Metformina – działanie i skutki uboczne. Przeciwwskazania do stosowania doustnego leku na cukrzycę. Metformina a alkohol i odchudzanie

Metformina to substancja lecznicza będąca pochodną biguanidu, czyli związku obecnego w rutwicy lekarskiej. Roślina ta jest powszechnie wykorzystywana w tradycyjnym ziołolecznictwie, choć metforminę uzyskuje się obecnie na drodze syntezy chemicznej.

Zastosowanie metforminy w medycynie wynika z jej działania obniżającego poziom glukozy we krwi, czyli hipoglikemizującego.

Metformina jest stosowana jako lek pierwszego rzutu u pacjentów z cukrzycą typu 2 i insulinoopornością. Przepisywana jest także osobom z nieprawidłową tolerancją glukozy, zespołem metabolicznym i kobietom z zespołem policystycznych jajników (PCOS).

Sprawdź też: Metformina może wspierać leczenie migotania przedsionków

Środki lecznicze zawierające metforminę są wydawane w aptece wyłącznie na receptę i w niektórych przypadkach objęte refundacją. Dotyczy recept z następującym wskazaniem:

• cukrzyca typu 2,
• insulinooporność,
• stan przedcukrzycowy, w którym dieta i ćwiczenia nie zapewniają prawidłowego stężenia glukozy we krwi (odpłatność leku wynosi wtedy 30 proc.).

Metformina jest stosowana w główniej mierze w lekach przeciw cukrzycy typu 2. Jej działanie nie opiera się jednak na stymulowaniu trzustki do zwiększonej produkcji insuliny. Obniżanie poziomu glukozy krążącej we krwi chorego, czyli glikemii, zachodzi za sprawą trzech innych mechanizmów.

Czytaj też: Ten znany lek na cukrzycę zwalcza koronawirusa. Potwierdzono już, że o 40 proc. zmniejsza ryzyko długiego covid. Redukuje też ładunek wirusa

Metformina wywiera następujące działanie:

• redukuje ilość cukrów wchłanianych w jelicie cienkim z pożywienia,
• zmniejsza syntezę glukozy w wątrobie (hamuje proces glukoneogenezy),
• zwiększa wrażliwość tkanek na działanie glukozy, co skutkuje tym, że mięśnie, wątroba i nerki wychwytują jej większe ilości (czyli redukuje insulinooporność).

Zobacz też: Zamiast ćwiczeń tabletka? Odchudza, hamuje apetyt i daje efekty jak po treningu

Metformina przyczynia się ponadto do redukcji apetytu i ma korzystny wpływ na profil lipidowy osocza krwi, obniżając poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi.

Metforminę przyjmuje się w dawkach ściśle określonych przez lekarza. Schemat jej przyjmowania dobiera diabetolog indywidualnie dla każdego pacjenta.

Informacje, które bierze się pod uwagę, to:

• wiek chorego,
• wyniki pomiarów poziomu cukru we krwi,
• obecność chorób współtowarzyszących, m.in. nerek, wątroby, zaburzenia hormonalne,
• przyjmowane leki.

Metforminę przyjmuje się 1-3 razy dziennie w dawkach ustalonych przez lekarza. Wskazane jest zażywanie leku w trakcie spożywania posiłku lub bezpośrednio po nim, co pomaga zwiększyć jego tolerancję.

Przed rozpoczęciem kuracji leczniczej z wykorzystaniem metforminy, należy zapoznać się z ulotką dołączoną do opakowania leku.

Przeciwwskazania do stosowania metforminy to:

• cukrzyca typu 1,
• niewydolność nerek (klirens kreatyniny <50 ml/min)
• niewydolność serca,
• niewydolność wątroby,
• niewydolność oddechowa,
• niedotlenienie organizmu (hipoksja),
• zdiagnozowana hipoglikemia,
• przebyta kwasica metaboliczna mleczanowa lub ketonowa,
• jakiekolwiek powikłania cukrzycy,
• okazjonalne spożywanie alkoholu, a zwłaszcza czynny alkoholizm,
• ciąża i karmienie piersią,
• niedobory żelaza i witaminy B12,
• operacja i okres pooperacyjny (lek należy czasowo odstawić po konsultacji z lekarzem),
• stosowanie leków zawierających pochodne fenotiazyny i barbiturany,
• nadwrażliwość bądź alergia na jakąkolwiek substancję obecną w składzie leku.

Metformina musi być odstawiona przed wykonaniem badania obrazowego wymagającego podania kontrastu na dwie doby. Po upływie co najmniej 48 godzin od badania lek można włączyć ponownie.

Metformina jest z reguły dobrze tolerowana przez pacjentów, jednak jak w przypadku każdego leku, jej stosowanie może wywołać pewne skutki niepożądane.

Skutki uboczne zażywania metforminy najczęściej pojawiają się w pierwszych 6-10 tygodniach leczenia, po czym ustępują.

Do niepożądanych działań niepożądanych metforminy należą zwłaszcza:

• nudności,
• wymiotów,
• biegunki,
• metaliczny posmak w ustach,
• zmniejszenie wchłaniania witaminy B12 – leczenie metforminą często wymaga suplementacji diety kobalaminą,
• kwasica mleczanowa – choć to rzadki skutek uboczny, może pojawić się m.in. w efekcie spożycia alkoholu. Stan ten jest niebezpieczny i obarczony nawet 50 proc. ryzykiem śmierci.

Kwasica mleczanowa jest powikłaniem cukrzycy wynikającym z nagromadzenia w organizmie kwasu mlekowego i może dojść do niej w sytuacji, gdy metformina przyjmowana jest bez uwzględnienia przeciwwskazań, m.in. niewydolności nerek czy miażdżycy, a także z alkoholem.

Objawy kwasicy mleczanowej to nudności, wymioty i bóle brzucha, trudności w oddychaniu, obniżenie ciepłoty ciała i ciśnienia tętniczego, skąpomocz, senność, majaczenie i zaburzenia świadomości.

Metformina działa korzystnie u osób z cukrzycą typu II i nadmierną masą ciała, ułatwiając pozbycie się uporczywych kilogramów. Z tego powodu krążą informacje na temat działania tego leku na receptę we wspomaganiu odchudzania.

Stosowanie metforminy w celach redukcji masy ciała u osób zdrowych może jednak wiązać się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, wobec tego nie należy podejmować takich prób bez wiedzy lekarza.

Ponieważ obniżenie zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi pomaga ograniczyć w organizmie wywoływane nim uszkodzenia spowodowane procesami glikacji, a także hamować wzrost nieprawidłowych komórek, może przyczyniać się do stwiedzonego naukowo działania antyrakowego.

Szeroko zakrojone badania udowodniły związek pomiędzy leczeniem metforminą a niższą umieralnością z powodu nowotworów narządów takich jak trzustka, płuca, jajniki i prostata. Mechanizm tego działania wciąż jest przedmiotem badań.