Tabletki z jodem to środek awaryjny. Konieczne są środki ostrożności. Jak działa jodek potasu i jod radioaktywny w leczeniu chorób tarczycy?

Tabletki z jodem zawierają ten pierwiastek w nieorganicznej formie jodku potasu (KI). Dostępne postaci to także jodek sodu (NaI) oraz wyciągi z bogatych w ten pierwiastek alg morskich, m.in. brunatnic takich jak listownice (kelp). Związki jodu są też łączone w preparatach z hormonami tarczycy.

Tylko nieorganiczne formy jodu są stosunkowo bezpieczne dla zdrowia, gdy przyjmuje się je w formie suplementu diety. Jodek potasu stosuje się w dawkach wynoszących nawet 2-5 mg dziennie. Nie zaleca się natomiast przyjmowania organicznych form jodu, ponieważ mogą wpływać niekorzystnie na zdrowie – ich przemiany generują reakcje wolnorodnikowe w organizmie i uszczuplają rezerwy wewnętrznych antyoksydantów ustrojowych.

Szkodliwe działanie mają nadmierne dawki jodu, zwłaszcza przyjmowane bez kontroli lekarza, a także mniejsze ilości, ale stosowane długotrwale. Suplementacja diety tym pierwiastkiem jest niebezpieczna zwłaszcza w przypadku nadczynności oraz raka tarczycy.

Jodek potasu występuje również w formie płynu Lugola, gdzie jego gorzki i metaliczny smak jest o wiele bardziej wyczuwalny niż w tabletkach.

Dla właściwego wykorzystania jodu w organizmie niezbędne jest odpowiednie spożycie innych składników odżywczych, m.in. selenu, magnezu, miedzi, witaminy B2 oraz niacyny.

Ponieważ jod ma działanie antyseptyczne (niszczy m.in. bakterie, grzyby i ameby), roztwór jego soli potasowej stosuje się również do dezynfekcji ran, leczenia owrzodzeń nóg, paradontozy, infekcji oczu czy tych intymnych.

Jod to pierwiastek śladowy, który występuje w organizmie w ilości zaledwie 30-50 mikrogramów. Ok. 75 proc. tej ilości organizm przechowuje w tarczycy, gdzie jod jest niezbędny do produkcji hormonów takich jak tyroksyna (T4) i trijodotyronina (T3).

Odpowiednia ilość jodu jest kluczowa dla prawidłowej pracy tarczycy, która reguluje metabolizm, funkcjonowanie układu nerwowego, mięśniowego i nerek, przemiany nienasyconych kwasów tłuszczowych czy temperaturę ciała.

Chociaż zapotrzebowanie na jod wynosi jedynie 150-200 mikrogramów dziennie, wiele osób cierpi na jego niedobory pomimo obowiązkowego jodowania sprzedawanej w Polsce soli spożywczej. Powodem jest niski poziom tego pierwiastka w żywności, znaczna odległość zamieszkania od morza, gdzie występuje wysokie stężenie jodu w powietrzu, a także niedostateczne spożycie ryb morskich.

Jod w tabletkach stosuje się przede wszystkim u osób z niedoborem jodu. Niedostateczna ilość tego pierwiastka w organizmie jest jedną z przyczyn rozwoju niedoczynności tarczycy.

Niedoczynność tarczycy prowadzi do rozwoju szeregu dolegliwości oraz do powiększenia tego gruczołu, czyli powstania wola. Wywołuje chroniczne zmęczenie, senność, problemy z koncentracją, spłycenie oddechu, szybkie męczenie się przy wysiłku, bóle mięśni, bezsenność, niepłodność, przyrost masy ciała, opuchnięcie ciała spowodowane zatrzymywaniem wody w organizmie, problemy z kondycją skóry, włosów i paznokci, a także uczucie ciągłego zimna.

U dzieci niedobór jodu u dzieci spowalnia rozwój fizyczny i psychiczny, m.in. obniża IQ, ogranicza zdolność uczenia się. U dorosłych jest też częstą przyczyną problemów z płodnością i utrzymaniem ciąży, jak również ma związek z rozwojem nowotworów. Odpowiednia ilość jodu jest niezbędna do produkcji związku wywołującego śmierć wadliwych komórek, wytwarzanego nie tylko w tarczycy, ale także tkankach piersi, prostaty, jelita i układu nerwowego.

Tabletki z jodem stanowią też awaryjny środek ochronny w stosunku do tarczycy, który podaje się w sytuacjach skażenia promieniotwórczego.

