Maliny – właściwości prozdrowotne, wartość odżywcza i kalorie. Jak zrobić sok, dżem i nalewkę z malin? Na co pomaga olej z pestek malin?

Malina właściwa (Rubus idaeus) to wieloletnia roślina pochodząca z rodziny różowatych (Rosaceae), a więc spokrewniona m.in. z truskawką czy jabłonią. Jej owoce były spożywane już w epoce kamienia łupanego.

Krzew maliny rośnie pospolicie w całym kraju i występuje zarówno w stanie dzikim, jak w formie upraw. Dorasta 2-3 metrów wysokości, a jego pędy pokrywają kolce. Kwitnie w maju i czerwcu, po czym wytwarza soczyste owoce zbiorowe w postaci pestkowców.

Owoce malin leśnych są drobniejsze niż odmian handlowych, ale bardziej aromatyczne i bogatsze w związki smakowe oraz odżywcze, w tym takie, które mają istotne działanie prozdrowotne.

Popularne gatunki i odmiany maliny:

• Malina żółta, nazywana też białą oraz błędnie złotą maliną – odmiany maliny właściwej, do których należą m.in. „Poranna Rosa” i „Golden Queen” dają owoce w kolorze jasnożółtym. Są to maliny jesienne, które owocują nie tylko na zeszłorocznych pędach w lipcu, ale też na tych tegorocznych od września do października.
• Malina czarna, inaczej zachodnia (Rubus occidentalis) – choć przypomina jeżynę, to wciąż malina! Taki kolor mają odmiany „Bristol”, „Litacz” czy „Jewel”. W związku z ciemnym kolorem owoce są bogatsze w antyoksydanty niż odmiany czerwone i zwykle od nich słodsze.
• Malina moroszka, inaczej arktyczna lub nordycka (Rubus chamaemorus) ma bursztynowy (żółtopomarańczowy) kolor i smak opisywany przez niektórych jako połączenie maliny z czerwoną porzeczką – wyczuwalne bardziej są nuty cierpkie i kwaśne. Ponieważ rosną w surowym klimacie, są bardziej zasobne w prozdrowotne związki od maliny właściwej.
• Malina ponętna, inaczej malino-truskawka lub truskawko-malina (Rubus illecebrosus) – gatunek występuje naturalnie w Japonii i daje intensywnie czerwone owoce, które w naszym klimacie dojrzewają w sierpniu. Mają sporą średnicę (ok. 3 cm) i błyszczącą skórkę, a w smaku przypominają nieco owoce morwy.

Surowcem zielarskim jest nie tylko smaczny owoc maliny, ale także jej liście, a rzadziej również pędy szczytowe oraz kwiaty.

Malina należy do owoców niskokalorycznych i ubogich w cukry, a za to obfituje w kwasy organiczne, związki mineralne i antyoksydanty. Z tego powodu bywa nazywana superproduktem (superfood).

Przy spożywania rozdrobnionych pestek malina dostarcza też pewne ilości białka oraz niewielkie dawki zdrowych tłuszczów, w innym przypadku działają one jak niestrawny błonnik pokarmowy.

Porcja owoców równa szklance waży 120 g i zapewnia ok. 35 kcal, natomiast duża garść (70 g) to 20 kcal.

Natomiast 100 g malin dostarcza:

• 29 kcal,
• 85,8 g wody,
• 1,3 g białka,
• 0,3 g tłuszczu,
• 12 g węglowodanów, w tym:
• 1 g sacharozy,
• 6,7 g błonnika,
• 203 mg potasu,
• 35 mg magnezu,
• 20 mg wapnia,
• 0,89 mg żelaza,
• 0,36 mg cynku,
• 0,19 mg miedzi,
• 0,32 mg manganu,
• 16 mg beta-karotenu,
• 0,48 mcg witaminy E,
• 0,26 mg niacyny,
• 0,06 mg witaminy B6,
• 30 mg folianów,
• 31,4 mg witaminy C.

W malinach występują cukry proste głównie w postaci fruktozy i glukozy, żelujące pektyny (w formie pektynianu wapnia i ilości 1,2 proc.), kwasy owocowe (2 proc. kwasu jabłkowego, a ponadto kwas: cytrynowy, salicylowy, mrówkowy), barwniki antocyjanowe (pochodne cyjanidyny i pelargonidyny) oraz inne polifenole (m.in. kwas elagowy, kwercetyna) oraz mniejsze ilości wielu innych substancji aktywnych. Ze względu na bogactwo tych związków maliny są polecanym składnikiem diety przeciwzapalnej.

