Glukoza – co to jest i jakie pełni funkcje w organizmie?
Glukoza jest organicznym związkiem chemicznym o stałej konsystencji i białym kolorze. Tworzy drobne kryształki, bardzo łatwo rozpuszcza się w wodzie. To cukier, który powstaje podczas prowadzonej przez organizmy roślinne fotosyntezy. Rośliny magazynują ją pod postacią skrobi, zwierzęta glikogenu.
Glukoza stanowi podstawowy związek energetyczny dla przeważającej części żywych organizmów. To cukier najłatwiej przyswajalny w ludzkim organizmie, jego wchłanianie następuje w jelicie cienkim, natomiast gromadzenie w wątrobie (glikogeneza) oraz tkance mięśniowej. W procesie glikolizy rozkłada się, tworząc kwas pirogronowy. Przemiany tego kwasu dostarczają już bezpośrednio ATP, energii umożliwiającej pracę mięśni.
Każdy produkt węglowodanowy, który zostanie zjedzony, w toku przemian metabolicznych przekształca się właśnie w glukozę. Z kolei glukoza w stanie wolnym, niewymagająca już przekształceń, występuje w owocach (zwłaszcza winogronach), miodzie. Dzięki glukozie możliwa jest praca układu nerwowego, narządów wewnętrznych, mięśni. Zarówno zbyt niski, jak i za wysoki poziom glukozy we krwi stanowi niekorzystny stan.
Czytaj także
Poziom glukozy we krwi regulowany jest przez dwa hormony wydzielane w trzustce. Insulina powstaje w wysepkach Langerhansa. Po spożyciu posiłku, gdy poziom glukozy szybko rośnie, rozpoczyna się wydzielanie insuliny. Hormon obniża poziom cukru, pomagając w jego transportowaniu do wnętrza komórek. Około 4. lub 5. godziny po jedzeniu wydzielanie insuliny ustaje.
Z kolei, gdy poziom cukru we krwi spadnie, trzustka rozpoczyna produkcję glukagonu. Dzięki niemu wątroba uwalnia zgromadzone zapasy glikogenu, zmieniając go w glukozę (glikogenoliza), która trafia do krwiobiegu. Ten mechanizm sprzężenia zwrotnego czuwa nad równowagą w organizmie, a zakłócenia w jego przebiegu są charakterystyczne dla cukrzycy. Można je diagnozować poprzez badanie glukozy.
Glukoza na czczo, czyli podstawowy poziom cukru
Glukoza na czczo, inaczej podstawowy poziom cukru, to proste badanie laboratoryjne. Aby wyniki były miarodajne, pacjent powinien przyjść do gabinetu zabiegowego na czczo, ostatni posiłek spożywając maksimum 8-12 godzin przed pobraniem krwi.
Próbkę do pomiaru poziomu glukozy pobiera się z żyły w zgięciu łokciowym lub zdecydowanie rzadziej nakłuwając palec. Na wyniki pacjent oczekuje maksymalnie kilka godzin. Istnieją też specjalne glukometry do użytku domowego, dzięki którym można samodzielnie sprawdzić poziom cukru we krwi. Glukometr powinny mieć wszystkie osoby cierpiące na zdiagnozowaną cukrzycę.
Senność, zmęczenie i tycie bez powodu? Poznaj objawy insulin...
Głównym wskazaniem do wykonania badania glukozy we krwi są niepokojące objawy wskazujące na jej wahania:
- omdlenia,
- niewyjaśniona utrata masy ciała,
- zawroty głowy,
- zwiększone pragnienie,
- częstsze oddawanie moczu,
- poczucie niepokoju,
- zwiększona potliwość,
- mroczki przed oczami.
Regularne badanie poziomu cukru we krwi zaleca się też wszystkim osobom po 45. roku życia oraz z nadwagą i otyłością. To także niezbędne badanie diagnostyczne przy nadciśnieniu tętniczym i innych chorobach układu krążenia, zespole policystycznych jajników oraz u kobiet ciężarnych.
Prawidłowy poziom cukru nie powinien przekraczać 100 mg/dl, ani być niższy niż 70 mg/dl. U dzieci górna granica przyjmuje wartość 105 mg/dl, natomiast u noworodków jest to minimum 50, a maksimum 115 mg/dl.
Podwyższony poziom glukozy we krwi nazywa się hiperglikemią, a obniżony hipoglikemią. Jednorazowy wynik pomiaru cukru we krwi na czczo zazwyczaj nie może służyć jako podstawa do zdiagnozowania cukrzycy u chorego. Jeśli poziom cukru przekracza 126 mg/dl, wykonuje się ponowny pomiar po kilku dniach lub zleca doustny test obciążenia glukozą. Taki wynik nazywany jest stanem przedcukrzycowym. Jednym z kryteriów do zdiagnozowania cukrzycy jest jednorazowy wynik powyżej 200 mg/dl oraz jednocześnie wyraźne, istniejące objawy choroby.
Czytaj także
Hiperglikemia nie zawsze stanowi objaw cukrzycy. Może wiązać się też z następującymi zaburzeniami, stanami i chorobami:
- zaburzenie pracy przysadki i nadnerczy, które powinny kontrolować wydzielanie glukagonu i insuliny,
- choroby trzustki,
- zespół Cushinga,
- wysoka gorączka,
- stan zawałowy,
- podwyższona adrenalina,
- przyjmowanie niektórych leków.
