Po czym poznać, że ma się polipy w nosie? Oto najczęstsze przyczyny i objawy polipów. Tak je zdiagnozujesz i wyleczysz

Polipy to miękkie narośle o kształcie podobnym do kropli wody, lecz większe. Powstają na skutek przerostu błony śluzowej nosa w konsekwencji przewlekłego stanu zapalnego lub niewłaściwie leczonej alergii. Same w sobie nie stanowią jednostki chorobowej. Mogą występować jako pojedyncza zmiana lub mnogo, pokrywając przewody nosowe do obszaru jamy nosowej.

Polipy w nosie to dolegliwość występująca przede wszystkim u osób dorosłych, a zwłaszcza mężczyzn w przedziale wiekowym 50-60 lat. Mogą formować się także u młodych dorosłych, ale rzadko zdarza się, że tego typu zmiany występują u dzieci. Polipy nosa dotyczą ok. 4-5 proc. populacji, jednak w niektórych grupach, ryzyko ich wystąpienia jest większe. Tego typu zmiany najczęściej pojawiają się u osób z:

• atopowym zapaleniem skóry (AZS),
• mukowiscydozą,
• astmą oskrzelową,
• zespołem Churga i Straussa,
• alergicznym grzybiczym zapaleniem zatok,
• niealergiczny albo alergicznym nieżytem nosa,
• upośledzoną funkcją układu immunologicznego,
• z nietolerancją niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Polipy w nosie nie są zmianami nowotworowymi, ale ich etiologia nie została dokładnie poznana. Wiadomo, że pewne czynniki mogą zwiększyć ryzyko ich wystąpienia. Poza wymienionymi wcześniej, należą do nich:

• przewlekłe, czyli trwające dłużej niż 12 tygodni, stany zapalne błony śluzowej nosa i zatok przynosowych;
• alergia wziewna;
• uwarunkowania genetyczne (rodzinne występowanie polipów w nosie);
• zaburzenia czynności i struktury komórek nabłonka;
• zespół nieruchomych rzęsek (w przebiegu schorzenia dochodzi do zalegania śluzu w zatokach, który z czasem ulega nadkażeniu, co doprowadza do wystąpienia stanu zapalnego).

W początkowej fazie rozwoju powierzchnię polipów wyściela nabłonek oddechowy, w którym występuje znaczna ilość komórek, odpowiedzialnych za produkcję śluzu. W następstwie podrażnienia powietrzem przekształca się on w nabłonek płaski. W ostatnim etapie rozwoju polipów, w błonie podśluzowej powstają przestrzenie międzykomórkowe, które wypełnia płyn surowiczy. W większości przypadków, polipy formują się przy ujściu zatok przynosowych do jam nosa. Charakteryzują się szarym lub żółtym zabarwieniem, a kształtem przypominają kroplę wody, choć niektóre zmiany mają formę pęcherzyków. 

Wyróżnia się 4 rodzaje polipów w nosie:

1. Polipy w nosie obrzękowe – powstają z obrzękniętej tkanki łącznej, która jest wyścielona błoną śluzową i nie występują w jej obrębie żadne zmiany;
2. Polipy w nosie gruczołowate – charakterystyczną ich cechą jest obecność dużych gruczołów i torbieli w nabrzmiałej tkance łącznej;
3. Polipy w nosie mieszane;
4. Polipy w nosie choanalne – ich formowanie ma związek ze stanem zapalnym, toczącym się w obszarze zatoki szczękowej (polip formuje się w zatoce). W miarę wzrostu, polipy zatoki szczękowej wpuklają się do nosa. Duże zmiany mogą nawet dotykać gardła. 

Polipy w nosie mogą nie dawać żadnych wyraźnych objawów. Jeżeli zmiany są niewielkie, chory może nie mieć świadomości ich obecności. Występowanie symptomów jest uzależnione przede wszystkim od wielkości zmian i od obszaru, w którym uformowały się polipy w nosie.

