Pięciornik na niestrawność, biegunkę i infekcje skórne. Jakie właściwości ma pięciornik kurze ziele oraz gęsi? Zobacz lecznicze receptury

Pięciornik to rodzaj roślin z rodziny różowatych, a więc spokrewnionych m.in. z gatunkami rodzącymi popularne krajowe owoce, jak jabłka czy truskawki. Zarówno jego polska, jak i angielska nazwa (cinquefoil) oznacza, że ma po pięć listków albo płatków kwiatowych. Jednak główny gatunek stosowany leczniczo, jakim jest pięciornik kurze ziele (Potentilla erecta albo Potentilla tormentilla), można rozpoznać na podstawie nietypowej cechy – ma bowiem tylko cztery płatki.

Pięciornik kurze ziele można spotkać w zaroślach, na wilgotnych łąkach, pastwiskach, wrzosowiskach i torfowiskach, a także leśnych polanach. To roślina pospolita na niżu i w górach. Ma niski pokrój i listki ułożone wokół łodygi, które są pokryte włoskami i mają głębokie wcięcie. Kształtem przypominają kurze stopy – stąd też nazwa gatunku. Jest znany także jako kurze ziele, kurzyślad, pięciornikiem czteropłatkowym, srebrnik drzewinka czy panieński korzeń.

Kłącze kurzegośladu (tormentillae rhizoma) jest grube i poziome, a łodygi wznoszą się łukowato na wysokość do 15-30 cm, a najwyżej pół metra. Są rozgałęzione i mają u szczytów kwiaty, które pojawiają się od maja do sierpnia. Choć można zbierać ziele rośliny, właściwym surowcem jest kłącze, po które trzeba wrócić we wrześniu lub październiku. Można też pozyskać je przed kwitnieniem, w marcu i kwietniu. Cechą charakterystyczną jest jego czerwony kolor po przecięciu, który stopniowo ciemnieje.

Inne popularne gatunki o podobnych właściwościach do kurzego ziela to pięciornik gęsi (Potentilla anserina) i pięciornik rozłogowy (P. reptans). Z kolei pięciornik biały (P. alba) z uwagi na wysoką zawartość jodu w kłączu stosuje się w chorobach tarczycy.

Natomiast pięciornik nepalski (P. nepalensis) czy pięciornik krzewiasty (P. fruticosa), w tym również o różowych kwiatach, są uprawiane w ogrodach jako rośliny ozdobne.

Pięciornik gęsi (Potentilla anserina) jest podobny do kurzegośladu, a jego nazwa pochodzi od gęsich pastwisk, gdzie tradycyjnie występował najobficiej. Inne nazwy to m.in. gęsie ziele, gęsia trawa, gęsiówka, srebrnik, grzmotnik, dziewicze ziele czy drabinki. Spotkać go można na nizinach i w niższych partiach gór, na wilgotnych terenach.

Ten gatunek pięciornika ma łodygi rozesłane, które osiągają do metra długości, a ząbkowane liście występują w 6-10 parach są owłosione zwłaszcza na spodzie. W przypadku tej rośliny surowcem jest ziele.

Ziele pięciornika można też spożywać jak zieleninę np. w sałatkach. Mają cierpko-kwaśny smak i bogactwo witaminy C, której zawartość sięga 350 mg w 100 g świeżego produktu.

Ziele pięciornika gęsiego ma działanie podobne do kłącza, czyli rozkurczowe, obkurczające naczynia krwionośne i przeciwbiegunkowe. Zbiera się je w okresie kwitnienia rośliny, od maja do sierpnia. Następnie suszy się je w naturalnych warunkach, w zacienionym i przewiewnym miejscu. Leczniczo stosuje się wyciągi z tego surowca.

Zawiera do 10 procent garbników katechinowych, czyli związków o działaniu ściągającym na błony śluzowe i skórę, a dzięki temu łagodzącym obrzęki i przeciwkrwotocznym. Te antyoksydacyjne związki hamują też aktywność drobnoustrojów. Towarzyszą im flawonoidy, takie jak mirycetyna, kwercetyna, kemferol i ich pochodne, a także saponiny (tormentozyd), śluzy, sterole, cholinę i witaminę C.