Podwyższony cukier skłania zwykle lekarza do skierowania pacjenta na test obciążenia glukozą lub powtórzenie badania.
Doustny test obciążenia glukozą, czyli krzywa cukrowa
Glukoza we krwi jest podczas tego badania mierzona kilkukrotnie. Doustny test obciążenia glukozą, inaczej krzywa cukrowa lub test OGTT, wymaga pewnego przygotowania. Pacjent powinien być na czczo od co najmniej 8-12 godzin. Na dzień przed badaniem należy ograniczyć tłuste potrawy i słodycze, a przy tym spożywać normalne posiłki, takie jak zazwyczaj.
Rezygnacja z palenia papierosów, picia alkoholu i intensywnych treningów na 24 godzin przed badaniem również jest wskazana i zwiększa wiarygodność wyników. Badanie jest dość czasochłonne. Rozpoczyna się pierwszym pobraniem krwi na czczo. Następnie pacjent powoli, małymi łykami wypija 75 g glukozy rozpuszczone w 200 ml wody (często glukozę trzeba kupić w aptece i przynieść na badanie). Gdy upłynie 60 minut, a następnie w 120 minucie testu, wykonuje się ponowy pomiar poziomu cukru we krwi. W tym czasie pacjent nie powinien jeść ani wykonywać wysiłku fizycznego (nawet tak nieznacznego, jak spokojny spacer).
Czytaj także
Test obciążenia glukozą pozwala sprawdzić, jak szybko organizm pacjenta radzi sobie z obniżaniem poziomu cukru we krwi.
Norma cukru we krwi, w 120 minucie testu, adekwatna do każdej grupy wiekowej, wynosi w tym badaniu mniej niż 140 mg/dl. U kobiet ciężarnych w 60. minucie poziom cukru powinien wynieść poniżej 180 mg/dl, a w 120 minucie – 1 granicach od 153 do 199 mg/dl.
Jeśli glikemia po 120 minutach przekracza 140 mg/dl lub wynosi więcej niż 199 mg/dl u kobiet w ciąży, wskazuje to na stan przedcukrzycowy lub cukrzycę, w zależności od wysokości wyniku. Z kolei wartość niższa wymienione granice sugeruje, że organizm dobrze radzi sobie z metabolizowaniem dostarczonej mu glukozy, a insulina jest wydzielana prawidłowo.
Doustny test obciążenia glukozą znajduje zastosowanie głównie w diagnozowaniu cukrzycy typu 2, cukrzycy ciążowej, a także insulinooporności i hipoglikemii reaktywnej.
Zobacz także:
Glukoza – wyniki badań a diagnostyka cukrzycy
Glukoza mierzona w jednorazowym badaniu lub w doustnym teście obciążeniowym stanowi dużą wartość diagnostyczną. Istnieją trzy przypadki pozwalające na zdiagnozowanie cukrzycy:
- poziom cukru we krwi w przypadkowej, jednorazowej próbce na czczo przekraczający 200 mg/dl i jednoczesne występowanie objawów wskazujących na cukrzycę,
- poziom glukozy na czczo przekraczający 126 mg/dl, w dwukrotnym pomiarze w innych dniach,
- poziom glukozy przekraczający 200 mg/dl w 120. minucie po podaniu 75 g glukozy.
Takie wyniki powinny skłonić pacjenta do konsultacji z diabetologiem, ponieważ mogą wskazywać na poważne problemy ze zdrowiem. Wcześnie wykryta i prawidłowo kontrolowana cukrzyca, czyni w organizmie dużo mniejsze szkody, niż długo ignorowane wahania poziomu cukru we krwi.
Pacjenci ze zdiagnozowaną cukrzycą powinni regularnie dokonywać pomiaru poziomu cukru we krwi, by sprawdzić, czy stosowane leczenie jest skuteczne a choroba pozostaje pod kontrolą.
Czytaj także
Glukoza – badanie glukozy w ciąży
Glukoza to jedno z podstawowych badań diagnostycznych wykonywanych zaraz po stwierdzeniu ciąży (najpóźniej w 9. lub 10. tygodniu). Niekiedy pomiędzy 24. a 28. tygodniem wykonuje się dodatkowe badanie krzywej cukrowej, by wykluczyć rozwój cukrzycy ciężarnych. Wśród czynników ryzyka, które wskazują na konieczność przeprowadzenia takiego badania, wyróżnić można następujące:
- wiek powyżej 35. roku życia,
- cukrzyca ciążowa w poprzedniej ciąży,
- zespół policystycznych jajników,
- nadwaga lub otyłość,
- nadciśnienie tętnicze.
Jeśli poziom cukru na czczo u kobiety ciężarnej przekracza 100 mg/dl, lub poziom w 60. minucie testu obciążenia jest wyższy niż 180 mg/dl, lub poziom w 120. minucie przekracza 140 mg/dl, wyniki są powyżej normy. Wymagają konsultacji pacjentki z diabetologiem, wdrożenia leczenia oraz kontroli stanu zdrowia pod kątem cukrzycy w czasie ciąży i po niej. Wahania gospodarki hormonalnej w czasie ciąży sprzyjają także rozregulowaniu metabolizmu glukozy.
