Główne funkcje koncentracji
Niestety, problemy z utrzymaniem koncentracji dotyczą coraz szerszej grupy osób, szczególnie w czasach pandemii, gdy zaburzenia neurologiczne są częstym skutkiem COVID-19. Warto więc wiedzieć, jak sobie z nimi radzić i w jakich przypadkach zwrócić się po pomoc do specjalisty.
Dowiedz się więcej na temat:
Procesy uwagi u człowieka rozwijają się stopniowo w kolejnych latach jego życia. Możemy wyróżnić uwagę mimowolną oraz dowolną. W pierwszym przypadku mamy do czynienia ze skupieniem uwagi wynikającym ze zmiany w otoczeniu – na przykład pojawieniem się określonego dźwięku lub obrazu. Wówczas nie jest konieczna nasza świadomość, gdyż ukazanie się określonego bodźca automatycznie kieruje uwagę w jego stronę. Uwaga dowolna wymaga już świadomej woli i decyzji o tym, że chcemy skoncentrować się na konkretnym impulsie.
Dzięki koncentracji uwagi jesteśmy w stanie uniknąć sytuacji nadmiaru bodźców percepcyjnych. Umysł ignoruje te spośród nich, które w danym momencie są mniej istotne.
Można wymienić kilka kluczowych funkcji koncentracji uwagi – to m.in.:
- czujność – rozumiana jako zdolność oczekiwania na powstanie określonego sygnału. Cechą typową dla czujności jest skupianie się jedynie na konkretnych bodźcach, podczas gdy inne są w tym czasie ignorowane,
- selektywność – polega na decyzji o skupieniu się na określonym obiekcie, myśli lub czynności przy jednoczesnym pominięciu innych bodźców,
- kontrola czynności jednoczesnych – jest to tak zwana zdolność do podzielności uwagi, czyli koncentrowania się jednocześnie na kilku różnych czynnościach,
- przeszukiwanie – w tym przypadku uwaga skupia się na poszukiwaniu informacji.
Jakie są objawy problemów z koncentracją?
Proces zachowania koncentracji przez człowieka może zostać zaburzony. Symptomy braku koncentracji można podzielić na dwa typy:
- aktywno-impulsywny – charakteryzuje się stanami dezorientacji i chaotycznego postępowania. Dana osoba wykonuje czynności w sposób pośpieszny i mało staranny. Wykazuje niecierpliwość, niską wytrwałość i skłonność do częstych rozproszeń,
- pasywny – objawia się częstymi stanami marzycielstwa, zamyślenia i snu na jawie. Działania są wykonywane w sposób powolny i opieszały oraz odkładane na później. Często podczas realizowania czynności popełniane są rażące błędy.
Przyczyny problemów z koncentracją i pamięcią
Problemy z koncentracją mogą być spowodowane przyczynami o podłożu biologicznym oraz środowiskowym. W istotnym stopniu wpływają one na zdolność zapamiętywania.
Do przyczyn biologicznych można zaliczyć zwłaszcza:
- zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych,
- temperament sprzyjający problemom w zachowaniu koncentracji,
- niedojrzałość układu nerwowego,
- powikłania z okresu okołoporodowego, np. mikrouszkodzenia układu nerwowego,
- predyspozycje genetyczne,
- choroby związane m.in. z funkcjonowaniem układu nerwowego, krwionośnego, pokarmowego,
- zachorowanie na COVID-19,
- stosowanie przez matkę w ciąży substancji psychoaktywnych lub palenie papierosów,
- wcześniactwo.
Znacznie częściej problem z koncentracją wynika jednak z czynników środowiskowych, do których można zakwalifikować:
- stres i silne przeżycia emocjonalne,
- przemęczenie i przepracowanie,
- niedobór snu – aby zapobiegać problemom z koncentracją, należy zadbać o odpowiednią długość snu, trwającą co najmniej 7 godzin w przypadku dorosłego człowieka,
- życie w pośpiechu,
- niewłaściwa dieta – uboga w nieprzetworzone produkty pochodzenia roślinnego, a tym samym narażająca na niedobory witamin, związków mineralnych, kwasów tłuszczowych omega-3 i antyoksydantów. Rozkojarzenie i brak koncentracji może mieć także związek ze spożywaniem produktów wysoko przetworzonych i bogatych w cukier oraz konserwanty,
- odwodnienie organizmu,
- nadmierne spożycie kofeiny,
- sięganie po środki odurzające,
- obecność wielu dystraktorów, czyli bodźców, które utrudniają zachowanie koncentracji i sprzyjają rozkojarzeniu. Należą do nich m.in. muzyka, ruchome obrazy, media społecznościowe, a często nawet sama obecność smartfona,
- niekorzystna sytuacja rodzinna lub trudności finansowe,
- niska motywacja wewnętrzna do podejmowania działań,
- brak umiejętności organizowania działań,
- perfekcjonizm,
- niskie poczucie wartości i związany z nim brak wiary w powodzenie realizowanych działań.
Problemy z koncentracją u dzieci
Trudności związane z zachowaniem koncentracji dotyczą zarówno dorosłych, jak i dzieci. W przypadku osób w wieku szkolnym, problemowi sprzyja obecny system szkolnictwa, który wymusza na uczniach opanowywanie materiału, a często jest dla nich nudny i mało angażujący. Są one również narażone na stres i rozkojarzenia w związku z dużą liczbą pozaszkolnych zajęć dodatkowych. Często nie mają czasu na regularne jedzenie, a w życiu codziennym brakuje go na zabawę i rozwijanie pasji.
