Odwodnienie u dzieci i dorosłych: jak niedobór wody wpływa na organizm?

Niedobór i utrata wody oraz elektrolitów wpływa negatywnie na równowagę wodno-elektrolitową w organizmie. D+latego należy reagować od razu. Jak rozpoznać pierwsze symptomy świadczące o odwodnieniu organizmu?

Woda stanowi około 60% składu ludzkiego ciała. Od niej zależy niemalże każda funkcja organizmu. Człowiek traci płyny w ciągu dnia z wielu powodów, w związku z czym istotne jest zbilansowanie wody. Przyczyny utarty wody z organizmu to najczęściej: przemiana materii, intensywny trening, wysoka temperatura albo następstwo chorób i zatruć pokarmowych.

W skrajnych przypadkach odwodnienie może doprowadzić do utraty przytomności, niewydolności poszczególnych narządów, a nawet śmierci.

Główne objawy odwodnienia to:

• pragnienie, czyli sygnał oznajmiający, że organizm potrzebuje wody. Na ten objaw powinny być wyczulone zwłaszcza osoby starsze, ze względu na to, że pragnienie z wiekiem zanika. Intensywne treningi i upalna pogoda wywołują pocenie, więc latem i po wzmożonej aktywności fizycznej należy pamiętać o uzupełnianiu płynów.
• zmiany w kolorze lub w ilości oddawanego moczu również mogą wiele powiedzieć o stanie nawodnienia organizmu. Mocz składa się z wody oraz z produktów przemiany materii, a produkowany jest w nerkach. W trakcie odwodnienia nerki zaczynają „oszczędzać” wodę, kondensując mocz. U człowieka optymalnie nawodnionego mocz ma kolor jasnożółty i jest prawie bezwonny. Oznaką odwodnienia jest ciemnożółty mocz.
• zmęczenie i senność również mogą być związane z odwodnieniem (utrata płynów bardzo często wywołuje uczucie senności).
• bóle głowy oraz złe samopoczucie także pojawiają się w trakcie odwodnienia.
• zmiana elastyczności skóry to jeden z symptomów odwodnienia, przejawiający się zmianami w wyglądzie i w fakturze skóry. Zdrowa i właściwie nawilżona skóra jest napięta i elastyczna. W przypadku odwodnienia płyny są wchłaniane do organizmu, aby zaspokoić pracę poszczególnych narządów. Wtedy skóra traci swoją sprężystość.
• rozdrażnienie (woda znacząco wpływa na funkcjonowanie mózgu, dlatego nawet jej minimalny niedobór doprowadza do rozkojarzenia oraz zaburzenia czynności poznawczych).

Po wypiciu odpowiedniej ilości wody, ból głowy może się zmniejszyć zaledwie w ciągu 30 minut.

Utrata płynów ustrojowych wywołuje: niepokój, zły humor, problemy z koncentracją, czy pogorszenie pamięci krótkotrwałej. Dzieje się tak, ponieważ neurony w mózgu rejestrują już nawet niewielkie ubytki wody.

Jedną z grup najczęściej narażonych na odwodnienie są dzieci. Najmłodsi tracą wodę w sposób fizjologiczny, podczas oddawania moczu oraz w trakcie oddychania. Dzieci tracą również dużo wody, kiedy się pocą. Szczególnie gdy towarzyszy temu gorączka, a także, gdy przebywają w miejscach o niskiej wilgotności. Jeśli dziecko przez długi czas nie dostaje nic do picia to także może doprowadzić to do odwodnienia. Najczęściej jednak dzieci odwadniają się na skutek biegunki i wymiotów. Zwykle związane jest to z zachorowaniem na rotawirusy.

W trakcie odwodnienia organizm dziecka traci wodę i elektrolity takie jak: sód, potas, magnez lub wapń. To one odpowiadają za regulację pracy narządów. Zachwianie równowagi wodno – elektrolitowej w konsekwencji doprowadza do zaburzeń rytmu serca, omdleń, drżenia mięśni, obrzęków oraz wzrostu ciśnienia tętniczego. Odwodnione dziecko jest lżejsze, ponieważ utrata wody związana jest z utratą masy ciała.