O obecności polipów w nosie mogą świadczyć:

• osłabienie węchu i/lub smaku,
• katar (w wydzielinie pojawia się treść ropna),
• ropna wydzielina spływająca po ściance gardła,
• uczucie zatkanego nosa,
• mowa nosowa,
• utrudnione oddychanie przez nos i wynikające z tego oddychanie przez usta,
• ból głowy, 
• łzawienie oczu,
• kichanie,
• bezdech senny,
• chrapanie,
• nieznaczne poszerzenie nosa.

W niektórych przypadkach pojawiająca się u chorego niedrożność nosa charakteryzuje się zmiennym natężeniem. Zmienna bywa także ilość wydzieliny, w zależności od temperatury i/lub wilgotności powietrza.

Polipy w nosie są rozpoznawane na podstawie wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego. W pierwszej kolejności lekarz zapyta o występujące objawy i o okoliczności, w których ulegają nasileniu lub osłabieniu. Ważną informacją jest też występowanie polipów w nosie u osób z najbliższej rodziny (rodziców, babci, dziadka).

Następnie, przeprowadzane jest wziernikowanie jamy nosa, czyli jej badanie fizykalne. Metoda klasyczna pozwala na łatwe stwierdzenie obecności zaawansowanych zmian, gdy polipy wychodzą spod małżowiny nosowej środkowej lub gdy pojawiają się w przewodzie nosowym wspólnym. Więcej problemów nastarcza rozpoznanie polipów we wczesnej fazie formowania. W tym celu wykonywane jest badanie endoskopowe jam nosa z wykorzystaniem endoskopu sztywnego albo giętkiego. Dzięki zastosowaniu narzędzi optycznych możliwa jest wzrokowa kontrola obszaru, który praktycznie nie jest widoczny w trakcie klasycznego wziernikowania jamy nosa.  

W pierwszej kolejności, badanie endoskopowe jam nosa wykonywane jest bez podania pacjentowi środków znieczulających i obkurczających. Kolejne badanie jest przeprowadzane po ich aplikacji. W trakcie jego trwania ocenie podlega strop jamy nosa, przegroda nosa, część nosowa gardła i struktura boczna ściany jamy nosa. Największa uwaga poświęcana jest obszarowi przewodu nosowego środkowego. W badaniu często wykorzystywany jest endoskop sztywny. Takie narzędzie pozwala na częściowe przyśrodkowe przemieszczenie małżowiny, dzięki czemu możliwa jest dokładniejsza ocena przyśrodkowego obszaru. Taka metoda stwarza jednak pewien dyskomfort, dlatego w sytuacji, gdy badaniu podlegają dzieci i młodzież, częściej stosowany jest fiberoskop, czyli endoskop giętki, który czyni badanie mniej uciążliwym. Zdarza się, że badanie endoskopowe nie ujawnia obecności polipów, nie oznacza to jednak, że te nie występują.

We wczesnej fazie rozwoju, do przerostu błony śluzowej może dojść jedynie w bocznej ścianie jamy nosa i w szczelinach sitowia. W takim przypadku obecność polipów ujawni jedynie tomografia komputerowa. Wskazaniem do przeprowadzenia badania są zgłaszane przez chorego objawy. 

Leczenie polipów w nosie polega na wykorzystaniu metod farmakologicznych (leków) lub chirurgicznych. W pierwszej kolejności lekarz ustala czynnik, który doprowadził do utworzenia się polipowatego przerostu błony śluzowej. Jeżeli polipy w nosie są następstwem alergii, chory powinien przyjmować leki przeciwhistaminowe. Ważne jest jednoczesne wyeliminowanie czynnika uczulającego ze środowiska, w którym przebywa chory. 

Jedną z metod farmakologicznego leczenia polipów nosa jest też stosowanie miejscowych środków zawierających steroidy. Doprowadzają one do szybkiego obkurczenia zmian, jednak często zdarza się, że po zakończeniu leczenia, polipy nawracają. W sytuacji, gdy wraz z polipami występuje infekcja bakteryjna lub stan zapalny zatok, konieczne jest przyjmowanie antybiotyków.

