Bazylia – odmiany, właściwości zdrowotne i wartość odżywcza. Pesto z bazylii i inne kulinarne zastosowania, jakie ma bazylia pospolita

Bazylia to roślina jednoroczna z rodziny jasnotowatych. Jej nazwa wywodzi się z języka greckiego i oznacza króla. Nazywana bywa też „zielem św. Józefa”. Najprawdopodobniej pochodzi z Afryki, znana była już w prehistorycznej Azji i starożytnym Egipcie. Dziś nie spotyka się jej w stanie dzikim. Krzewy bazylii osiągają maksymalnie do 60 cm wysokości. Kwitnie na przełomie lipca i sierpnia.

Wyróżnia się 150 różnych odmian bazylii. Do najpopularniejszych należą:

• bazylia pospolita – to najczęściej spotykana odmiana bazylii, ma intensywnie zielone liście o zaokrąglonym kształcie, korzenny, słodko-pikantny smak i wyrazisty aromat przypominający goździki,
• bazylia czerwona – od bazylii pospolitej różni się jedynie kolorem. Jej listki mają głęboką, czerwono-bordową barwę,
• bazylia drobna – ma niewielkie listki dochodzące do 1 cm długości. Jej krzewy są niskie i gęsto ulistnione. Ta odmiana bazylii jest bardzo popularna w Grecji.
• bazylia cytrynowa – popularna w kuchni orientalnej, ma wyrazisty, cytrusowy zapach,
• bazylia cynamonowa – posiada nieco wydłużone, szpiczaste liście o wyrazistym, cynamonowo-anyżowym aromacie,
• bazylia tajska – zwana też słodką. Nie traci aromatu podczas gotowania, smażenia czy pieczenia. Jest popularna w kuchni wschodnioazjatyckiej,
• bazylia sałatowa – o dużych, karbowanych liściach przypominających kapustę i intensywnym, anyżkowym smaku.

Bazylia dostarcza jedynie 22 kcal na 100 g świeżych liści. Wyróżnia ją bardzo niski indeks glikemiczny (IG 14). Dostarcza licznych wartości odżywczych. Jest bogatym źródłem takich składników jak:

• witamina A – 264 mcg,
• witamina B6 – 0,16 mg,
• witamina C – 18 mg,
• kwas foliowy – 68 mcg,
• beta-karoten – 3142 mcg,
• mangan – 1,15 mg,
• żelaza – 3,17 mg,
• magnez – 64 mg.

10 dag (100 g) liści bazylii pokrywa, aż 9-krotne dzienne zapotrzebowanie organizmu na witaminę K i zapewnia 17,5 procent dziennej dawki żelaza dla dorosłej kobiety.

Bazylia to roślina znana głównie jako przyprawa. Suszona bazylia jest jednym ze składników popularnych ziół prowansalskich. Oprócz niej w skład mieszanki wchodzą suszony tymianek, cząber, mięta pieprzowa i majeranek. Świeża lub suszona bazylia dodawana do potraw poprawia ich smak, nadaje ciekawy aromat, wspomaga procesy trawienne w organizmie człowieka i ułatwia przyswajanie składników odżywczych.

Bazylia uprawiana jest także jako krzew ozdobny. Zapach bazylii odstrasza komary i muszki, a jej świeży sok łagodzi ukąszenia owadów. Z liści bazylii produkuje się olejek eteryczny, który jest dodawany do kosmetyków, perfum i stosowany w aromaterapii.

Bazylia oprócz walorów smakowych ma też właściwości lecznicze. Znany jest jej korzystny wpływ na układ trawienny. Pobudza wydzielanie soku żołądkowego i zapobiega skurczom, pomaga w przypadku niestrawności, może też być skutecznym lekiem na nudności i wymioty. To sprawdzony środek stosowany w przypadku braku apetytu.

Wyniki badań opublikowanych w African Journal of Biotechnology mówią o przeciwgrzybiczym działaniu bazylii. Natomiast w Pharmaceutical Biology ukazał się artykuł przedstawiający dowody na bakteriobójcze działanie tej rośliny. Potwierdza to przypuszczenia, że bazylia to skuteczny środek przeciwdziałający różnego rodzaju infekcjom.

Właściwości i zastosowanie bazylii w medycynie wciąż są badane przez różnych specjalistów. Wykazali oni m.in., że dzięki właściwościom antyoksydacyjnym, a także prawdopodobnemu wpływowi na aktywności alfa-amylazy i alfa-glukozydazy bazylia może wspomagać leczenie cukrzycy. Badacze sugerują także, że składniki aktywne, które są obecne w bazylii, podawane w wysokich stężeniach, mogą przyczyniać się do zahamowania wzrostu komórek rakowych oraz rozwoju wirusa HIV.

Dla kogo polecana jest bazylia?
Bazylia jest polecana osobom narażonym na choroby układu krążenia. Wysoka zawartość witaminy A chroni komórki nabłonkowe przed działaniem wolnych rodników i przeciwdziała utlenianiu się cholesterolu we krwi, dzięki czemu nie odkłada się on w tętnicach. Jest także źródłem magnezu, którego odpowiednia ilość przeciwdziała zaburzeniom krążenia i wspomaga pracę mięśnia sercowego.