Zaburzenia koncentracji u dzieci mogą wiązać się z problemami takimi jak m.in.:
- słaba motywacja do nauki i niskie zainteresowanie materiałem szkolnym,
- niskie uzdolnienia,
- stawianie wymagań znacznie przekraczających możliwości,
- niskie aspiracje,
- zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowa,
- niska odporność na stres,
- napięta atmosfera rodzinna lub szkolna,
- niewłaściwa dieta, zwłaszcza obfitująca w cukry (słodkie napoje, słodycze, wypieki z białej mąki).
Co na problemy z pamięcią i koncentracją? Te naturalne sposo...
Jak pomóc dziecku, które przejawia brak koncentracji?
Aby pomóc dziecku z problemem zaburzonej koncentracji, warto w pierwszej kolejności zadbać o ograniczenie nadmiaru bodźców, które ją utrudniają. Można chociażby zmniejszyć ilość czasu spędzanego przez dziecko przed telewizorem czy komputerem, a także zrezygnować z kupowania mu zabawek, które powodują rozproszenie uwagi.
Należy również wzmacniać wiarę dziecka we własne możliwości poprzez częste chwalenie i docenianie nawet najmniejszych postępów.
Wskazane jest natomiast unikanie nadmiernej krytyki oraz porównywania dziecka do rówieśników.
Pomocne będzie stopniowe zwiększanie trudności wykonywanych zadań, a także zaproponowanie dziecku takich aktywności, które będą dla niego interesujące i angażujące.
Warto ponadto zadbać o prawidłową dietę. W tym celu należy mocno ograniczyć produkty zawierające cukier prosty, a także wzbogacić jadłospis w warzywa, owoce, orzechy, nasiona i ziarna.
Trzeba następnie zadbać o to, aby stworzyć dziecku dogodne warunki do nauki – odpowiednie oświetlenie, optymalną temperaturę, brak hałasu i bałaganu, a także właściwą wentylację pomieszczenia.
Wskazane jest także poczynienie kroków w celu przeciwdziałania stresu dziecka. W tym celu warto zadbać o jego aktywność ruchową oraz zaproponować mu ćwiczenia relaksacyjne.
Najmłodsi mogą poza tym trenować swoją koncentrację poprzez rozwiązywanie ćwiczeń umysłowych takich jak np.:
- łączenie punktów,
- zapamiętywanie kolejności obrazków,
- układanie puzzli,
- dopasowywanie do siebie figur geometrycznych,
- naśladowanie sekwencji ruchów,
- odnajdywanie różnic i brakujących elementów.
Kiedy problemy z koncentracją mogą być powodem do obaw?
Problemy z zachowaniem koncentracji zwykle nie mają związku z poważnymi schorzeniami i nie stanowią powodów do niepokoju. W części przypadków mogą mieć jednak związek z zaburzeniami psychicznymi oraz określonymi chorobami, takimi jak:
- ADD,
- depresja,
- zaburzenia o podłożu lękowym,
- choroba Alzheimera,
- nadciśnienie tętnicze,
- wysoki poziom cholesterolu we krwi,
- problemy z funkcjonowaniem tarczycy (nadczynność lub niedoczynność).
Niepokój powinno wzbudzać przede wszystkim współwystępowanie następujących objawów:
- chwiejny nastrój,
- spowolnienie mowy,
- pogarszająca się pamięć,
- zmiany osobowości,
- nagłe napady agresji,
- wycofywanie się z kontaktów interpersonalnych,
- zaniedbywanie higieny osobistej,
- zubożenie słownictwa,
- zatracanie zdolności samodzielnego podejmowania codziennych czynności.
Zespół deficytu uwagi – na czym polega ADD u dorosłych i dzieci?
ADD do zespół zaburzeń pod względem koncentracji uwagi, któremu nie towarzyszy nadpobudliwość ruchowa lub występuje jedynie w mocno ograniczonym zakresie. Typowy jest w tym przypadku stan dezorientacji, nieuwagi oraz marzycielstwa. Dzieci z ADD mają problem z podstawowymi czynnościami szkolnymi, takimi jak czytanie czy pisanie. Wykazują trudności w opanowaniu materiału.
Dla ADD charakterystyczne są również następujące objawy:
- brak przyjemności odczuwanej podczas wykonywania zadań manualnych takich jak rysowanie, wyklejanie, wycinanie czy malowanie,
- częste popełnianie prostych, bezmyślnych błędów,
- brak cierpliwości,
- problem ze skupieniem się na słuchaniu komunikatów przekazywanych przez inne osoby,
- brak chęci do dzielenia się własnymi przeżyciami.
Zespół deficytu uwagi (ADD) jest znacznie poważniejszym problemem niż zwykłe trudności z zachowaniem koncentracji. W części przypadków tej jednostce chorobowej może towarzyszyć depresja i zaburzenia lękowe.
Diagnoza jest przeprowadzana przez psychiatrów i psychologów podczas wywiadu z pacjentem. Specjaliści ci w jego trakcie mogą posłużyć się dodatkowymi narzędziami diagnostycznymi, takimi jak skale czy testy psychologiczne.
Zaburzenie to wymaga podjęcia psychoterapii – najlepsze efekty przynosi terapia behawioralno-poznawcza. Pomocniczo stosowane są również środki farmakologiczne, które mogą poprawić stan chorego.
ZOBACZ: jak wpływają na organizm napoje energetyczne i nadmiar kofeiny?
