Zapotrzebowanie na sód w organizmie i norma stężenia we krwi. Jakie funkcje pełni i jak objawia się nadmiar oraz niedobór sodu w organizmie?

Sód to bardzo powszechny pierwiastek w świecie przyrody. Stanowi składnik skał magmowych oraz soli kamiennej, którą można spożywać w formie nieprzetworzonej (sól kłodawska), a także po przerobieniu w postaci soli kuchennej.

Sód w organizmie pełni wiele niezwykle istotnych funkcji. Obok chloru i potasu to jeden z trzech najważniejszych elektrolitów błonowych, które regulują gospodarkę wodno-elektrolitową każdej komórki ciała. Do elektrolitów zaliczany jest również magnez i wapń. Elektrolity występują w organizmie we wszystkich płynach ustrojowych w postaci wodnych roztworów jonowych, czyli jonów dodatnich (kation) i ujemnych (anion) rozpuszczonych w wodzie. Sód należy do kationów (roztworów wodnych z ładunkiem dodatnim).

Sód w organizmie jest konieczny do prawidłowego funkcjonowania wielu układów. Najważniejszą rolą sodu jest regulowanie wraz z potasem pracy pompy sodowo-potasowej, której rolą jest utrzymanie potencjału błon komórkowych i objętości komórek. Za sprawą działania pompy sodowo-potasowej możliwy jest obustronny transport:

• składników odżywczych i wody do wnętrza komórki,
• odprowadzanie związków przemiany materii poza błonę komórkową.

Jej działanie reguluje napięcie mięśni szkieletowych i serca oraz przekazywanie informacji w obrębie układu nerwowego. Sód odpowiada zatem za przewodnictwo impulsów przez komórki nerwowe, a także pobudzanie enzymów. Reguluje gospodarkę wodną (stan uwodnienia komórek oraz tkanek), przy jego nadmiarze więcej wody jest zatrzymywane w tkankach powodując obrzęki i podwyższone ciśnienie krwi, a przy niedoborze nasila się proces wydalania moczu (diureza), a ciśnienie krwi obniża się.

Sód w organizmie regulowany jest przez hormony – ANP (przedsionkowy peptyd natriuretyczny), aldosteron, angiotensynę typu II oraz wazopresynę. Wskutek działania tych hormonów, nadmiar sodu jest po części wydalany z moczem, a przy niedobrze sodu w diecie wręcz przeciwnie – zatrzymywany.

Sód w organizmie pochodzi z pożywienia oraz w znacznie mniejszych ilościach z wody. Wiele produktów będących zasobnym źródłem sodu nie są z nim kojarzone. Podstawowym źródłem sodu w diecie jest sól kuchenna (inaczej chlorek sodu lub NaCl), dodawana do potraw na etapie ich przygotowywania dla poprawy smaku mięsa, warzyw, czy też zup i sosów. Pełni również rolę naturalnego konserwantu chroniącego przed psuciem się żywności.

https://stronazdrowia.pl/chcesz-sie-wolniej-starzec-i-zyc-dluzej-pij-wode-odpowiednie-nawodnienie-moze-spowolnic-proces-starzenia-sie-i-zapewnic-ci/ar/c14-17186233

Sód zawierają także inne produkty, a zwłaszcza żywność wysoko przetworzona tzw. fast food, sosy i zupy w proszku, oraz gotowe dania – nie tylko słone, ale i słodkie! Zasobnym źródłem sodu są przetworzone mięsa: wędliny, kiełbasa, parówki, salami, kabanosy, pasztet oraz konserwy mięsne. Zawartość sodu w 100 gramach wynosi nawet połowę dziennego zapotrzebowania na ten składnik dla osoby dorosłej!

Sód występuje także w dużych ilościach, w następujących artykułach spożywczych:

• pieczywo: chleb i bułki np. bułka grahamka,
• słone przekąski: paluszki, krakersy, chipsy,
• soki warzywne, konserwy (np. fasolka w puszce),
• kostki bulionowe, uniwersalna przyprawa z suszonymi warzywami do potraw,
• marynowane warzywa: oliwki, kapary, papryka, cebulka, pikle itp.
• fermentowane warzywa: kiszone ogórki, kwaszona kapusta, zakwas z buraków itp.
• wędzone i solone ryby oraz konserwy rybne,
• sery podpuszczkowe, czyli żółte np. parmezan, rokpol, feta, camembert i inne,
• niektóre przetwory mleczne: serek ziarnisty, napój turecki Ajran.