Bazylia polecana jest osobom mającym problemy ze wzrokiem, szczególnie starszym. Dzięki wysokiemu stężeniu luteiny i zeaksantyny przyczynia się do wzmacniania wzroku i opóźnia proces wyrodnienia plamki żółtej w oku, która odpowiada za ostrość widzenia.

Ziele bazylii może przynieść ulgę osobom cierpiącym na problemy żołądkowe. Herbatka z suszonych liści łagodzi kolkę, niestrawność czy wzdęcia. Może być w tym celu podawana niemowlętom.
Bazylia pomoże też osobom narażonym na stres. Ma działanie uspokajające, poprawia nastrój, zmniejsza nadpobudliwość i działa przeciwdepresyjnie. Pomaga też walczyć z bezsennością.

Olejek z bazylii może być pomocny dla chorych na reumatoidalne zapalenie stawów. Dzięki zawartości eugenolu działa przeciwzapalnie i wykazuje działanie przeciwbólowe porównywalne z niektórymi lekami.

Uprawa bazylii na domowym parapecie nie jest trudna!
Bazylia nie wymaga skomplikowanych zabiegów pielęgnacyjnych. Dobrze czuje się w nasłonecznionych i osłoniętych od wiatru miejscach. Gleba powinna być żyzna i pulchna, ważne jest utrzymywanie jej stałej wilgotności. Świeżą bazylię w doniczce można kupić w większości sklepów spożywczych, jednak taka z własnej uprawy będzie bardziej aromatyczna.

Nasiona wysiewa się do gruntu w połowie maja. Można wcześniej wysiać je do skrzynek i przesadzić do ogródka, kiedy już miną przymrozki. W warunkach domowych bazylia może być uprawiana w doniczkach przez cały rok.

Jeśli decydujemy się na zakup bazylii w supermarkecie, warto w domu przesadzić ją do świeżej gleby. Ta stosowana w masowej produkcji, często jest nasycona różnymi ulepszaczami, które mają sprawić, żeby roślina lepiej się prezentowała. Poza tym, bazylia wytwarza dosyć rozległy system korzeniowy i potrzebuje miejsca.

Nie powinno się obrywać pojedynczych listków bazylii, tylko całe wierzchołki. Tak obrywana bazylia łatwo się rozkrzewi. W przypadku rośliny hodowanej do celów spożywczych ma to dodatkową zaletę – nie dopuszcza się w ten sposób do jej zakwitnięcia. Kwitnąca bazylia koncentruje wszystkie swoje moce w kwiatostanach, co przyczynia się do mniejszego rozwoju liści w tym okresie.

Bazylia kojarzy się z kuchnią włoską, jednak jej walory smakowe i łatwa uprawa sprawiają, że jest chętnie stosowana na całym świecie. Doskonale wzbogaca smak wielu potraw – zup, sosów, drobiu, ryb czy sałatek. Idealnie komponuje się z pomidorami. Popularne jest tradycyjne pesto z bazylii – pasta z roztartych listków z dodatkiem oliwy, czosnku, orzeszków piniowych i twardego sera grana padano.

Zobacz: Przepis na domowe pesto, któremu nikt się nie oprze!

Bazylia i oregano to najpopularniejsze zioła dodawane do pizzy oraz spaghetti. Listki bazylii są też istotnym składnikiem sałatki caprese, w której łączy się je z plasterkami pomidorów i mozzarelli, a całość polewa pyszną oliwą.

Bazylię najlepiej dodawać do potraw pod koniec gotowania, a listki rozgniatać lub rozrywać palcami, zamiast kroić nożem. Można używać suszonej bazylii, jednak nie ma ona takiego aromatu jak świeża. Listki bazylii mogą posłużyć do przygotowywania aromatycznych olejów, aromatyzowania oliwy czy octu.

Z mniej popularnych zastosowań bazylii w kuchni można wymienić desery (np. lody bazyliowe, czekolada z bazylią) lub likiery.

Choć aromatyczny olejek z bazylii stosowany odpowiednio i w niewielkich ilościach ma pozytywne działanie – spożycie dużej jego ilości lub stosowanie go przez długi czas może spowodować śmiertelne zatrucie. Szczególnie niebezpieczny jest dla osób z chorobami serca, po udarze mózgu, zawale, a także cierpiących na choroby naczyń krwionośnych i mających problemy z krzepliwością krwi.

U kobiet w ciąży może przyczyniać się do stymulacji skurczów macicy. Powinny na niego uważać również matki karmiące piersią, ponieważ istnieje podejrzenie, że może on wykazywać właściwości mutagenne. Działanie to odnosi się do olejku – dodawanie suszonej bazylii lub świeżych listków do potraw nie wykazuje negatywnego wpływu na zdrowie ciężarnej i płodu.

Nie potwierdzono ubocznych skutków spożywania bazylii jako przyprawy. Jednak ze względu na zawarty w niej olejek eteryczny w pewnych sytuacjach należy zachować szczególna ostrożność i nie przesadzać z ilością. Umiar w spożywaniu potraw z bazylią powinni zachować chorzy na padaczkę, osoby mające problemy z ciśnieniem, wątrobą, kobiety ciężarne oraz małe dzieci.