Jednym z unikatowych składników tych owoców jest keton malinowy, który odpowiada za ich charakterystyczny zapach i występuje w trzy razy większej ilości w malinach dziko rosnących z porównaniu z uprawnymi. Związek ten uznano za środek wspomagający odchudzanie nie tylko dlatego, że pod względem chemicznym przypomina kapsaicynę – fat-burner z papryczek chili. W badaniach na zwierzętach, uwzględniających połączenie ketonu malinowego z witaminą C, odkryto jego działanie stymulujące metabolizm i spalanie tłuszczu, a przy tym zmniejszające apetyt.

O ile suplementy diety zawierające keton malinowy nie mają potwierdzonej skuteczności i mogą wywoływać działania niepożądane, ilości występujące naturalnie w owocach nie mogą prowadzić do przedawkowania tego związku.

Wykorzystywane w fitoterapii liście i gałązki maliny zawierają ok. 4 proc. garbników, czyli tanin. Są to gorzkie w smaku związki antyoksydacyjne należące do polifenoli, które wykazują działanie ściągające. Oznacza to, że obkurczają naczynia krwionośne w skórze i błonach śluzowych, ograniczając wysięki i drobne krwawienia.

W surowcach zielnych z malin występują też m.in. kwasy organiczne (m.in. cytrynowy, askorbinowy, salicylowy, szczawiowy, winowy), przeciwutleniacze należące m.in. do flawonoidów i karotenoidów czy żywice.

Składniki aktywne liści i pędów malin odpowiadają za właściwości przeciwzapalne, zwalczające bakterie i rozkurczowe.

Maliny należą do owoców jagodowych, a jest to grupa najbardziej polecanych owoców w zdrowej diecie. Tak, jak one, zawiera najmniej cukrów, a najwięcej witaminy C, barwników roślinnych i innych silnych przeciwutleniaczy.

Dzięki temu, że są mało słodkie i kwaśne, maliny mają niski indeks glikemiczny i w umiarkowanych porcjach mogą, a nawet powinny znaleźć się w menu osób z zaburzeniami glikemii, w tym z cukrzycą.

Choć maliny zawierają wysoki poziom kwasów, są to związki organiczne, a więc metabolizowane do wody i dwutlenku węgla. Połączenie to ma działanie alkalizujące, czyli neutralizujące nadmiar powstających w organizmie związków kwasowych (pH 7,5). Do ich zobojętniania zużywane są związki mineralne, takie jak magnez i wapń, więc przy niedostatecznym spożyciu tych składników kwasotwórcza dieta uszczupla ich rezerwy w ustroju. To z kolei sprzyja rozwojowi chronicznych chorób.

Dzięki licznym związkom bioaktywnym owoce maliny wykazują działanie:

• przeciwgorączkowe,
• napotne,
• wykrztuśne,
• przeciwkaszlowe,
• ściągające,
• przeciwbakteryjne,
• przeciwzapalne,
• moczopędne,
• oczyszczające,
• przeciwreumatyczne,
• przeciwmiażdżycowe,
• wzmacniające organizm.

Liście i pędy maliny mają natomiast właściwości:

• moczopędne,
• napotne,
• przeciwgorączkowe,
• przeciwzapalne,
• odkażające,
• przeciwbiegunkowe,
• słabo żółciopędne.

Owoce maliny, zwykle w postaci przetworów, są polecane w przypadku chorób przebiegających z gorączką, zwłaszcza przeziębienia i zakaźnych infekcji układu pokarmowego, jak również przy biegunkach, zaburzeniach trawienia i skąpomoczu.

Liście malin jako źródło garbników, kwasów organicznych i związków żywicowych są skuteczne w przypadku nieżytów pokarmowych, w tym wzdęć i kolki jelitowej, również u dzieci. Przy stanach zapalnych jamy ustnej i gardła warto też używać go w formie płukanek.

Tradycyjnie syrop malinowy był stosowany jako środek wzmacniający organizm, natomiast z liści z miodem sporządzano receptury łagodzące objawy astmatyczne. Z liści przygotowywano także odwar pomocny przy bolesnych miesiączkach, który używano też w formie okładów do łagodzenia dolegliwości skórnych.