Sód w organizmie powinien występować we właściwym stężeniu. Dzienne zapotrzebowanie na sód jest zależne od wieku, płci oraz poziomu aktywności fizycznej. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przestrzega, aby spożycie soli ze wszystkich źródeł przez osoby dorosłe nie było większe niż 5 gramów na dobę (1 płaska łyżeczka do herbaty), a przez dzieci 3 g (o. 2/3 płaskiej łyżeczki do herbaty). W 5 gramach soli znajduje się około 2,4 g sodu. Polskie zalecenia Instytutu Żywności i Żywienia, dobowe potrzeby na poziomie wystarczającym (RDA) oceniono na poziomie nieco niższym:

• 750 mg – dla dzieci w wieku 1-3 lat,
• 1000 mg – dla dzieci w wieku 2-6 lat,
• 1200 mg – dla dzieci w wieku 7-9 lat, oraz dla osób starszych w wieku powyżej 75 roku życia,
• 1300 mg – dla dzieci w wieku 10-12 lat, oraz osób starszych w wieku 66-75 lat,
• 1500 mg – dla dzieci w wieku 13-18 lat oraz osób dorosłych do ukończenia 50 roku życia, kobiet w ciąży i podczas laktacji,
• 1400 mg – dla osób w wieku 51-65 lat.

Jeśli chodzi o sód, normy zawartości w płynach ustrojowych dla dorosłej osoby wynoszą od 136 do 145 mmol w litrze krwi.

Zapotrzebowanie na sód uzależnione jest od wielu czynników, w tym między innymi od aktywności fizycznej. Przyczynami niedoboru sodu są:

• niewystarczające spożycie sodu (dieta niskosodowa),
• przewodnienie organizmu,
• nasilone wydalanie sodu z moczem lub potem (np. wskutek regularnych ćwiczeń, odwodnienia w upalny dzień),
• zatrucie pokarmowe, przebiegające z biegunką i wymiotami,
• stosowanie środków przeczyszczających lub odwadniających organizm,
• marskość wątroby, niedoczynność tarczycy,
• niewydolność narządów – nerek, serca, wątroby,
• zespół Schwartza-Barttera, czyli SIADH (inaczej zespół niewłaściwego uwalniania wazopresyny).

Niedobór sodu w organizmie człowieka, czyli hiponatremia, jest bardzo groźny, ponieważ może doprowadzić do odwodnienia organizmu, zaburzeń w funkcjonowaniu wielu narządów, a także, jeśli poziom sodu w organizmie wynosi mniej niż 110 mmol/litr – do śmierci. Na szczęście taki stan występuje bardzo rzadko.

Hiponatremia może mieć postać łagodną, przewlekłą lub ostrą. Główne objawy niedoboru sodu to:

• ból i zawroty głowy,
• brak apetytu,
• dolegliwości gastryczne – biegunka, zaparcia, wymioty,
• drżenie mięśni rąk, nóg,
• obniżone ciśnienie krwi,
• senność i osłabienie,
• splątanie i zaburzenia koncentracji, trudności z zapamiętywaniem
• suchość błon śluzowych i skóry,
• złe samopoczucie.

Nadmiar sodu, czyli hipernatremia spowodowana jest najczęściej nieodpowiednią dietą – spożywanie w nadmiernych ilościach produktów zawierających sód. Do zwiększenia stężenia sodu we krwi może się przyczynić także niedostateczne spożywanie płynów, gorączka oraz stany wzmożonej przemiany materii (które są charakterystyczne np. dla zaburzeń hormonów tarczycy).

Nadmiar sodu w organizmie jest niebezpieczny tak samo, jak niedobór sodu w organizmie, ponieważ prowadzi do zatrzymywania zbyt dużej ilości wody w komórkach oraz tkankach ciała. W efekcie może dojść do zwiększenia ciśnienia krwi, zwężenia naczyń krwionośnych i rozwoju nadciśnienia tętniczego krwi. Konsekwencjami nadmiaru sodu są obrzęki nóg, cellulit wodny i uczucie napuchnięcia ciała.

