Dzika przyprawa do mięsa i darmowy składnik sałatki. To wszechobecne zioło odtruwa organizm. Zobacz, jak zrobić herbatkę i nalewkę

Bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea) jest rośliną zimozieloną, czyli taką, która nie zrzuca liści i rośnie już od wczesnej wiosny. Bylina ta należy do rodziny jasnotowatych – tak, jak np. mięta, melisa, lawenda, tymianek czy majeranek. Jest jadalny tak samo, jak popularne zioła, i ma cenne właściwości prozdrowotne.

Świeży bluszczyk kurdybanek ma silny korzenny zapach i smak, który pasuje zwłaszcza do mięs i ryb, jak również innych ziół np. w sosach czy daniach jednogarnkowych.

Inne tradycyjne nazwy rośliny to bluszczyk pospolity, bluszczyk ziemny, obłożnik czy po prostu kurdybanek. Również łacińska nazwa rośliny – Glechoma hederacea – ma wiele synonimów, takich jak: Nepeta glechoma, Nepeta hederacea, Hedera terrestris.

Czytaj też: Czosnek niedźwiedzi to wiosenne zioło na krążenie. Jak go zbierać?

Bluszczyk rośnie dziko w Europie i Azji i jest pospolitym, trudnym do wyplenienia chwastem, który intensywnie rozrasta się na wiosnę. Występuje w lasach liściastych, na łąkach, nieużytkach, w ogrodach i innych obszarach zieleni. Jest rośliną miododajną, lubianą przez pszczoły.

To również lubiana roślina dekoracyjna, zwłaszcza odmiany takie jak np. bluszczyk kurdybanek Variegata, którego zapach ma właściwości odstraszające komary.

W kuchni i zielarstwie surowcem są aromatyczne liście i purpurowo-fioletowe kwiaty bluszczyku, które w nienasłonecznionych miejscach zbioru są niebieskie. Watro poszukiwać go w czystych lokalizacjach, oddalonych od dróg i innych źródeł zanieczyszczeń środowiska.

Bluszczyk kurdybanek to roślina dość charakterystyczna, zwłaszcza biorąc pod uwagę sposób, w jaki się rozrasta. Choć może przypominać pnący, trujący bluszcz pospolity (Hedera helix), kurdybanek rośnie głównie płożąc się po ziemi (stąd jego alternatywne nazwy).

W porównaniu do bluszczu, bluszczyk ma listki małe i delikatne, o kształcie okrągłym, sercowatym lub nerkowatym, wielokrotnie karbowane, a łodyga osiąga tylko do 60 cm i najwyżej się wspina.

Bluszcz ma liście stosunkowo sztywne i połyskujące, złożone z 3-5 klap, z pełnym brzegiem i ostro zakończone, które rosną większe. Pnąc się, łodygi osiągają długość aż do 20 metrów.

Kurdybanek, zwłaszcza kwitnący, jest nieco podobny jest do niektórych gatunków jadalnej i leczniczej jasnoty – pomyłka jest więc niegroźna, choć niezbyt prawdopodobna ze względu na inny kształt liści jasnoty (jak u pokrzywy).

Bluszczyk kurdybanek zawiera m.in. seskwiterpeny, triterpeny, taniny, fenolokwasy (kwas rozmarynowy, kawowy, ferulowy), flawonoidy (pochodne kwercetyny, apigeniny i luteoliny), gorycze czy saponiny. Są to związki o działaniu antyoksydacyjnym, które mają korzystne działanie w organizmie i działają ochronnie w stosunku do komórek i tkanek.

Przeciwutleniaczom towarzyszą im kwas organiczne i sole mineralne, a także olejek eteryczny zawierający podobne związki terpenowe, jak różne odmiany ziół (do 0,03 proc. w zielu suszonym).

Bluszczyk kurdybanek, zwłaszcza przygotowany w formie naparu lub odwaru, wspomaga stan układu pokarmowego, błon śluzowych i skóry. Ma jednak znacznie więcej cennych właściwości, między innymi:

• nasila wydzielanie soku żołądkowego, ułatwiając trawienie zwłaszcza pokarmów białkowych,
• ułatwia przepływ żółci, co poprawia trawienie tłuszczów,
• działa ściągająco i przeciwzapalnie, również stosowany jako płukanka do ust i gardła, a ponadto przy hemoroidach,
• wywołuje lekki efekt zapierający i wspomaga regenerację śluzówki, m.in. przy biegunce,
• hamuje rozwój bakterii ropnych, również tych antybiotykoopornych,
• działa wzmacniająco na organizm, m.in. w stanach anemii,
• wspomaga leczenie stanów zapalnych górnych dróg oddechowych, m.in. przy infekcjach i astmie,
• wspomaga odtruwanie organizmu z toksyn, m.in. metali ciężkich i węglowodorów aromatycznych,
• chroni komórki wątroby hamuje rozwój jej stłuszczenia czy marskości,
• działa rozkurczowo w obrębie układu trawiennego i moczowego, jak i oddechowego,
• ułatwia odkrztuszanie wydzieliny zapalnej z dróg oddechowych,
• rozszerza oskrzela i łagodzi oddechowe stany alergiczne,
• wspomaga leczenie wyprysków, egzemy i drobnych ran przy przemywaniu naparem lub nalewką rozcieńczoną wodą w stosunku 1 do 5,
• stosowana zewnętrznie zmniejsza aktywność gruczołów łojowych, łagodząc objawy przetłuszczania się skóry (a zarazem trądziku) oraz włosów,
• hamuje aktywność grzybów takich jak drożdżaki Candida na skórze.

