Tężyczka – objawy, przyczyny i leczenie. Różnice pomiędzy tężyczką jawną i utajoną

Tężyczka to zespół objawów wzmożonej pobudliwość nerwowo-mięśniowej. Mogą przybierać one dość różnorodny obraz, a przyczyną ich występowania jest zwiększone tempo przekazywania impulsów elektrycznych pomiędzy nerwami a mięśniami.

Atak tężyczki wiąże się z występowaniem kurczów mięśni i poczuciem wzmożonej aktywności i niepokoju. O ile objawy tężyczki jawnej są dosyć charakterystyczne, o tyle tężyczka utajona często bywa diagnozowana w niepoprawny sposób. Problem dotyczy głównie populacji ludzi młodych, aktywnych, zarówno kobiet jak i mężczyzn. Bardzo często pojawia się u pacjentów cierpiących na niedoczynność przytarczyc.

Za występowanie objawów tężyczki odpowiada bezpośrednio niedobór wapnia, pierwiastka odgrywającego kluczową rolę w mechanizmach przewodzenia bodźców elektrycznych. Przyczyną tego stanu może być niedoczynność przytarczyc, skutkująca zbyt małą produkcją parathormonu (PTH), odpowiedzialnego za utrzymanie gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie.

Pod względem klinicznym wyróżnia się dwa rodzaje tężyczki: jawną i utajoną.

• Tężyczka jawna – inaczej tężyczka hipokalcemiczna, związana z zaburzeniami hormonalnymi wywołującymi hipokalcemię – obniżenie stężenia wapnia zjonizowanego w surowicy poniżej 0,95 mikromola na litr, przy możliwym normalnym poziomie wapnia całkowitego. Stan niedoboru wapnia może wynikać z nieprawidłowego działania przytarczyc lub z innych czynników.
• Tężyczka utajona – nazywana też tężyczką normokalcemiczną zdarza się o wiele częściej niż postać jawna. Występuje u pacjentów, u których nie obserwuje się nieprawidłowych poziomów wapnia. W zaburzeniu tym powstaje natomiast niedobór magnezu komórkowego, czyli hipomagnezemia (poziom magnezu w surowicy poniżej 0,65 mikromola na litr) oraz niedobór potasu, czyli hipokaliemia (obniżenie stężenia potasu poniżej 3,5 mikromola na litr surowicy).

Rozpoczynające się objawy napadu tężyczki wywołują u pacjenta niepokój, który skłania do głębokich, szybkich wdechów (hiperwentylacja). To z kolei powoduje szybkie zwiększenie pH krwi i stan tak zwanej zasadowicy. W połączeniu z hipokaliemią lub hipokalcemią powoduje ona ataki choroby. Tężyczka utajona wiąże się też z występowaniem specyficznych objawów neurologicznych.

Atak tężyczki jawnej charakteryzuje występowanie następujących objawów:

• symetryczne drętwienie dalszych części kończyn,
• drętwienie skóry wokół ust i języka,
• subiektywne uczucie braku czucia w dłoniach,
• widoczny gołym okiem skurcz mięśni stóp i dłoni,
• pobudzenie, lęk i niepokój o różnym nasileniu,
• uczucie ściskanie w klatce piersiowej.

Napad tężyczki może spowodować utratę przytomności lub zasłabnięcie, a w nielicznych przypadkach skurcze mięśni stanowiące zagrożenie życia (np. skurcze mięśni krtani).

U pacjentów występują także objawy charakterystyczne dla okresów pomiędzy napadami tężyczki. Należą do nich m.in:

• osłabienie,
• poczucie ciągłego zmęczenia,
• problemy ze snem,
• rozdrażnienie,
• spadek koncentracji.

Tężyczka utajona – objawy neurologiczne. Odruchy: Chwostka, Trousseau i Lusta
Tężyczka utajona objawia się w sposób niespecyficzny, mogący jednak przypominać oznaki tężyczki jawnej. U pacjenta występują m.in.:

• zaburzenia koncentracji,
• drażliwość,
• bezsenność,
• zwiększona lękliwość,
• bóle serca lub brzucha,
• kołatanie serca,
• nudności,
• drżenie powiek,
• kurcze mięśni.

Na trop prawidłowej diagnozy naprowadzają lekarza neurologiczne objawy tężyczki utajonej. Badania te przeprowadza specjalista neurolog:

• Objaw Chwostka – uderzenie młoteczkiem w pień nerwu twarzowego powoduje odpowiedź w postaci gwałtownego skurczu mięśni twarzy.
• Objaw Trousseau – przymusowe zgięcie palców dłoni (czwartego i piątego) w kształt zwany „ręką położnika”.
• Objaw Lusta – uderzenie młoteczkiem w nerw strzałkowy wspólny (pod głową kości strzałkowej) skutkuje przymusowym odwiedzeniem stopy.

Tężyczka jest stanem wynikającym bezpośrednio z zaburzeń równowagi elektrolitowej organizmu i nadmiernej pobudliwości mięśni. Istnieje szereg przyczyn, które mogą ją wywoływać. Niektóre prowadzą zarówno do tężyczki jawnej, jak i utajonej, inne są charakterystyczne dla jednej z jej odmian.

