Alergia krzyżowa – na czym polega, jakie są jej objawy i w jaki sposób się ją leczy?

Do alergii krzyżowej dochodzi w sytuacji, gdy białka zawarte w jednej substancji – najczęściej w pyłkach – są podobne do białek występujących w innej, zwykle w jedzeniu. Gdy układ immunologiczny nie umie ich odróżnić, uznaje za równie niebezpieczne i zwalcza je za pomocą reakcji zapalnej.

W okresie nadwrażliwości na pyłki roślin prawie 3/4 uczulonych na nie osób reaguje alergicznie również na określone produkty spożywcze.

W przypadku występowania u danej osoby alergii wziewnej reakcja krzyżowa na pokarmy zdarza dość często – występuje u około 30 procent pacjentów. Aż 70 proc. osób nadwrażliwych na pyłki roślin zmaga się z dokuczliwymi objawami po spożyciu pewnych pokarmów, najczęściej owoców i warzyw. Problem ten nosi nazwę zespołu pyłkowo-pokarmowego.

Do rozwoju alergii krzyżowej dochodzi w sytuacji, gdy białka zawarte w jednej substancji – najczęściej w pyłkach – są podobne do białek występujących w innej, zwykle w jedzeniu. Gdy układ immunologiczny nie umie ich odróżnić, uznaje je za równie niebezpieczne i zwalcza za pomocą reakcji zapalnej.

W odpowiedzi na alergizujące białko układ odpornościowy wytwarza przeciwciała. Gdy podobieństwo w budowie między różnymi alergenami jest większe niż ok. 70 procent, reaguje tak samo wytwarzaniem immunoglobulin IgE. To właśnie one stymulują komórki tuczne do wydzielania związków odpowiedzialnych za objawy zapalne ze strony układu pokarmowego i oddechowego.

W przypadku podobieństwa w budowie dwóch różnych alergenów ważna jest tak zwana sekwencja białek o nazwie profiliny – gdy są one ułożone w zbliżony sposób, pacjent może zareagować identycznie na dwie różne substancje.

Profiliny są czynnikiem powodującym alergie krzyżowe na przykład w przypadku uczulenia na pyłki brzozy i trawę reagujących krzyżowo z np. marchwią i selerem, a także w przypadku alergii krzyżowej na lateks, banany, awokado i paprykę.

Alergia krzyżowa jest też uwarunkowana obecnością w różnych alergenach podobnych białek przenoszących lipidy. Tak dzieje się w przypadku alergii krzyżowych na warzywa i owoce oraz zboża i orzechy.

Objawów alergii krzyżowej dotyczą układu pokarmowego i oddechowego, a zwłaszcza ich części wspólnej, czyli jamy ustnej i gardła. U osób uczulonych mogą manifestować się także objawy skórne.

Najczęstsze symptomy obserwowane w alergiach krzyżowych, a także te możliwe, to zwłaszcza:

• swędzenie i opuchlizna warg, dziąseł, języka i gardła,
• podrażnienie i ból przełyku oraz żołądka,
• chrypa,
• opuchlizna powiek,
• pokrzywka, czyli drobna swędząca wysypka,
• opuchnięcie i rumień skórny,
• nudności i wymioty,
• biegunka,
• chrząkanie i kaszel,
• problemy z oddychaniem,
• ucisk w krtani,
• wstrząs anafilaktyczny.

Zarówno zaburzenia oddychania, jak i anafilaksja, to stany zagrażające życiu i wymagające szybkiego podania leków przeciwalergicznych. Najpoważniejsze reakcje dotyczą zazwyczaj osób chorujących na astmę.

