Czym są choroby autoimmunologiczne i jakie dają objawy? Wśród nich przodują choroba Hashimoto, stwardnienie rozsiane oraz RZS

Układ immunologiczny funkcjonuje tak, by rozpoznawać ciała obce i niszczyć je. Powinien za to zachowywać tolerancję immunologiczną względem własnych tkanek i nie reagować na nie. Gdy ten mechanizm zawodzi, mówimy o autoimmunizacji, czyli produkcji przeciwciał skierowanych przeciwko własnym tkankom, co prowadzi do ich uszkodzenia. Te dwa zjawiska (autoimmunizacja oraz uszkodzenie tkanek) stanowią przyczynę rozwoju choroby autoimmunologicznej, nazywanej również chorobą z autoagresji.

Choroby autoimmunologiczne mogą mieć różnorodne podłoże, a wśród najczęstszych przyczyn ich rozwoju wymienia się:

• predyspozycje genetyczne,
• czynniki środowiskowe,
• infekcje bakteryjne lub wirusowe,
• płeć żeńską,
• zaburzenia równowagi hormonalnej w momencie dojrzewania, ciąży, menopauzy lub andropauzy.

Aby rozpoznać i potwierdzić chorobę z autoagresji, wykonuje się badania immunologiczne. Jednym z nich jest badanie poziomu autoprzeciwciał ANA (Anti-Nuclear Antibodies), obecnych w niewielkich ilościach u osób zdrowych, a powszechnych u chorujących. Przeciwciała ANA wykrywa się na drodze badania krwi, biopsji oraz innych badań laboratoryjnych.

Leczenie chorób autoimmunologicznych polega w dużej mierze na podawaniu pacjentowi leków immunosupresyjnych, czyli hamujących działanie układu odpornościowego. Dodatkowo ważna jest także dieta, szczególnie w przypadku chorób jelit, takich jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Podaje się także leki przeciwzapalne, przeciwbólowe oraz kortykosteroidy. Niestety jak dotąd nie wynaleziono skutecznej terapii, która pozwoliłaby na całkowite wyleczenie pacjenta.

Choroby autoimmunologiczne mogą dotyczyć bardzo wielu narządów i układów. Dlatego powodowane przez nie objawy są różne, w zależności od typu i przebiegu schorzenia. Istnieje około 80 chorób z autoagresji. Oto skrócona lista najczęściej występujących chorób o podłożu autoimmunizacyjnym, wraz z ich krótką charakterystyką.

Niedokrwistość Addisona-Biermera to ostra postać anemii, nazywana także anemią złośliwą. Wywołuje ją zaburzenie wchłaniania witaminy B12. Przeciwciała układu odpornościowego skierowane są przeciwko komórkom śluzówki żołądka, przez co nie są one w stanie produkować czynnika wewnętrznego IF, niezbędnego w procesie wchłaniania tej witaminy.

Toczeń rumieniowaty układowy prowadzi do rozwoju procesów zapalnych w bardzo wielu tkankach i narządach. Za tę chorobę odpowiadają złożone i nie do końca jeszcze poznane zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego. Charakterystycznym objawem tego rodzaju tocznia jest obecność przeciwciał anty-dsDNA we krwi.

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to symetryczne zapalenie stawów, najczęściej małych i średnich, prowadzące do zwyrodnień, przykurczów, niepełnosprawności lub przedwczesnej śmierci. Przebiega z okresami zaostrzeń oraz remisji. Choroba objawia się także poza stawami, często wywołując zapalenie spojówek. Badania immunologiczne w chorobach reumatycznych pozwalają wyznaczyć plan leczenia, który pozwoli załagodzić występujące dolegliwości.

Łuszczycowe zapalenie stawów towarzyszy łuszczycy i dotyczy najczęściej stawów tylko po jednej stronie (w odróżnieniu od opisanego wyżej RZS). Podłoże choroby tkwi w upośledzonym działaniu systemu odpornościowego, dlatego w cięższym przebiegu leczy się ją substancjami immunosupresyjnymi.

