Żywokost lekarski na zwichnięcia, stłuczenia i trudno gojące się rany. Jak zrobić nalewkę, maść i okłady z żywokostu? Właściwości zdrowotne

Żywokost lekarski (Symphytum officinale) to wieloletnia roślina lecznicza z rodziny ogórecznikowatych. Występuje powszechnie prawie w całej Europie i południowo-zachodniej Azji, także na terenach Syberii. Roślina w szczególny sposób upodobała sobie stanowiska wilgotne, takie jak podmokłe łąki, torfowiska i brzegi zbiorników wodnych. Pojawia się również na obrzeżach lasów i w przydrożnych rowach. W górach porastać może tereny położone na wysokości nawet 1500 metrów n.p.m.

Aby prawidłowo zidentyfikować żywokost, warto widzieć, że roślina ta dorasta nawet metra wysokości, choć zwykle osiąga ok. 0,5 m. Charakteryzuje się wzniesioną, rozgałęzioną ku górze łodygą. Porastające ją liście mają podłużny, lancetowaty kształt i pokryte są włoskami. Kwiaty wyróżniają się fioletową, rzadziej biało-żółtą barwą. Żywokost kwitnie od maja do lipca. W ziołolecznictwie stosuje się liście (herba symphyti), choć największe znaczenie ma korzeń żywokostu (radix symphyti), który jest silnie rozwinięty i rozgałęziony, osiągając do 3 cm grubości.

Nazwa żywokostu wywodzi się z ludowej tradycji stosowania go w przypadku złamań – wierzono, że umiejętnie zaaplikowany potrafi zaleczyć złamanie kości. Choć w stwierdzeniu tym jest sporo przesady, współcześnie potwierdzono, że roślina ma właściwości przyspieszające gojenie ran i regenerację kości. To jednak tylko jeden z jej walorów leczniczych.

Korzeń żywokostu w ok. 15 procent składa się ze związków śluzowych. Oprócz tego znajdziemy tu również allantoinę (do 1,5 proc.), garbniki (ok. 6,5 proc.), a także asparaginę, krzem, kwasy wielofenolowe, związki cukrowe, aminokwasy, polifenole i olejki eteryczne.

Czytaj także: GIS wycofuje popularne tabletki na ból gardła i kaszel. Zostały skażone toksyczną substancją. Sprawdź, czy nie masz ich w domu

Liście żywokostu zawierają z witaminy A, C, E oraz z grupy B, alantoinę i składniki mineralne, takie jak wapń, żelazo, krzem, mangan czy kobalt. Ich istotnym składnikiem jest również symfytocynoglossyna – alkaloid o właściowościach znieczulających i lekko odurzających.

Żywokost lekarski ma właściwości przeciwzapalne, ściągające, pobudzające procesy regeneracji i mechanizmy obronne organizmu. Do celów leczniczych wykorzystuje się przede wszystkim kwitnące ziele i korzeń żywokostu w postaci świeżej lub suszonej.

Żywokost lekarski jest bardzo bogatym źródłem alantoiny. Związek ten wspomaga namnażanie się komórek, a tym samym regenerację tkanek, błon śluzowych oraz okostnych nadwyrężonych stanem zapalnym. Usprawnia też miejscowy przepływ krwi, co pozwala skuteczniej odbudowywać ubytki. Tu właśnie swoje źródło ma skuteczność preparatów z żywokostu w procesie wspomagania zrastania się kości.

Zawartość alantoiny w korzeniu żywokostu jest najwyższa od stycznia do marca. Od kwietnia substancja ta pojawia się w młodych pędach i kwiatach. Dlatego korzenie należy wykopywać wiosną, liście zaś zbierać w okresie jego kwitnienia, czyli od maja do lipca.

Działanie alantoiny wspomaga również inna substancja zawarta w żywokoście – cholina, która uszczelnia naczynia krwionośne i rozszerza tętniczki, usprawniając w ten sposób przepływ krwi. Efekt ten korzystnie oddziałuje na procesy odbudowy, a dodatkowo przyspiesza usuwanie zbędnych i szkodliwych substancji. Alantoina i cholina wspólnie działają przeciwbólowo. Pomagają też zmniejszać obrzęk tkanek.

Znajdujący się w żywokoście kwas rozmarynowy działa przeciwzapalnie, natomiast śluzu i garbniki łagodzą podrażnienia, są to wiec kolejne związki odpowiedzialne za gojące działanie żywokostu.

Dzięki swoim właściwościom żywokost lekarski jest szczególnie ceniony w medycynie sportowej. Wykorzystujące go preparaty pomagają zmniejszać ból i opuchliznę, przywracając ruchomość stawów, a także działają rozluźniająco na mięśnie.

Żywokost jest zalecany zwłaszcza w sytuacjach niekrwawiących urazów, które wymagają przedłużonego czasu naprawy, takich jak:

• zwichnięcia,
• stłuczenia,
• skręcenia,
• obrzmienia.

Sprawdź: Jak leczyć stłuczenie w domu, a kiedy iść do lekarza?

Stosowanie żywokostu daje bardzo dobre efekty także w przypadku leczenia zmian skórnych, takich jak:

• czyraki,
• pękające pięty,
• bolesne blizny,
• oparzenia słoneczne,
• odmrożenia,
• objawy atopowego zapalenia skóry,
• objawy łuszczycy,
• zmiany prowadzące do powstawania odleżyn.