Przewlekły nadmiar sodu może doprowadzić do niewydolności nerek, kamicy nerkowej i układu krążenia, powodując choroby układu sercowo-naczyniowego. Zwiększa ryzyko udaru mózgu, tętniaków, oraz zawału serca. Najczęściej, nadmiar sodu powoduje nadciśnienie i zaostrza tę chorobę u osób z już zdiagnozowaną (choć nie jest to regułą, bo nie wszyscy chorzy mają wyższe ciśnienie po spożyciu soli).

Wysokie spożycie soli, będące najczęstszą przyczyną nadmiaru sodu w organizmie, zwiększa ryzyko rozwoju raka żołądka. Nadmiar sodu nasila wydalanie wapnia z organizmu, negatywnie wpływając na mineralizację kości i zębów.

Społeczeństwo europejskie znacznie przekracza zalecenia dotyczące spożycia soli, co powoduje wzrost stężenia sodu w organizmie. Aby nie dopuścić do hipernatremii i zmniejszyć ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego lekarze zalecają, by stosować dietę niskosodową, tzw. dieta DASH. To najzdrowsza dieta, jaką może stosować każdy, bez obaw o zdrowie i niedobory pokarmowe. Przeciwdziała ona takim zaburzeniom jak:

• nadciśnienie tętnicze,
• otyłość,
• miażdżyca,
• cukrzyca.

Należy unikać więc nadmiernego solenia potraw oraz ograniczyć spożycie produktów, które są wyjątkowo bogate w ten pierwiastek (w szczególności żywność typu fast food oraz słone przekąski). Zalecane jest także, by zwiększyć spożycie artykułów spożywczych bogatych w magnez (pełnoziarniste produkty zbożowe, kakao, orzechy) oraz potas (warzywa i owoce).

Sól w potrawach można zastąpić wieloma przyprawami, takimi jak np. bazylia, oregano lub majeranek. Znikome ilości tego pierwiastka można znaleźć w warzywach, owocach i niewędzonych mięsach, dlatego produkty te powinny stanowić podstawę diety niskosodowej.

Sód to pierwiastek, który jest obecny w kościach, wewnątrz komórek, a także we krwi i innych płynach. W surowicy krwi jest go najwięcej, stąd też, aby określić poziom sodu w organizmie człowieka, wykonuje się badanie polegające na pomiarze stężenia elektrolitów we krwi, tzw. jonogram.

Badanie to polega na pobraniu próbki krwi, a następnie oznaczeniu u pacjenta stężenia elektrolitów: sodu, potasu, magnezu, wapnia, jonów fosforanowych oraz jonów chlorkowych. Nie zawsze zlecane są wszystkie elektrolity, można zbadać tylko poziom sodu.

Badanie poziomu elektrolitów jest zlecane najczęściej wtedy, gdy lekarz podejrzewa u swojego pacjenta odwodnienie lub choroby, przebiegające z zaburzeniami zawartości sodu w organizmie. Zlecane jest u pacjentów kardiologicznych, którzy zażywają leki nasilające produkcję i wydalanie moczu. Wykonuje się je także w przypadku przewlekłych chorób oraz gdy występują takie objawy jak nieregularne ciśnienie krwi lub zaburzenia w pracy serca.

Pomiar sodu w surowicy krwi nie wymaga specjalnych przygotowań. Badanie można wykonać za darmo (ze skierowaniem od lekarza rodzinnego) lub odpłatnie prywatnie. Najlepiej udać się na pobranie rano (w godzinach 7:00 – 10:00). Na badanie trzeba stawić się na czczo, czyli minimum 8 godzin od ostatniego posiłku.

Wyniki jonogramu wskazują, w jakim stężeniu występuje dany elektrolit w surowicy krwi. Jeśli wartość jonogramu dla sodu wynosi mniej niż 136 mmol w jednym litrze krwi, oznacza to, że mamy do czynienia z niedoborem sodu w organizmie. Z kolei sytuacja, gdy stężenie sodu wyraźnie przekracza 145 mmol w jednym litrze krwi, sugeruje jego nadmiar. Interpretacji jonogramu, a także innych badań podstawowych powinien zawsze dokonać lekarz. Tylko on jest w stanie prawidłowo ocenić, czy dany wynik rzeczywiście wiąże się z nieprawidłową ilością sodu i innych elektrolitów w organizmie.