Bielactwo nabyte polega na depigmentacji, czyli utracie koloru fragmentów skóry. Mechanizm powodujący wymieranie komórek produkujących w skórze naturalny barwnik nie jest do końca znany. Choroba ta może być dziedziczna.

Łuszczyca powoduje, że u chorego tworzą się stany zapalne i łuszczące się wykwity skórne. Pojawiają się także ból i sztywność stawów. Istnieje wiele odmian tej choroby, jednak w większości przypadków odpowiadają za nie nieprawidłowe reakcje limfocytów T oraz wydzielanych przez nie, prozapalnych cytokin.

Łysienie plackowate prowadzi do częściowego, a następnie całkowitego zaniku owłosienia głowy oraz innych części ciała. Ta choroba immunologiczna często współwystępuje z innymi chorobami o podobnym podłożu.

Choroba Addisona to przewlekły niedobór hormonów produkowanych w korze nadnerczy. W przeważającej liczbie przypadków choroba jest wynikiem autoimmunologicznego zapalenia kory nadnerczy. To jedna z częstszych chorób autoimmunologicznych u dzieci.

Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie gruczołu tarczowego, to najczęściej występujący rodzaj zapalenia tarczycy i zarazem najczęstsza choroba z autoagresji. Badanie immunologiczne chorych osób wykazuje obecność licznych antygenów skierowanych przeciwko komórkom pęcherzykowym tarczycy. Chorobę leczy się endokrynologiczne, podając odpowiednie hormony.

Choroba Gravesa-Basedowa to choroba autoimmunologiczna tarczycy, która wiąże się z objawami jej nadczynności. Za objawy odpowiadają przeciwciała anty-TSRH, które powodują wzmożone wydzielanie hormonów.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego objawia się przewlekłymi stanami zapalnymi błon śluzowych jelita grubego lub odbytu. Choroba wiąże się ze wzmożoną aktywacją limfocytów T. Chorzy muszą ściśle przestrzegać odpowiedniej diety. Za chorobę autoimmunologiczną związaną ze stanami zapalnymi układu pokarmowego długo uważano także chorobę Leśniowskiego-Crohna, lecz obecnie coraz więcej badań wskazuje na inne podłoże jej rozwoju.

Miastenia objawia się szybkim, wzmożonym męczeniem się mięśni szkieletowych. Wytwarzane w procesie chorobowym przeciwciała kierują się przeciwko receptorom acetylocholinowym, zakłócając proces pobudzania mięśni szkieletowych do skurczu. Niektóre postaci tego zaburzenia mogą spowodować niewydolność oddechową i śmierć chorego.

Stwardnienie rozsiane prowadzi do uszkodzenia tkanki nerwowej chorego. Procesy zapalne powodują, że osłonki mielinowe komórek nerwowych rozpadają się, a impulsy nie mogą już być poprawnie przekazywane. Na chorobę składa się bardzo wiele objawów, dotyczących głównie zmian czucia, problemów ze wzrokiem, równowagą, osłabienia organizmu.

Cukrzyca insulinozależna. W przebiegu tej choroby autoimmunologicznej dochodzi do zniszczenia wysepek Lagerhansa — komórek produkujących insulinę. W wyniku tych procesów w krwi pacjenta znajduje się zbyt wiele insuliny, ale komórki nie są w stanie wydajnie jej pobierać. Chory musi dostarczać insulinę z zewnętrznych źródeł (podskórne zastrzyki) i stale monitorować jej poziom. Szacuje się, że na cukrzycę obecnie może chorować nawet 422 miliony osób na świecie!

Istnieją także inne schorzenia i objawy, które wymagają diagnostyki pod kątem funkcjonowania układu odpornościowego. Badania immunologiczne w diagnostyce niepłodności u mężczyzn służą wykazaniu obecności autoantygenów prowadzących do zlepiania plemników. Natomiast u kobiet procesy autoimmunizacyjne mogą prowadzić do przedwczesnej menopauzy. Niekiedy lekarz zleca badanie immunologiczne po poronieniach — za niemożność utrzymania ciąży odpowiada niekiedy zespół antyfosfolipidowy. Produkowane w jego przebiegu przeciwciała powodują nawracające poronienia.