W tradycji ludowej zastosowanie znajdowały także różne pędy malin – napar z tych zimowych był powszechnie używany jako środek przeciwkaszlowy, a z tych młodych i zielonych – jako napotny.

W ziołolecznictwie stosowano także kwiaty maliny. Roztarte z miodem polecano do przemywania przy infekcjach oczu, a napar stosowano w celu obniżenia gorączki. Wywar nadaje się natomiast do przemywania zmian trądzikowych i wysypki.

Malina to roślina polecana zwłaszcza kobietom – działając rozkurczowo łagodzi problemy kobiece, pomaga dbać o szczupłą sylwetkę i skórę. Olejek z nasion wspaniale chroni i pielęgnuje skórę, a przetwory z miąższu owoców nadają się do podawania małym dzieciom. Małe porcje może otrzymywać już niemowlak w okresie rozszerzania diety poza mleko matki.

Olej z pestek malin to wyciskany na zimno tłuszcz, który jest stosowany w celach kosmetycznych. Zawiera znaczne ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.

Ponieważ związki składowe olejku z pestek malin, a głównie te tłuszczowe, są nietrwałe, olejek ulega szybkiemu jełczeniu – z tego powodu (a także ze względu na charakterystyczny zapach siana) nie jest przeznaczony do spożycia.

Olej ten odżywia skórę, a także w pewnym stopniu zabezpiecza ją przed promieniowaniem UV. Poziom ochrony odpowiada mocy filtra SPF 28-50.

Ponieważ obfituje w związki antyoksydacyjne, w tym kwasy omega-3 (w postaci ALA), witaminy A i E oraz fitoterole, pomaga łagodzić stany zapalne skóry (egzemę, trądzik różowaty, łuszczycę) i wspiera regenerację jej komórek. Stosowany regularnie stymuluje produkcję kolagenu i spowalnia procesy starzenia.

Stosowanie olejku z pestek malin pomaga ograniczyć przeznaskórkową utratę wody, zwiększając poziom nawilżenia skóry, ale nie zatykając porów (jest niekomedogenny). Produkt nie tylko nadaje się dla skóry z wypryskami, ale też pomaga poprawić jej kondycję.

Jest to także jeden z olejów polecanych do płukania jamy ustnej (tzw. ssanie oleju), które pomaga usuwać z niej bakterie i związki powodujące przebarwienia szkliwa. Wykazano, że takie zabiegi z użyciem olejku z pestek malin wspomaga leczenie zapalenia dziąseł.

Maliny przeznaczone na przetwory należy zbierać tylko w stanie dojrzałym, jednak owoce powinny być jędrne. Przetwarza się surowiec świeży albo poddaje suszeniu w przeznaczeniem na herbatki. Proces można przeprowadzić otwartym piekarniku w temperaturze 60-80 stopni Celsjusza.

Owoce suszone to także maliny liofilizowane, jednak jego odwadnianie zachodzi w specjalnych warunkach zmniejszonego ciśnienia. Sprawia to, że ilość wody zmniejsza się w surowcu w niskiej temperaturze, która nie powoduje rozkładu cennych związków odżywczych i aromatyczno-smakowych. Takie maliny są produkowane przemysłowo i mają dość wysoką cenę.

Zbiór liści malin i ich pędów szczytowych należy przeprowadzić przed kwitnieniem lub w jego trakcie. Suszy się je w temp. 25-50 stopni, a najlepiej w warunkach naturalnych – w zacienionym i przewiewnym miejscu.

Świeże owoce można spożywać o każdej porze roku, sięgając po paczkowane maliny mrożone. By zachowały swoją formę, warto rozmrażać je powoli, wstawiając w zamkniętym naczyniu na kilka godzin do lodówki.

Owoce maliny należy oczyścić przez spożyciem lub przetwarzaniem, i wiele osób rekomenduje użycie wody. By wypłukać ew. larwy owadów, piasek i inne zanieczyszczenia, najlepiej zanurzyć owoce dwukrotnie w czystej zimnej wodzie i delikatnie osączyć. Tak oczyszczone owoce nadają się zwłaszcza na przetwory.

Maliny hodowlane, które są zwykle wolne od zanieczyszczeń obecnych na owocach rosnących dziko, można spożywać bez mycia, jeśli są bardzo dojrzałe i w wodzie mogą się rozpaść.

