Jałowiec: właściwości zdrowotne i przeciwwskazania. Do czego wykorzystać owoce jałowca pospolitego? Przepis na napar

Jałowiec pospolity (Juniperus communis) to gatunek wiecznie zielonego, iglastego krzewu z rodziny cyprysowatych. Ma bardzo drobniutki igiełki, między którymi wyrastają nieduże owoce jałowca (szyszkojagody). Ich średnica to ok. 5-9 mm. Niedojrzałe mają kolor zielony. W miarę dojrzewania, które trwa 2-3 lata zmieniają kolor na granatowo-czarny i pokrywają się delikatnym białym nalotem. Szyszkojagody jałowca (to prawidłowa nazwa dla owoców jałowca), używane są w celach kulinarnych, jako przyprawa, mają też zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym.

Jałowce, jak nazwa wskazuje, nie mają dużych wymagań odnośnie warunków środowiskowych. Rosną krajach o klimacie umiarkowanym oraz subpolarnym, na wszystkich kontynentach półkuli północnej. Można spotkać je również w górach w strefie międzyzwrotnikowej. W Polsce rosną dwie odmiany krzewu: jałowiec pospolity i jałowiec łuskowaty Meyeri.

Jałowiec zawiera wiele cennych substancji o działaniu prozdrowotnym i leczniczym. Owoce jałowca cenne właściwości zawdzięczają olejkom eterycznym, które występują w ilości ok. 2 procent. W ich skład wchodzą związki bioaktywne m.in. alfa- i beta-pinen, który stanowi do 60 proc. olejku eterycznego, terpinen-4-ol w ilości do 5 proc., a także juneol, kamfora jałowcowa, alfa-kadinol i beta-mircen.

Substancje o działaniu leczniczym, występujące w owocach jałowca, to również garbniki katechinowe (ok. 5 proc.), goryczka juniperyna, kwasy mrówkowy, walerianowy, octowy, jabłkowy, związki o działaniu przeciwutleniającym z grupy antocyjanów oraz kwas glikolowy.

Dowiedz się więcej: Jakie właściwości wykazuje napar z owoców jałowca?

Jałowiec działanie lecznicze zawdzięcza zasobności związków bioaktywnych. Olejek eteryczny ma silne działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające i przeciwdrobnoustrojowe. Przetwory z jałowca mają działanie moczopędne, ponieważ zwiększają przepływ krwi przez nerki oraz nasilają przesączanie w kłębuszkach nerkowych. Zwiększają produkcję moczu, wraz z którym usuwane są z organizmu kwasu moczowego oraz sodu. Sprawia to, że jałowiec pomaga na obrzęki oraz stymuluje oczyszczanie organizmu. Jałowiec wpływa na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, co także wynika z działania moczopędnego.

Jałowiec pobudza wydzielanie soków żołądkowych i żółci, co przyspiesza i wspomaga procesy trawienia spożytego pokarmu. Warto dodawać go do ciężkostrawnych i tłustych potraw mięsnych, ponieważ ułatwia ich trawienie. Jałowiec świetnie pasuje do czerwonego mięsa oraz dziczyzny. Wspaniale dopełnia smak i aromat sosów do dań mięsnych.

Jałowiec, a w zasadzie olejek jałowcowy ze względu na zawartość fitoncydyn ma właściwości przeciwdrobnoustrojowe. Fitoncydy to organiczne związki siarko określane jako naturalnie antybiotyki. Związki tego typu wydzielane są przez niektóre rośliny wyższe. Obok jałowca, fitoncydy zawarte są w czosnku i cebuli. Fitoncydy mają działanie przeciwbakteryjne, bakteriostatyczne, grzybobójcze i grzybostatyczne, a także działanie przeciwwirusowe.

Flawonoidy zawarte w owocach jałowca mają działanie antyoksydacyjne i stymulują układ odpornościowy. W połączeniu z terpinenolem działają moczopędnie i rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Napar z owoców jałowca pobudza też perystaltykę jelit, wzmaga wydzielanie potu oraz rozszerza naczynia włosowate skóry, dzięki czemu pomaga oczyścić organizm z toksyn.

