Piwonia to roślina ozdobna, ale też lecznicza. Jakie właściwości ma peonia lekarska? Tak przygotujesz napar, odwar i nalewkę z piwonii

Piwonia (Paeonia) to roślina ozdobna, która jest jedynym przedstawicielem rodziny piwoniowatych. Ma około 30 gatunków zielnych i około ośmiu tworzących zdrewniałe łodygi. Występują w Europie, Azji i wschodniej części Ameryki Północnej.

W naszym kraju typowe są dwa gatunki piwonii:

• Piwonia lekarska (Paeonia officinalis) – osiąga 60-90 cm wysokości, ma ciemnozielone, błyszczące, trójdzielne liście o spiczastym pokroju i grube, bulwiaste korzenie spichrzowe. Tworzy dekoracyjne, pełne kwiaty w jaskrawym czerwonym lub głęboko purpurowym kolorze.
• Piwonia chińska, inaczej biała (Paeonia lactiflora) – dorasta podobnej wysokości, ale jest krzewem o łodydze drewniejącej od podstawy (w lecznictwie bywa wykorzystywana jej kora), lecz właściwym surowcem są korzenie – w medycynie chińskiej nosi on nazwę bai shao. Ma silne, pierzastosieczne liście. Gatunek jest używany tak obok Paeonia suffruticosa (peonia drzewiasta). Piwonia chińska tworzy białe lub kremowe w kolorze kwiaty, które u rdzennych roślin są puste, natomiast hybrydy mają pełne kwiatostany i przybierają też inne barwy, np. odcienie różu.

Jako gatunek leczniczy wymieniano także Paeonia communis (inaczej też P. foemina), jednak został w końcu sklasyfikowany jako podgatunek piwonii lekarskiej (P. officinalis subsp. officinalis). Warto jednak wiedzieć, że lecznicze związki wykryto jednak w surowcu z różnych gatunków tej rośliny, a należy do nich m.in. barwniki peonidyna i cyjanina w kwiatach, a w korzeniu – m.in. peonifloryna. Jednocześnie jednak peonię traktuje się jak roślinę trującą, dlatego należy stosować ją zgodnie z wytycznymi.

Surowcem leczniczym są kwiaty piwonii, jej korzenie i nasiona zamknięte w mięsistym mieszku, a także kora z odmian krzewiastych i drzewiastych pozyskiwana przy ich ścinaniu. Najczęściej stosuje się jednak kwiaty oraz znacznie silniej działający korzeń.

Barwne płatki piwonii zawierają antyoksydanty w postaci barwników antocyjaninowych (peonidyna, cyjanidyna) i inne flawonoidy, a także karotenoidy i garbniki.

Natomiast w korzeniu piwonii znajduje się m.in. związki zapasowe (skrobia, dekstryna, sacharoza), a ze składników czynnych – związki terpenowe takie jak peonifloryna i peoniferyna, alkaloidy (peregrynina), kwasy fenolowe, garbniki, a także fitoestrogeny. Są to cenne związki o działaniu żeńskich hormonów, które pomagają regulować gospodarkę tymi związkami w organizmie i zwiększają ochronę przed niektórymi nowotworami.

Przy zastosowaniu wewnętrznym przetworów z piwonii mają one właściwości:

• przeciwskurczowe, w tym rozszerzające oskrzela, tchawicę i naczynia krwionośne,
• przeciwwymiotne,
• przeciwdrgawkowe,
• uspokajające (zwłaszcza korzeń),
• przeciwzapalne,
• przeciwbólowe,
• antydepresyjne,
• stymulujące wydzielanie soków trawiennych,
• pobudzające perystaltykę jelit,
• wspomagające krążenie krwi i stan naczyń krwionośnych.

Natomiast wyciągi z korzenia piwonii stosowane zewnętrznie działają łagodząco na stany zapalne tkanek, stąd znajduje zastosowanie zwłaszcza w leczeniu problemów związanych ze skórą i błonami śluzowymi. Są szczególnie polecane w atopowym zapaleniu skóry, hemoroidach czy reumatycznym bólach stawów i mięśni.

Przeciwreumatycznie działają też glikozydy peonii przyjmowane doustnie, które zostały zarejestrowane w Chinach jako środek przeciw reumatoidalnemu zapaleniu stawów (RZS). Istnieją także dowody na skuteczność w hamowaniu procesów zapalnych w chorobach autoimmunologicznych, oprócz AZS to również łuszczyca, zespół Sjörgena, Liszaj płaski Wilsona czy nieswoiste zapalenia jelit.