Właściwości kurdybanka były cenione już w tradycyjnej medycynie germańskiej, m.in. przez św. Hildegardę z Bingen, która polecała go m.in. przy kamieniach żółciowych oraz chorobach płuc i piersi, a także problemach, których leczenie wspomaga się tym ziołem również współcześnie.

Najważniejsze zastosowania bluszczyku kurdybanka:

• niestrawność,
• biegunki i zaparcia,
• zatrucia,
• infekcje dróg moczowych,
• zaburzenia wchłaniania,
• wzdęcia i kolki,
• astma oskrzelowa,
• chrypa,
• kaszel,
• zapalenie oskrzeli, krtani, zatok,
• trądzik pospolity,
• egzema,
• łojotok,
• łupież.

W produktach zielarskich bluszczyk kurdybanek rzadko występuje samodzielnie – najczęściej stanowi składnik mieszanek ziół stosowanych w chorobach wątroby i woreczka żółciowego, wspomagając ich właściwości.

Roślina jest uznawana za bezpieczną i w przetworach bezalkoholowych podawana nawet dzieciom, jednak nie powinny stosować jej osoby z epilepsją (padaczką) oraz kobiety w ciąży i karmiące piersią, choć te ostatnie przeciwwskazania wynikają z braku badań w tej grupie osób.

Ziele bluszczyku zbiera się w okresie kwitnienia rośliny, tj. od kwietnia do czerwca, a najlepiej na jego początku. Młode pędy i listki można zbierać jednak już wczesną wiosną. Pędy rośliny ścina się tuż nad ziemią, po czym suszy w naturalny sposób w zacienionym, przewiewnym miejscu rozłożone w cienkiej warstwie. Proces ten powinien trwać jak najkrócej, ale temperatura nie powinna przekraczać 40 stopni Celsjusza.

Zobacz na zdjęciach, jak wygląda bluszczyk kurdybanek.

Suszone, rozdrobnione ziele należy przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniku. Można stosować je do przygotowania naparów i odwarów, a także jako kuchenną przyprawę.

Choć bluszczyk rośnie również w zacienionych miejscach, najlepiej zbierać go ze stanowisk nasłonecznionych, gdyż zawiera wtedy więcej związków aktywnych. Ma ciemniej zabarwione liście, które często przyjmują odcień fioletowy lub czerwony. Są bogatsze nie tylko w antyoksydacyjne barwniki, ale także olejek eteryczny.

Oto, jak przygotować i stosować przetwory z ziela:

• Herbata z bluszczyku – zalej 1 łyżkę suszonego ziela 1 szkl. wrzątku, przykryj i odstaw na 10 min. Dawkowanie: 1/2 szkl. 2-3 razy dziennie, na ciepło; przy przeziębieniu – 2-3 szkl. dziennie.
• Nalewka z bluszczyku – zalej 5 pędów rośliny 0,5 l wódki 45 proc. (z rozcieńczonego spirytusu rektyfikowanego), odstaw w ciepłe, słoneczne miejsce na tydzień, przecedź i przelej do butelki. Dawkowanie: 1 łyżka 3 razy dziennie po posiłku.
• Syrop z bluszczyku – zalej 10 pędów rośliny 4 szkl. wody i gotuj 15 min, a następnie dodaj 750 g cukru i gotuj jeszcze 5 min, lub dodaj tyle samo miodu i zagotuj. Przelej gorący płyn do wyparzonych słoików, pozostawiając kilka centymetrów marginesu, po czym je zamknij. Dawkowanie: 1 łyżka (dzieci – 1 łyżeczka) 3 razy dziennie.
• Intrakt z bluszczyku – posiekaj lub zmiel krótko 50 g ziela, zalej 150 ml gorącego spirytusu 60-70 proc. i po tygodniu przefiltruj. Dawkowanie: 5 ml 3 razy dziennie.
• Syrop z intraktu – połącz równą ilość intraktu z bluszczyku i miodu lub domowego syropu malinowego. Dawkowanie: 1 łyżka co 4-6 godzin.

Bluszczyk może być jedzony jak sałata czy szpinak, czyli tzw. jarzyna, do czego nadają się zwłaszcza młode, wiosenne pędy. Zwyczajowo przyrządzano z nich też zupy zielne (w stylu tej szczawiowej) i sałatki.

Listki kurdybanka mają gorzkawy smak z ciekawymi nutami i najczęściej stanowią dodatek, a nie główny składnik dania. Ziele pasuje zwłaszcza do mięs (a szczególnie do wołowiny), które można nim np. obkładać, a także do dań z jajek i sera. Ułatwia trawienie i jest szczególnie polecane do dań tłustych.

Posiekane liście kurdybanka pasują m.in. do pasty z twarożku, przygotowanej z dodatkiem szczypiorku, pieprzu i soli. Ich smak dobrze komponuje się też z ziemniakami i pomidorami.

Listki bluszczyku można ususzyć i po zmieleniu lub utarciu w moździerzu stosować jako aromatyczną przyprawę.

Natomiast świeże, słodkie kwiaty kurdybanka sprawdzą się jako jadalna dekoracja do sałatki owocowej czy innego deseru, choć również do sałatki z zieleniny. Można przyrządzić ją z produktów sklepowych, choć równie dobrze jest sięgnąć po inne jadalne chwasty, takie jak liście i pędy mniszka lekarskiego, pokrzywy, gwiazdnicy, szczawiu i krwawnika.