Co zrobić z malin? Poniżej podajemy przepisy na najpopularniejsze przetwory w owoców tej rośliny, a także jej liści, takie jak soki, dżemy, konfitury, herbatki i nalewki.

Umyj 1 kg malin i przekładaj porcjami do dużego słoja, przesypując je w sumie 500 g cukru i sypiąc go też jako warstwę ostatnią. Przykryj słoik czystą ściereczką o odstaw w ciemne miejsce na 1-2 doby. Gdy puszczą sok, przetrzyj owoce przez sito, by uzyskać sok. Następnie sok podgrzej do ok. 67 stopni Celsjusza, zapakuj do wyparzonych słoików i zamknij je wyparzonymi wieczkami, pozostawiając ok. 2 cm marginesu.

Dokładnie przebierz owoce, umieść w naczyniu, które nie jest wykonane z metalu i ugnieć drewnianym tłuczkiem. Nakładaj masę porcjami na chustę serowarską lub płótno i wyciśnij sok (w niektórych przepisach do malin dodaje się wodę w proporcji 2:1). Gotowy sok podgrzej do 85 stopni Celsjusza i utrzymaj na tym poziomie przez 5 minut. Następnie przelej do słoików, trzymaj w lodówce i wkrótce zużyj lub pasteryzuj je na ściereczce w rondlu z podgrzaną wodą i gotuj 10-15 min, po czy ostudź.

Włóż do garnka zgniecione maliny, które pozostały z wyciskania soku, doprowadź do temperatury 60 stopni Celsjusza i utrzymuj ją przez 5 minut, po czym przelej masę do słoiczków i pozostaw do ostygnięcia (i zgęstnienia).

Umyj 2 kg malin i zasyp połowę owoców cukrem w ilości 1,4 kg – albo 40-60 g, aby uzyskać dżem niskosłodzony, po czym odstaw na 2-3 godziny. Następnie gotuj je na małym ogniu, by zaczęły gęstnieć, wsyp resztę owoców i gotuj dalej. Aby sprawdzić, czy dżem jest gotowy, wykonaj test: przenieś kroplę przetworu na zimny talerzyk. Jeśli się zestala, zapakuj gorący dżem do wyparzonych słoików.

Umyj 1 kg malin, umieść w garnku wraz z 1 kg cukru i odstaw na godzinę. Gdy puszczą sok, doprowadź całość do wrzenia i gotuj 60 min na małym ogniu. Następnie odstaw pod przykryciem w chłodne miejsce na dobę. Następnego dnia gotuj dżem kolejną godzinę, często mieszając i usuwając pianę. Przełóż konfiturę do wyparzonych słoików.

Zalej 2 łyżki suszonych malin szklanką wrzątku i odstaw pod przykryciem na 15 minut. Zalecana dawka: cała porcja naparu przed snem lub położeniem się do łóżka w przypadku przeziębienia lub grypy w celach napotnych.

Zagotuj na wolnym ogniu 1 łyżkę rozdrobnionych suszonych liści maliny w 1 i 1/2 szkl. wody, po czym przecedź. Zalecana dawka: 1/2 szkl. 3 razy dziennie w przypadku przewlekłej biegunki, bólów żołądka i niestrawności.

Zalej 2 szkl. wrzącej wody 2 łyżki liści lub pędów maliny, ew. 3 łyżki suszonych owoców. Odstaw na 20 min, a następnie odcedź, a napar z owoców dosłódź miodem. Zalecana dawka: 200 ml cztery razy dziennie, dzieci – 100-150 ml kilka razy dziennie, a niemowlęta – w sumie 2-3 łyżeczki.

Zalej 1 szkl. malin (120 g) 400 ml wódki, odstaw na 2 tygodnie, po czym przefiltruj i ew. dodaj miód, by zwiększyć właściwości wykrztuśne nalewki. Dawkowanie: łyżka (15 ml) 3-4 razy dziennie.

Zalej w słoju 1 kg malin 1 l wódki, zamknij szczelnie i odstaw w ciemne miejsce w temperaturze pokojowej. Po 24 godzinach odcedź owoce i zalej płynem 1 kg świeżych malin i pozostaw na dobę jak wcześniej. Po tym czasie rozlej przecedzoną nalewkę do butelek i przechowuj bez dostępu światła do pół roku. Dawkowanie: 1-2 łyżeczki (5-10 ml) kilka razy dziennie.