Tężyczka jawna
Tężyczka jawna zwykle wynika z zaburzeń funkcjonowania przytarczyc lub z niedoborów wapnia o różnym podłożu. Często prowadzą do niej:

• uszkodzenie lub niezamierzone przytarczyc w czasie zabiegu chirurgicznego w obrębie szyi (odpowiada nawet za 80 proc. wszystkich przypadków tężyczki),
• idiopatyczna niedoczynność przytarczyc,
• uszkodzenie przytarczyc w procesie radioterapii szyi,
• zespół Di George’a,
• zespół Kenny-Caffey’a,
• zespół Sanjad-Sakati,
• zespół Kearnsa-Sayre’a,
• znaczny niedobór witaminy D,
• ostre zapalenie trzustki,
• wyniszczenie organizmu związane z ciężką chorobą nowotworową lub alkoholizmem,
• nieprawidłowe żywienie z niedostateczną podażą wapnia i nadmiarem kwasotwórczych produktów,
• zaburzenia funkcji układu moczowego lub przyjmowanie leków moczopędnych, skutkujące wydalanie z moczem nadmiernych ilości wapnia.

Tężyczka utajona
Tężyczka utajona najczęściej wiąże się z występowaniem niedoborów wapnia, magnezu, potasu lub ze zwiększoną utratą tych pierwiastków z organizmu. Za epizodami choroby mogą stać także zaburzenia wchłaniania pierwiastków w układzie pokarmowym.

Występowaniu epizodów tężyczki utajonej sprzyjają zaburzenia nastroju, napady lęku i paniki oraz wysoki poziom stresu (tężyczka nerwicowa). To stany psychiczne przebiegające najczęściej z przyspieszeniem oddechu, co powoduje hiperwentylację i w połączeniu z istniejącymi niedoborami może prowadzić do aktywowania objawów tężyczkowych.

Podobne przyczyny mogą wywołać zarówno tężyczkę jawną, jak i utajoną. W drugim przypadku potencjał ataku istnieje ze względu na niedobory, jednak do jego wystąpienia przyczynia się katalizator. Najczęściej taką funkcję pełni zasadowica związana z hiperwentylacją.

Tężyczka to zespół objawów, które mogą przypominać symptomy innych chorób. Dotyczy to zwłaszcza tężyczki utajonej. Pierwszym narzędziem stosowanym w diagnostyce jest szczegółowy wywiad. Lekarz pyta o to, jak długo występują objawy, jakie jest ich nasilenie, jak dokładnie wygląda ich przebieg i jakie inne zjawiska im towarzyszą.

Ważne jest, by podać informacje na temat przyjmowanych leków, przewlekłych schorzeń i przebytych operacji w obrębie szyi. Lekarz dokonuje także oceny neurologicznej, sprawdzając występowanie charakterystycznych objawów.

W czasie diagnozy pod kątem tężyczki utajonej stosuje się próbę tężyczkową, czyli badanie elektromiograficzne (EMG), które pozwala wykryć nadmierną aktywność nerwowo-mięśniową, a także badanie EEG, EKG oraz konsultację psychologiczną. Wyniki tych badań pozwalają skierować pacjenta na dalsze leczenie lub diagnostykę zaburzeń hormonalnych i niedoborów pierwiastków we krwi.

Tężyczkę leczy się w sposób przyczynowo. W pierwszej kolejności lekarz endokrynolog wyklucza lub potwierdza występowanie zaburzeń związanych z czynnością przytarczyc. Jeżeli istnieją, konieczne jest długotrwałe podawanie pacjentowi preparatów wapnia i witaminy D.

Gdy za objawy tężyczki odpowiada niedobór wapnia lub innych pierwiastków, zaleca się zmianę jadłospisu i/lub suplementację diety, by zwiększyć spożycie wapnia, magnezu i potasu, a także witaminy D.

Osoby narażone na hipokalcemię powinny spożywać dużo produktów bogatych w wapń, takich jak:

• sery dojrzewające,
• sery podpuszczkowe,
• ser twarogowy owczy,
• żółtka jaj,
• produkty zbożowe na zakwasie,
• tofu i inne naturalne przetwory sojowe,
• różne orzechy,
• brokuły,
• szpinak,
• natka pietruszki,
• fasola.

Zaleca się też, by unikać produktów z zawartością dodanych fosforanów, które blokują wchłanianie wapnia i innych niezbędnych zasadotwórczych pierwiastków. Należy do nich wysokoprzetworzona żywność, m.in.:

• napoje typu cola,
• sery topione,
• kostka rybna.

W niektórych przypadkach pacjentom pomaga zmiana leków, które powodowały zbyt nasilone wydalanie wapnia z moczem. Pacjenci, u których ataki tężyczki związane są z zaburzeniami na tle lękowym, powinni pozostawać pod opieką psychologa lub psychoterapeuty.

Po zakończeniu leczenia i stosowania suplementów diety oraz wykonaniu niezbędnych badań kontrolnych warto utrzymywać prawidłowe nawyki żywieniowe. Osoby, u których ujawniła się tężyczka, powinny regularnie wykonywać badania krwi pod kątem ewentualnych niedoborów.