Okłady można wykonać z wykorzystaniem odwaru z korzeni, przykładając je do chorych miejsc na 20 minut 2-3 razy dziennie. Z naparu z kwiatów peonii można natomiast robić okłady na powieki w przypadku ich opuchlizny, a także podrażnienia i zmęczenia oczu. Kompresy z gazy przykłada się na 30-40 minut, można też przemywać nimi twarz w przypadku wysypki czy wyprysków.

Co ciekawe, peonifloryna zawarta w roślinie ma udowodnione właściwości przeciwzmarszczkowe. Związki peonii przeciwdziałają też powstawaniu zmian barwnikowych skóry, które wynikają z nadprodukcji melaniny i prowadzą do tworzenia się ciemnych przebarwień.

Kwiaty piwonii zbiera się w pogodne dni okresie kwitnienia, tj. w maju i czerwcu, przed ich przekwitnięciem, po czym szybko suszy w naturalnych warunkach, w przewiewnym miejscu i cieniu, ew. w temperaturze do 30 stopni C.

Kuliste nasiona można pozyskać, gdy owoce dojrzeją, natomiast korzenie boczne rośliny wykopuje się wiosną w drugim roku po posadzeniu rośliny, pozostawiając te główne. Po oczyszczeniu należy je rozdrobnić, np. pokroić na plasterki i suszyć na słońcu lub w suszarni jak wyżej.

Przepisy na przetwory z peonii:

• Napar z kwiatów piwonii – zalej dużą szczyptę rozdrobnionych, suszonych kwiatów 1-2 szkl. wrzątku i parz pod przykryciem 30 min, po czym odcedź i pij małymi porcjami przez cały dzień.
• Odwar z korzenia piwonii – zalej 2 łyżki rozdrobnionych korzeni 2 szkl. wody, gotuj 15 min pod przykryciem – a jeszcze lepiej ogrzewaj przez 5 min i odstaw na 30 min – i odcedź. Dawkowanie: 1/2 do 1/3 porcji przed posiłkami głównymi w przypadku niestrawności, nieżytu dróg oddechowych i nadmiernym pobudzeniu nerwowym.
• Nalewka piwoniowa – zalej 100 g świeżych albo suszonych korzeni lub suchych 0,5 l ciepłego alkoholu o mocy 40-60 proc. obj. i odstaw w zamkniętym naczyniu na 2 tygodnie, przefiltruj i wlej do butelki. Dawkowanie: 5 ml 2-3 razy dziennie.

Historycznie lecznicze receptury z piwonii stosowano w leczeniu epilepsji (zwłaszcza w połączeniu z zielem piołunu) oraz dny moczanowej. A także jako środek przeciwastmatyczny, moczopędny, wspomagający oczyszczanie organizmu, wzmacniający serce i pobudzający miesiączkowanie.

Do dziś popularne są takie zastosowania zwłaszcza korzenia peonii, takie jak leczenie chorób arterii, wątroby i nerek, a u kobiet także zespołu policystycznych jajników, PMS i bolesnych miesiączek. Działania te nie zostały jednak w pełni potwierdzone.

Napary, odwary i nalewki z kwiatów (a także nasion) są pomocne w przypadku chorób układu pokarmowego i górnych dróg oddechowych, a także na uspokojenie. W medycynie Azji znajdują też zastosowanie w leczeniu nowotworów.

Ze względu na silne działanie preparaty zwłaszcza z korzenia peonii można przedawkować, czego konsekwencją są zaburzenia pracy żołądka i jelit. Nie wolno przyjmować ich kobietom w ciąży ze względu na działanie poronne, a także kobietom karmiącym i dzieciom. Ze względu na działanie zmniejszające krzepliwość krwi nie są wskazane dla osób przyjmujących leki przeciwzakrzepowe, ew. trzeba stosować je w porozumieniu z hematologiem. Przyjmowanie preparatów z rośliny trzeba też przerwać na 2 tygodnie przed planowanym zabiegiem chirurgicznym.

Kurację peoniową warto stosować maksymalnie przez 4 tygodnie, ew. skonsultować się z lekarzem. Jest to konieczne jeszcze przed jej rozpoczęciem w przypadku chorób przewlekłych oraz chronicznego przyjmowania leków. U osób nadwrażliwych i skłonnych do alergii możliwe jest też działanie uczulające preparatów piwoniowych.