Możliwych reakcji pyłkowo-pokarmowych i innych alergii krzyżowych jest bardzo wiele. Do najczęstszych problemów dochodzi pod wpływem współdziałania substancji takich jak m.in.:

• Pyłki brzozy – i pyłki: buka, jesiona, leszczyny, kasztana, topoli, traw i zbóż; owoce: banan, pomarańcza, kiwi, liczi, mango, jabłko, gruszka, brzoskwinia, śliwka; surowe warzywa: seler, marchew, pomidor; przyprawy: anyż, curry, papryka, pieprz, kminek, kolendra; lateks; orzechy.
• Pyłki bylicy – i pyłki brzozy, traw i zbóż; oliwki; słonecznik; rumianek; owoce pestkowe, warzywa: seler, pomidor, ziemniak, marchewka; przyprawy (jak w przypadku brzozy), lateks; orzechy.
• Pyłki traw i zbóż – i pyłki brzozy oraz innych drzew; owoce pestkowe; warzywa; zboża i pseudozboża: pszenica, żyto, owies, ryż; lateks.
• Orzechy – i pyłki brzozy, leszczyny, bylicy, traw; owoce pestkowe: jabłka, brzoskwinie, śliwki; pomarańcze.
• Mak – i owoce kiwi; orzechy; zboża.
• Sierść kota, a właściwie jego ślina – i wieprzowina.
• Roztocze kurzu – i sierść kota; owoce morza.
• Jajo kurze – i jaja innych ptaków; lateks.
• Mleko krowie – i mleko innych zwierząt, w tym kozie i owcze.
• Lateks – i pyłki: brzozy, bylicy, ambrozji, traw; owoce: pestkowe, banany, awokado, kiwi, melon; warzywa: ziemniaki, pomidory, seler; orzechy ziemne; kasztany jadalne.
• Czerwone mięso – i ukąszenie kleszcza.

Reakcje krzyżowe nie są łatwe do zdiagnozowania i leczenia. Podstawą jest wykonanie testów alergicznych, które pozwolą na wykrycie przyczyn dolegliwości. Znając je warto unikać kontaktu z danymi alergenami, a także ograniczyć ekspozycję na uwrażliwiające pyłki zwłaszcza w okresie ich największego stężenia w powietrzu, np. poprzez zostawania w domu.

Dobrze jest korzystać z kalendarza pylenia, a także bieżących raportów i prognoz alergologicznych w internecie. Zalecane jest ponadto zapoznanie się z tabelami produktów wywołujących alergie krzyżowe i obserwowanie organizmu po ich spożyciu.

Nie warto jednak wykluczać tych pokarmów profilaktycznie – nie u każdego pojawi się krzyżowa reakcja uczuleniowa. Należy też pamiętać, że alergizujące surowe produkty często tracą te właściwości na skutek ogrzewania, ponieważ powoduje ono denaturację problematycznych białek.

Metoda farmakologicznego leczenia alergii krzyżowej polega na przyjmowaniu środków antyhistaminowych, czyli hamujących wydzielanie histaminy – związku odpowiedzialnego za powstawanie uciążliwych objawów. Leki przeciwhistaminowe nowej generacji takie jak feksofenadyna, desloratadyna czy bilastyna nie powodują senności i zażywając je można utrzymać zwykłą aktywność, w tym prowadzić samochód. Natomiast starsze leki antyhistaminowe (klemastyna, antazolina, prometazyna) mogą wywoływać uczucie senności i zaburzenia psychomotoryczne, dlatego przy ich przyjmowaniu należy zachować ostrożność.

Współczesna medycyna oferuje skuteczny sposób leczenia alergii krzyżowej polegający na immunoterapii swoistej, czyli tak zwane odczulanie. Pacjentowi aplikowane są niskie dawki alergenu, by organizm stopniowo uodpornił się na jego działanie i nie wytwarzał przeciwciał. Po jakimś czasie takiej terapii objawy alergii, w tym krzyżowej, ulegają osłabieniu, a nawet zupełnie ustępują. Leczenie może trwać kilkanaście miesięcy. Kuracji nie wolno przeprowadzać na własną rękę – zawsze musi odbywać się pod kontrolą lekarza.