Jod w tabletkach zaleca lekarz, choć zawierające go preparaty można też kupić bez recepty. Stosuje się go w przypadku chorób takich jak m.in.:

• niedobór jodu, zwłaszcza w przypadku niemowląt, dzieci i młodzieży, kobiet ciężarnych oraz karmiących,
• choroby tarczycy, takie jak niedoczynność wywołana niedoborem jodu lub nieprawidłowym metabolizmem tego pierwiastka,
• ochrona tarczycy przed goitrogennymi – związkami wolotwórczymi w nadmiarze, które pochodzą m.in. w warzyw krzyżowych (takich jak kapusta, brukselka czy brokuł) i wiążą jod z pożywienia,
• ochrona tarczycy przed gromadzeniem i działaniem jodu radioaktywnego, stosowana w przypadku skażenia promieniotwórczego (nie zaleca się jednak jego przyjmowania profilaktycznego bez konkretnego zagrożenia),
• ból piersi (mastalgia) i bolesność ich tkanki włóknistej,
• choroby grzybiczne skóry, takie jak sporotrychoza.

Jod w postaci suplementu diety przyjmowany w zalecanych dawkach jest bezpieczny dla zdrowia, niemniej wywołuje nieprzyjemne skutki uboczne, m.in.:

• nudności,
• ból żołądka,
• biegunkę,
• katar,
• ból głowy,
• metaliczny posmak w ustach.

U ludzi wrażliwych na jod, do których należą osoby z chorobami autoimmunologicznymi (np. Hashimoto, która dotyczy tarczycy), mogą pojawić się znacznie bardziej dotkliwe działania niepożądane, m.in.:

• opuchlizna ust i twarzy,
• ból zębów i dziąseł,
• pieczenie w jamie ustnej i przełyku,
• powstawanie siniaków i krwotoków,
• gorączka,
• bóle stawów,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• reakcje alergiczne, m.in. wysypka,
• szok anafilaktyczny, mogący prowadzić do zgonu.

Należy pamiętać, że przyjmowanie zbyt dużych dawek jodu ma niekorzystny wpływ na zdrowie.

Górny tolerowany limit pobrania zależy od wieku i wynosi:

• dzieci w wieku 1-3 lata – 200 mcg dziennie,
• dzieci w wieku 4-8 lat – 300 mcg dziennie,
• dzieci w wieku 9-13 lat – 600 mcg dziennie,
• nastolatki i młodzież (13-18 lat) – 900 mcg dziennie,
• dorośli, w tym kobiety w ciąży i karmiące – powyżej 1100 mcg (1,1 mg) dziennie.

Przyjmowanie suplementów diety z jodem wraz z niektórymi lekami może prowadzić do ich niepożądanych interakcji. Nie należy łączyć ich z farmaceutykami takimi jak:

• leki przeciw nadczynności tarczycy,
• związki litu,
• leki moczopędne,
• leki przeciw nadciśnieniu, m.in. inhibitory ACE.

Leczenie jodem radioaktywnym stosuje się w terapii nadczynności tarczycy i jako alternatywę dla leczenia chirurgicznego. Ponieważ organ ten gromadzi jod, wchłania również jego izotop promieniotwórczy I-131. Prowadzi to do częściowego zniszczenia komórek tarczycy, zmniejszenia się wola i zahamowania nadprodukcji hormonów.

Działanie jodu radioaktywnego jest miejscowe i nie powoduje działań ubocznych związanych z promieniowaniem. Po pewnym czasie jest on wydalany z organizmu. Do działań niepożądanych tej metody leczenia należy jednak uzyskanie zbyt niskiego poziomu hormonów tarczycy i rozwoju niedoczynności tego narządu. Wymaga on leczenia hormonalnego. W tym celu podaje się pacjentowi TSH i jest to terapia skuteczna oraz bezpieczna.

Jak przebiega leczenie jodem radioaktywnym? Najwięcej czasu zajmuje zakwalifikowanie się do zabiegu. Należy wykonać niezbędne badania badania krwi (w tym oznaczenie poziomu hormonów tarczycy), pomiar zdolności wychwytu jodu radioaktywnego przez tarczycę, scyntygrafię oraz USG tarczycy, i ew. biopsję w kierunku zmian nowotworowych. Terapia jest niedostępna dla kobiet w ciąży i karmiących.

Po przyjęciu jodu radioaktywnego nie występuje konieczność hospitalizacji, ale pacjent musi zachować odpowiednie środki ostrożności. Zaleca się, by przez 2-3 tygodnie unikać towarzystwa innych ludzi (a zwłaszcza kontaktu z dziećmi i kobietami w ciąży). Ponieważ jod w tym czasie jest intensywnie wydalany z organizmu, zaleca się wzmożoną higienę ciała, dokładne mycie po sobie prysznica i wanny, kilkukrotne spłukiwanie toalety, częste mycie rąk i wstrzemięźliwość seksualną. Po przyjęciu tabletki konieczne są wizyty kontrolne, pierwsza po 3 miesiącach.