Domowa nalewka z jałowca to tradycyjny sposób na bóle mięśniowo-stawowe. Wcierana w skórę wywołuje miejscowe przekrwienie i rozgrzewa, co zmniejsza odczuwany ból. Olejek z jałowca znajduje się w maściach przeznaczonych do nacierania skóry w przypadku artretyzmu, reumatyzmu, stanów zapalnych mięśni i nerwów, oraz bóli mięśni po intensywnym wysiłku fizycznym.

Olejek eteryczny z jałowca stymuluje ruch nabłonka w układzie oddechowym, co pobudza do wydzielania śluzu i pomaga oczyścić drogi oddechowe z zalegającej w nich wydzieliny (ułatwia odkrztuszanie). Napar z jałowca działa napotnie i rozgrzewająco, dlatego można stosować go podczas przeziębienia.

{b]Polecamy poznać: Domowe sposoby na kaszel

Jałowiec ma zastosowanie głównie jako przyprawa dodawana do ciężkostrawnych, obciążających przewód pokarmowy potraw. Dodaje się go duszonych i pieczonych mięs oraz aromatycznych sosów. Owoce jałowca mają lekko korzenny, żywiczny smak i nadają potrawom charakterystyczny aromat.

Olejek jałowcowy poprawia samopoczucie i łagodzi stany lękowe. Stosowany jest w aromaterapii do wzmocnienia sił fizycznych i psychicznych organizmu oraz w celu pozbycia się natrętnych i przykrych myśli. Olejek należy rozcieńczyć np. olejem migdałowym, ponieważ nierozcieńczony może poparzyć. Zalecane proporcje to 1 część olejku jałowcowego na 1 lub 2 części oleju migdałowego.

Z szyszkojagód jałowca można przygotować domowej roboty napary do picia, a także syrop na przeziębienie. Fitoterapeuta Henryk Różański zaleca pić 3-4 razy dziennie napar z jałowca przygotowany w następujący sposób:

1. Rozdrobnić 1 łyżkę owoców jałowca,
2. Rozdrobnione owoce jałowca zalać szklanką wrzątku lub ciepłego mleka.
3. Odstawić miksturę pod przykryciem na 20 minut.
4. Dla smaku można osłodzić miodem.

Na przeziębienie można wykorzystać olejek jałowcowy. Różański zaleca 4 krople rozpuścić w łyżce miodu i zażywać 2-3 razy dziennie. Preparaty alkoholowe na bazie jałowca są bardzo aromatyczne, mają działanie przeciwbólowe i rozgrzewające. Stosowane w niewielkich ilościach na skórę pomagają na bóle mięśniowo-stawowe i reumatyczne.

Jałowiec, jak większość produktów roślinnych ma pewne ograniczenie w zastosowaniu. Preparaty i mieszanki ziołowe zawierające owoce jałowca są przeciwwskazane dla kobiet w ciąży, ponieważ mogą spowodować krwotok wewnątrzmaciczny i poronienie. Nie wolno ich też stosować w czasie karmienia piersią.

Jałowiec jest przeciwwskazanych w przypadku krwiomoczu i białkomoczu. Osobom, które mają wrzody żołądka, wrzody dwunastnicy lub stan zapalny błony śluzowej żołądka odradza się stosowanie jałowca. Jego właściwości nasilające wydzielanie soku żołądkowego, który zawiera kwas solny, będzie dodatkowo podrażniał żołądek. Przy zapaleniu wyrostka robaczkowego, w ostrej niewydolności nerek i przy zapaleniu pęcherzyka żółciowego również nie należy korzystać z dużych dawek preparatów z jałowca, ze względu na działanie żółciopędne i nasilające perystaltykę jelit.

Przy długotrwałym stosowaniu wyciągów z owoców jałowca mogą powstać stany zapalne przewodu pokarmowego, ponieważ jałowiec ma działanie drażniące.

Stosowany zewnętrznie olejek jałowcowy może powodować podrażnienia na wrażliwej skórze. Możliwy jest też obrzęk w miejscu stosowania, ze względu na zawartość terpenów. Mają one działanie drażniące, o czym należy pamiętać, stosując preparaty z jałowcem bezpośrednio na skórę. Z tego względu preparatów z jałowcem nie wolno stosować na podrażnioną i uszkodzoną tkankę.

1. Laskowski T.: Związki biologiczne czynne pochodzenia naturalnego.