Korzeń żywokostu lekarskiego był stosowany tradycyjnie w leczeniu schorzeń przewodu pokarmowego jako składnik preparatów podawanych doustnie. Powodem było zaobserwowane działanie ściągające związków z rośliny oraz zdolność do hamowania mikrokrwawień.

Obecnie, przez wzgląd na obecne w żywokoście alkaloidy pirolizydynowe (toksyny silnie pobudzające ośrodkowy układ nerwowy i korę mózgową), preparaty wykorzystujące roślinę aplikuje się jedynie zewnętrznie.

Bardzo popularnym preparatem jest maść z żywokostu, która łagodzi bóle stawowo-mięśniowe, przyspiesza gojenie ran i oparzeń, a także działa nawilżająco. Chcąc wykorzystać żywokost jako maść, można kupić gotowy preparat w sklepie zielarskim czy aptece, lub przygotować ją samodzielnie. Wystarczy zmiksować oczyszczony korzeń żywokostu, zalać tłoczoną na zimno oliwą (500 ml tłuszczu na 100 gramów żywokostu), a następnie podgrzać wszystko do temperatury 70 stopni Celsjusza. Całość należy przecedzić. Powstała papka sprawdzi się do przygotowania okładów na stawy. W pozostałym wyciągu należy rozpuścić 50 g wosku pszczelego i przelać do słoików.

Również okłady ze sproszkowanego korzenia wymieszanego z odrobiną wody pomagają na skórne zmiany chorobowe i trudno gojące się rany. Podobnie działają utarte liście rośliny.

W sklepach dostępny jest też olej z żywokostu. Podobnie jak maść czy odwar, olej z żywokostu (olej żywokostowy) działa przeciwbólowo i przeciwobrzękowo. Redukuje podrażnienia i świąd oraz wspomaga usuwanie siniaków. Pomaga także w bólu spowodowanym rwą kulszową.

Sprawdź też: Najlepsza maść na siniaki i opuchliznę – prosto z natury! Maść arnikowa na stłuczenia i krwiaki kosztuje grosze w aptece, a efekty zaskakują

Z rośliny tej robi się również stosowane zewnętrznie nalewki. Korzeń żywokostu zalewa się spirytusem, zamyka w naczyniu i odstawia w suche miejsce na 2 tygodnie, a następnie przecedza. Nalewka z żywokostu pomaga szczególnie na reumatyzm i dolegliwości bólowe, zwłaszcza zastosowana w formie rozgrzewających okładów.

Do przygotowania okładów i roztworów do przemywania skóry stosuje się też odwar z korzenia żywokostu. Stosuje się go na trudno gojące się rany, oparzenia, odmrożenia i wypryski.

Odwar z żywokostu można przygotować samodzielnie poprzez gotowanie dokładnie rozdrobnionego korzenia w wodzie (w proporcji około 25 g żywokostu na szklankę wody), a następnie przestudzenie i ostudzenie roztworu. Płyn sprawdza się również jako płukanka do pielęgnacji podrażnionej skóry głowy oraz suchych i zniszczonych włosów.

Właściwości lecznicze żywokostu zostały potwierdzone w badaniach klinicznych. Podczas testów na szczurach wykazano, że roślina ma działanie przeciwzapalne w leczeniu rumienia skóry porównywalne z działaniem diklofenaku. Udowodniono także, że preparaty z korzenia żywokostu stymulują procesy ziarninowania w ubytkach skórnych, co wspomaga regenerację tkanek do nieuszkodzonej struktury. Co ciekawe, stosowanie maści z wyizolowaną alantoiną nie daje tak dobrych efektów, jak wykorzystanie preparatu z żywokostu.

Natomiast na Uniwersytecie Oklahoma zrealizowano badania, które wykazały, że maść z żywokostu zmniejszała ból w urazie stawu skokowego efektywniej niż placebo. Zastosowana w terapii osteoartrozy stawu kolanowego pozwoliła z kolei poprawić ruchomość stawu, a także zmniejszyć obrzęk i ból.

Przeprowadzono już kilkanaście badań klinicznych oceniających skuteczność preparatów z korzeniem żywokostu i ekstraktem z jego liści. W większości z nich udało się potwierdzić korzystne działanie rośliny. Nadal jednak istnieje konieczność dodatkowej weryfikacji niektórych wyników, zwłaszcza w odniesieniu do leczenia uszkodzeń tkanek miękkich, przewlekłych bólów mięśniowych i uszkodzeń skórnych.

Żywokost lekarski nie powinien być stosowany w czasie ciąży i karmienia piersią. Nie należy go też aplikować dzieciom przed ukończeniem przez nie 3. roku życia.

Najważniejszym ograniczeniem w stosowaniu żywokostu lekarskiego jest obecność w roślinie alkaloidów pirolizydynowych (AP). Większość tych związków jest toksyczna. U zwierząt, którym podawano wyciągi z roślin zawierających AP, obserwowano rozwój zmian nowotworowych. Z tego względu agencje takie jak EMA (European Medicine Agency), FDA (Food and Drug Administration) iESCOP (The European Scientific Cooperative on Phytotherapy) zalecają ograniczenie czasu stosowania preparatów z korzeniem żywokostu do 4-6 tygodni w ciągu roku, określając też ich nieprzekraczalną dzienną dawkę.

Za bezpieczne uznane są te maści oraz żele z żywokostem, które zawierają do 35 proc. ekstraktu z korzenia lub do 20 proc. wysuszonego surowca, i które są stosowane miejscowo maksymalnie 4 razy dziennie. Preparaty należy stosować wyłącznie na nieuszkodzoną skórę.