Polipy nie są stanem chorobowym, a manifestacją schorzenia. Leczenie musi zatem obejmować wyeliminowanie pierwotnej przyczyny ich wystąpienia. Jeżeli leczenie farmakologiczne nie przynosi oczekiwanych rezultatów, lekarz może zadecydować o chirurgicznym usunięciu polipów z nosa. Innymi wskazaniami do przeprowadzenia zabiegu są:

• konieczność udrożnienia jam nosa przed rozpoczęciem leczenia zachowawczego,
• nawrót polipów po zakończeniu leczenia farmakologicznego lub nasilenie występujących symptomów w trakcie trwania leczenia farmakologicznego,
• występowanie anatomicznych uwarunkowań w obszarze sitowia i bocznej ściany jamy nosa, które sprzyjają występowaniu i utrzymywaniu się stanu zapalnego.

Polipy w nosie podlegają leczeniu chirurgicznemu objawowemu i przyczynowemu. W pierwszym przypadku wykonywana jest polipektomia. Zabieg przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym bądź ogólnym, a jego celem jest przywrócenie właściwej drożności nosa i wentylacji zatok, przy maksymalnym zaoszczędzeniu błony śluzowej. Zmiany usuwane są za pomocą wprowadzanych do nosa pętli lub kleszczyków. Polipaktomia trwa od 30 do 45 minut i towarzyszy jej niewielkie krwawienie. Po usunięciu polipów pacjent zostaje w szpitalu na 24-godzinnej obserwacji. Po tym czasie zostaje wypisany do domu. 

Leczenie polipów nosa nie powinno być ograniczane wyłącznie do polipektomii. U 30 proc. osób poddanych zabiegowi, zmiany nawracają, co stwarza konieczność ponawiania leczenia. Z tego względu, polipektomia powinna być traktowana jako przygotowanie do właściwego leczenia chirurgicznego, przeprowadzanego w obszarze sitowia i pozostałych zatok przynosowych. Zabieg ten powinien być też przeprowadzany u osób, których stan ogólny nie pozwala na wdrożenie bardziej inwazyjnej metody leczenia. 

W ramach przyczynowego leczenia polipów nosa wykonywana jest ethmoidektomia, czyli ingerencja chirurgiczna w obszarze anatomicznych struktur sitowia. W przypadku rozległych zmian zabieg może zostać rozszerzony o zatokę szczękową, klinową oraz czołową. Dostęp do sitowia można uzyskać przez zatokę szczękową i poprzez nacięcie wykonane w obszarze wewnętrznego kąta oka, jednak w większości przypadków, zabieg wykonywany jest wewnątrznosowo, z użyciem przyrządów optycznych, czyli mikroskopu operacyjnego lub sztywnego endoskopu. Takie postępowanie, poza usunięciem polipów, daje możliwość otwarcia przestrzeni sitowia i połączenia ich we wspólną jamę i odbarczenie ujść zatok. Tak przeprowadzone leczenie umożliwia wyeliminowanie stanu zapalnego błony śluzowej i przywrócenie właściwego drenażu i wentylacji tego obszaru, co z kolei wspomaga procesy regeneracyjne. 

Leczenie z wykorzystaniem przyrządów optycznych jest bezpieczną metodą, która pozwala na uniknięcie powikłań, które mogą towarzyszyć radykalnym, klasycznym zabiegom, przeprowadzanym w tym obszarze. Po zakończeniu leczenia chirurgicznego, chory podlega leczeniu zachowawczemu, właściwemu dla występującego czynnika, który doprowadził do wystąpienia polipów. Brak konsekwencji ze strony pacjenta i nieprzestrzeganie zaleceń lekarza może skutkować odrostem zmian i w konsekwencji nawrotem dolegliwości, jakie towarzyszom polipom nosa. W takim przypadku, konieczna może okazać się reoperacja sitowia, która stanowi jeden z najtrudniejszych zabiegów rynochirurgicznych. Wynika to ze zniszczenia struktur anatomicznych sitowia, które w trakcie zabiegu stanowią istotny wskaźnik topograficzny.