Zobacz też: Co ma więcej witaminy C niż cytryna?

Kłącze pięciornika kurzego ziela, nazywane też korzeniem, jest surowcem zielarskim o najwyższej znanej zawartości garbników. To w sumie nawet 23 proc. związków katechinowych i pirogalolowych, a ponadto fenolokwasy (kwas elagowy i chinowy), saponiny (m.in. tormentozyd) czy żywice. Związki te przechodzą do wyciągów wodnych i alkoholowych, które stosuje się jako środek leczniczy.

Właściwości kłącza pięciornika kurzego ziela to m.in. działanie:

• ściągające,
• hamujące drobne krwawienia z dziąseł, przewodu pokarmowego, ran itp.,
• przeciwdrobnoustrojowe w stosunku do bakterii, wirusów i grzybów,
• przeciwzapalne,
• przeciwbiegunkowe,
• przeciwbólowe,
• przeciwskurczowe,
• przeciwalergiczne,
• stymulujące układ odpornościowy,
• obniżające poziom cukru we krwi.

Kłącze pięciornika wchodzi w skład wielu receptur zielarskich, nie tylko maści tormentiolowej, ale także preparatów na paradontozę czy czopków na hemoroidy. Badania pokazują też, że wyciągi z pięciornika są pomocne w leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Aby zebrać kłącze pięciornika, należy wybrać starsze rośliny, wykopać podziemne części łopatką, oczyścić z ziemi i odciąć niepotrzebne części nadziemne oraz drobne korzenie. Następnie za pomocą szczotki surowiec należy dokładnie umyć, pokroić na niewielkie kawałki i suszyć najlepiej naturalnie w przewiewnym i zacienionym miejscu. Proces można przyspieszyć w piekarniku, lecz temperatura nie powinna przekraczać 60 stopni, a najlepiej 40 stopni. Wyciąg alkoholowy można przygotować także z surowca świeżego.

Korzeń pięciornika można także jeść. Na surowo ma orzechowy smak, natomiast po ugotowaniu jest słodki przypomina warzywa korzeniowe, takie jak marchewka.

Czytaj też: Zioła na biegunkę. Po jakie herbatki sięgać przy rozwolnieniu?

Cenne właściwości pięciornika wykorzystywano już w starożytności. Przez wieki stosowano go w medycynie ludowej, którą rozpropagowała w średniowieczu m.in. św. Hildegarda z Bingen. Polecała przy tym roślinę przeciw gorączce towarzyszącej zatruciom pokarmowym. Proszek z kłącza stosowano np. na rany u zwierząt.

Wewnętrzne zastosowanie kurzego ziela to:

• zaburzenia trawienia,
• wzdęcia,
• kolka jelitowa,
• ostre biegunki,
• przewlekłe biegunki nieswoiste,
• inne przewlekłe, ale łagodnie przebiegające schorzenia przewodu pokarmowego,
• krwawienia związane z owrzodzeniem jelita grubego i odbytnicy.

Tradycyjne kurze ziele stosuje się zewnętrznie do:

• płukania jamy ustnej przy owrzodzeniu czy chorobach przyzębia, np. zapaleniu dziąseł,
• płukania gardła przy zapaleniu i bólu,
• kompresów i przemywania drobnych ran,
• przemywania ropnych zmian na skórze, m.in. w trądziku,
• kompresów na uszkodzoną skórę dłoni czy ciała, popękane pięty,
• leczenia opryszczki i innych zmian wirusowych,
• płukania stóp przy ich nadmiernej potliwości lub grzybicy.

Ziele pięciornika, czyli gęsie ziele, również stosowane jest jako doustny lek ściągający i przeciwskurczowy, a także wysuszający. Jest pomocny w zaburzeniach trawienia, zwłaszcza związanych z pracą wątroby, dokuczliwych wzdęciach, a także łagodzeniu dolegliwości miesiączkowych.

