zespół wad wrodzonych, które powoduje aberracja chromosomalna (czyli zmiana struktury lub liczby chromosomów). Za tę konkretną chorobę odpowiada utrata długiego ramienia chromosomu 15, odziedziczonego po ojcu. Nieprawidłowości w budowie tak zwanego rejonu krytycznego tego chromosomu odnotowuje się u 99 proc. osób z syndromem PWS. U procenta ojców budowa chromosomu 15 jest prawidłowa, jednak u dziecka stwierdza się specyficzną mikrodelecję (usunięcie) w regionie nazywanym regionem piętnowania genowego. Usunięciu (delecji) ulega kilka leżących obok siebie genów. Nie jest do końca potwierdzone, które geny odpowiadają za obraz kliniczny zespołu, jednak u wszystkich pacjentów dysfunkcji lub wyłączeniu ulega obszar 15q11-q13 w chromosomie 15. Zespół nie podlega dziedziczeniu, prawdopodobieństwo urodzenia kolejnego chorującego dziecka to zaledwie 0,1 proc.

Szczegółowy opis pacjentów z tym syndromem ukazał się w roku 1956 na łamach szwajcarskiego magazynu medycznego. Od nazwisk trzech autorów chorobę określa się dziś jako zespół Pradera-Labharta-Williego lub częściej, jako zespół Pradera-Williego (PWS).

Nie ma istotnych różnic w występowaniu zespołu Pradera-Willego u kobiet i mężczyzn. Zespół jest stosunkowo rzadki, choć istnieją pewne różnice w częstotliwości jego występowania w różnych krajach. W Szwecji prawdopodobieństwo wynosi 1:8 000 urodzeń, natomiast w Wielkiej Brytanii jest to już 1:45 000 urodzeń. W stanach Zjednoczonych choruje jedno na 25 000 dzieci. Nie ma też różnic pomiędzy grupami etnicznymi. Syndrom PWS wpływa na skrócenie życia chorujących osób, rzutuje w odczuwalny i widoczny sposób na ich zdrowie. W Polsce działa Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Zespołem Pradera-Williego, które podaje liczbę około 100 osób chorujących na ten syndrom w naszym kraju.

Dotychczasowe badania podają jedynie dwa czynniki, które mogą w istotny sposób zwiększyć ryzyko rozwoju zespołu Pradera-Williego.

Wiek ojca i matki
Wraz z wiekiem systemy kontroli i naprawy kodu genetycznego ulegają wyciszeniu i działają coraz mniej sprawnie, stąd wzrasta ryzyko mutacji prowadzących do nieprawidłowości. Zdarza się coraz więcej błędów przy podziałach komórkowych, także podczas tworzenia gamet.

Mikrodelecja centrum piętnowania genetycznego na jednym z chromosomów ojca
To nieprawidłowość, która zwiększa ryzyko wystąpienia zespołu Pradera-Williego o 50%. Ryzyko mutacji w kodzie DNA ojca zwiększa narażenie go na działanie węglowodorów (praca z ropą naftową, przy suchej destylacji drewna czy zgazowywaniu węgla). Około połowa ojców dzieci z zespołem Pradera-Williego była narażona na działanie takich mutagenów.

W okresie płodowym głównym objawem syndromu PWS jest hipotonia mięśniowa - obniżenie napięcia mięśni, które powoduje słabe ruchy płodu, brak postępu akcji porodowej, a po narodzinach cichy płacz, osłabiony odruch ssania i trudności w karmieniu. Hipotonia mięśniowa utrzymuje się do 2. - 4. roku życia, a następnie napięcie mięśni ulega poprawie. Oprócz tego zespół Pradera-Williego powoduje też następujące objawy:

• Dysmorfia twarzy (wąskie czoło, wąskie usta, migdałowaty kształt szpar powiekowych, zez zbieżny, skierowane do dołu kąciki ust).
• Akromikria (małe dłonie i stopy, zwężające się ku końcom palce).
• Hipogonadyzm (niedorozwój narządów płciowych, wnętrostwo, bezpłodność),
• Hiperfagia (zwiększony apetyt, prowadzący do otyłości; zaburzenia odczuwania sytości i nadmierne przybieranie na wadze).
• Hipopigmentacja skóry i tęczówek.
• Opóźnienie rozwoju psychoruchowego (niedostateczny rozwój mowy, skłonności do wybuchów złości, zachowań obsesyjno - kompulsywnych, psychoz, niska tolerancja frustracji, kłótliwość).
• Niskorosłość (niedobór hormonu wzrostu).
• brak odruchu wymiotnego.
• Obniżony próg bólu.
• Skłonność do hipertermii (podwyższonej temperatury ciała).
• Bardzo gęsta ślina (zwiększona podatność na próchnicę).
• Zaburzenia snu (bezdech nocny).
• Wady w budowie mózgu.

Powikłania w zespole Pradera-Williego są najczęściej powikłaniami otyłości. Należą do nich cukrzyca, niewydolność krążeniowo - oddechowa, zakrzepowe zapalenie naczyń, zespół bezdechu nocnego, ostre rozdęcie żołądka. To właśnie te choroby są często bezpośrednią przyczyną przedwczesnego zgonu. Chorzy są też bardziej narażeni na skoliozy, osteoporozę czy zaburzenia depresyjne.

Nie istnieją badania pozwalające z całą pewnością rozpoznać zespół Pradera-Williego w okresie prenatalnym. Pewną wskazówką, choć niejednoznaczną i zawodną, są obniżone ruchy płodu. Syndrom PWS rozpoznaje się po urodzeniu, podczas badań fizykalnych. Istnieje wykaz kryteriów (objawów) dużych (za 1 punkt) oraz małych (za 0,5 punktu). U dzieci w wieku do 3 lat wystarcza 5 punktów, w tym 4 za kryteria duże, by rozpoznać zespół Pradera-Williego. U dzieci starszych punktów musi być 8, w tym 5 za kryteria duże.

Osoby chorujące na syndrom PWS powinny być pod opieką genetyka. Można także wykonać badania potwierdzające chorobę. Badaniom poddaje się rodziców oraz dziecko. Wymagają one jedynie pobrania próbki krwi obwodowej. Obserwacji podlega kariotyp, potencjalnie zmieniony region 15q11-q13 a w razie niejednoznacznych wyników także metylacja DNA. Czas oczekiwania na wyniki wynosi około 2 miesiące, dają one potwierdzenie lub wykluczenie diagnozy z prawdopodobieństwem bliskim 100%.

Nie istnieje żaden sposób leczenia zespołu Pradera-Williego, można jedynie leczyć niektóre jego objawy. Działania skupiają się na zmniejszaniu objawów hiperfagii i zapobieganiu rozwojowi otyłości. Osobom chorym podaje się także hormon wzrostu GH, który daje wymierne efekty i pozwala wyrównać deficyty. Bardzo ważna jest też dieta z odpowiednimi restrykcjami oraz zajęcia ruchowe. Niektórym pacjentom należy zapewnić terapię logopedyczną. Leczenie chorób stanowiących powikłanie zespołu Pradera-Williegp (cukrzyca, zwyrodnienia kręgosłupa i stawów) nie odbiega standardami od leczenia u osób bez syndromu PWS.

Choć zespół Williego-Pradera obniża jakość życia pacjentów i skraca czas jego trwania, rokowania w ostatnich latach są coraz lepsze. Wielu pacjentów dożywa wieku średniego, rekordowo odnotowano czas życia 71 lat. Pacjenci podejmują kształcenie w placówkach integracyjnych, zyskują też częściową samodzielność.

Co można wyczytać z naszych genów?