Zalej 1/2 szkl. liści maliny 400 ml wódki, odstaw na 2 tygodnie, po czym przefiltruj. Dawkowanie: 10 ml w 50 ml wody w przypadku niestrawności i bólu brzucha; zewnętrznie – jako tonik oczyszczający do skóry łojotokowej oraz środek do przemywania okolic ran, oparzeń, owrzodzeń i opryszczki.

Nalewka z malin to jeden z najpopularniejszych przetworów z tego owocu, który pozwala zakonserwować je w stanie świeżym i zachować wiele z ich zdrowotnych właściwości na dłużej.

Podczas przygotowania nalewki powstaje jednak problem odpadków, które tak naprawdę wciąż nadają się do wykorzystania w kuchni, choć ze względu na zwartość alkoholu raczej tylko z przeznaczeniem dla dorosłych. Warto przy tym pamiętać, że dłuższe gotowanie pozwala pozbyć się z takich malin większości etanolu.

Z malin z nalewki można przygotować sos do mięsa, mus do naleśników czy musli albo galaretkę – najlepiej przetrzeć je najpierw na sicie, by pozbyć się pestek. Można także pokusić się o przyrządzenie dżemu lub konfitury.

Owoce z nalewki można też zalać białym winem, by uzyskać aromatyzujący napój, który w połączeniu z zimną wodą gazowaną sprawdzi się zwłaszcza w sezonie na maliny, czyli w środku lata.

Odcedzone maliny można też pozostawić na jesień i zimę (w lodówce), by z ich dodatkiem móc przyrządzać „herbatę z prądem” w przypadku przeziębień i innych infekcji oddechowych.

Maliny nie powinny być spożywane przez osoby uczulone na ten owoc, również z alergią krzyżową. W takiej sytuacji osoby uczulone na pyłki pewnych roślin odczuwają objawy reakcji nadwrażliwości zwłaszcza w okresach ich wysokiego stężenia w powietrzu, które mogą prowadzić nawet do anafilaksji.

Dolegliwości nazywane zespołem alergii jamy ustnej mogą pojawić się u osób reagujących alergicznie również na owoce pestkowe i inne rośliny (oraz ich pyłki), m.in.:

• truskawki, brzoskwinie, morele, nektarynki, czereśnie, wiśnie, jabłka, gruszki, śliwki,
• migdały, orzechy laskowe, arachidowe,
• kiwi, mango,
• seler, marchew,
• pomidor,
• pszenica, jęczmień, żyto, owies,
• cebula, czosnek, por.

Innym problemem może być nadwrażliwość na zawarte w malinach niewielkie ilości kwasu salicylowego, z powodu którego owoce bywają nazywane „naturalną aspiryną”. Nie powinny więc spożywać ich osoby uczulone na leki przeciwbólowe i przeciwzapalne z zawartością kwasu acetylosalicylowego (ASA).

Reakcje nadwrażliwości po spożyciu malin mogą ponadto wystąpić u osób, które źle tolerują kwas benzoesowy.

Z uwagi na obecność puryn maliny nie są odpowiednim produktem dla osób z dną moczanową (podagrą) i zapaleniem nerek, gdyż związki te mogą nasilić objawy tych schorzeń.

Więcej przeciwwskazań dotyczy ziela maliny – ponieważ może dodatkowo obniżać poziom glukozy we krwi u osób przyjmujących leki przeciw cukrzycy i prowadzić do hipoglikemii, powinno być zażywane w porozumieniu i pod kontrolą lekarza.

Liść maliny zawiera też związki, które mogą zachowywać się jak estrogeny, dlatego nie jest zalecany przy chorobach hormonozależnych, takich jak rak piersi, macicy czy jajników, endometrioza czy mięśniami macicy. Związki te można jednak wykorzystać w leczeniu nowotworów, co jest badane. Podobne działanie antyrakowe wykazał też proszek z miąższu malin czarnych.

Liście malin nie są wskazane zwłaszcza w pierwszym trymestrze w ciąży, ale jako herbatka pobudzająca laktację są polecane kobietom karmiącym piersią.

ZOBACZ: Polska jest europejskim liderem w produkcji malin oraz piątym producentem tych owoców na świecie!