Warto wiedzieć, że wchodzi w skład mieszanki ziołowej polecanej w chorobach wątroby, kamicy żółciowej, przewlekłym zapaleniu woreczka żółciowego i trzustki, znanej jako Cholagogum. Występuje także w mieszankach polecanych przy bolesnych miesiączkach.

Receptury lecznicze z pięciornika przydadzą się w wielu sytuacjach, warto więc je przygotować i mieć pod ręką. Najłatwiej zrobić herbatkę, czyli napar czy odwar – drugą metodę poleca się w przypadku zdrewniałych surowców, czyli takich, jak kłącza i korzenie.

Przepis na herbatkę z pięciornika gęsiego:

• Zalej 1 łyżeczkę suszonego ziela (albo 1 łyżkę świeżego) szklanką wrzątku.
• Przykryj i odstaw do zaparzenia na 10-15 min.
• Przyjmuj napar 1-2 razy dziennie.

Herbatka z pięciornika kurze ziele (odwar):

• Zalej w garnku 1 łyżeczkę suszonego kłącza (lub 1 łyżkę świeżego) szklanką zimnej wody.
• Przykryj i gotuj na małym ogniu bez wrzenia przez 30 min.
• Odstaw na 10 min, przy czym odcedź płyn.
• Przyjmuj na ciepło po 2 łyżki około 2-3 razy dziennie.

Jak zrobić maść z pięciornika?

• Rozpuść w kąpieli wodnej 125 g tłuszczu o stałej konsystencji w temp. pokojowej, czyli np. masła shea, kakaowego, oleju kokosowego (tradycyjnie używano smalcu).
• Włóż do tłuszczu 1/4 szkl. rozdrobnionego kłącza pięciornika, suszonego lub świeżego, podgrzewaj do zagotowania i spienienia, następnie wyłącz ogrzewanie, przykryj i odstaw garnek.
• Następnego dnia powtórz podgrzewanie, po czym przecedź zawartość garnka przez gazę, a kłącze odciśnij.
• Przelej miksturę do czystych słoiczków, odstaw do przestygnięcia i zestalenia.
• Stosuj maść na zmiany skórne.

Receptura nalewki z pięciornika

• Włóż do słoja 1/3 szkl. rozdrobnionego kłącza pięciornika, suszonego lub świeżego.
• Zalej surowiec 0,5 l spirytusu 70 proc. alk. obj. i odstaw w ciepłe, zaciemnione miejsce na 2 tygodnie, od czasu do czasu wstrząsaj mieszanką.
• Po tym czasie przecedź nalewkę przez gazę i rozlej do ciemnych butelek.
• Przyjmuj 1 łyżkę nalewki 3 razy dziennie, a po rozcieńczeniu (1 łyżka na 1/2 szkl. wody) stosuj jako płukankę.

Pięciornik działa łagodniej niż inne zioła z garbnikami, które łatwo podrażniają żołądek. Tutaj są one związane z białkami, dzięki czemu uwalniają się z opóźnieniem i działają głównie miejscowo po dotarciu do jelita. U wrażliwych osób większe dawki mogą jednak wywołać działania niepożądane, takie jak nudności, wymioty, kolkę jelitową albo żołądkową. Nie odnotowano natomiast przypadków przedawkowania.

Kłącze pięciornika nie powinno być stosowane przez długi czas, ponieważ może prowadzić to do zaparć. Jeśli biegunka nie przechodzi w ciągu 3-4 dni należy zasięgnąć porady lekarza.

Choć roślina jest dobrze tolerowana w organizmie, należy pamiętać, że przyjmowana doustnie może wchodzić w interakcje z suplementami diety i lekami, zmniejszając ich wchłanianie. Z tego powodu ich przyjmowanie należy oddzielić w czasie. Może także nadmiernie obniżać stężenie glukozy we krwi u osób przyjmujących leki przeciwcukrzycowe i mających skłonności do hipoglikemii. W takich przypadkach kurację należy skonsultować uprzednio z lekarzem. Z powodu braku odpowiednich badań stosowanie pięciornika nie jest zalecane w ciąży i podczas karmienia piersią.