Odwodnienie u dziecka można rozpoznać po takich objawach jak:

• suche wargi, język i błona śluzowa jamy ustnej,
• płacz „bez łez”,
• rozdrażnienie,
• mocz o ciemnym zabarwieniu lub jego brak – suche pieluszki,
• oczy i ciemiączko są lekko zapadnięte,
• skóra dziecka ma zmniejszone napięcie,
• osłabienie malucha.

Powyższe symptomy nie występują w jednym czasie. Pojawiają się w miarę pogłębiania się odwodnienia. Dlatego, można wyróżnić trzy stopnie odwodnienia organizmu:

• odwodnienie lekkie,
• odwodnienie umiarkowane,
• odwodnienie ciężkie.

Nawodnienie organizmu to podstawa – od niemowlęctwa aż do starości. Dlatego istotne jest to, aby nawadniać organizm. Przede wszystkim, liczy się profilaktyka. Oznacza to, że należy zapobiegać odwodnieniu. Mieć świadomość, jak zbilansowane picie wody wpływa korzystnie na stan zdrowia. Płyny należy uzupełniać systematycznie i co najważniejsze – nie bagatelizować pojawiającego się uczucia pragnienia. To, ile należy spożywać wody zależy od wieku, stanu zdrowia, temperatury otoczenia oraz prowadzonego stylu życia.

Przyjmuje się, że dzieci od 14. roku życia oraz dorośli powinni spożywać dziennie około 30 ml płynów na każdy kilogram ciała.

Trzeba jednak pamiętać o tym, że wraz ze wzrostem temperatury zapotrzebowanie na wodę rośnie. Dlatego, podczas upałów powyżej 37 stopni Celsjusza ilość spożywanych płynów należy zwiększyć o 250 ml na każdy stopień wyżej.

W trakcie upałów należy uzupełniać także sole mineralne, zwłaszcza sód i potas.

Uzupełnianie płynów to nie tylko picie wody. To picie innych napojów, spożywanie owoców i warzyw oraz zup. Latem warto zastosować lekką dietę, bogatą w warzywa i owoce.

Poniżej kilka praktycznych wskazówek: jak uniknąć odwodnienia?

• Pij dużo i często – najlepiej wody niegazowanej i naturalnych soków.
• Unikaj przebywania w pełnym słońcu.
• Unikaj spożywania napojów o działaniu moczopędnym i odwadniającym organizm.
• Dbaj o najbliższych, którzy mogą mieć problem z uzupełnianiem płynów (dzieci, osoby starsze, chorzy i niepełnosprawni to grupy ryzyka).

Z pewnością, moment, kiedy pojawia się pragnienie, nie jest właściwą metodą na radzenie sobie z odwodnieniem. Pragnienie to znak od organizmu, że wody już brakuje. Dlatego należy wyrobić w sobie nawyk zdrowego picia wody i zwracać na to uwagę dzieciom.

Na co dzień wodę należy pić systematycznie, małymi łykami i powoli. Wtedy organizm utrzyma właściwy poziom nawodnienia.

Skutki braku wody w organizmie są widoczne od razu. Złe samopoczucie i związane z tym inne objawy to rezultat nieprawidłowego przewodzenia impulsów nerwowych. U osób starszych może pojawić się obniżony poziom przytomności.

Dietetyk Anna Jelonek przekonuje, że do dobrego nawodnienia organizmu konieczne jest wypicie od 2 do 2,5 litra wody dziennie

Przeprowadzonych zostało wiele badań naukowych, na podstawie których można wywnioskować, że woda jest rzeczywiście niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jednym z bardziej popularnych eksperymentów jest badanie przeprowadzone w 2014 roku, mające na celu ocenić samopoczucie człowieka w zależności od tego, ile wypije płynów w ciągu doby. Na czym to polegało?

Wytypowano grupę 30 osób, które dotychczas piły zaledwie 1,2 litra wody na dobę. Poproszono je o zwiększenie spożycia wody do 2,5 litra. Efekty były pozytywne: pojawiła się nie tylko ulga ze względu na ugaszone pragnienie, ale też zauważono poprawę nastroju. Zniknęło także zmęczenie wśród badanych.

Analogicznie, u osób, które spożywały odpowiednią ilość płynów, a zmniejszyły ich spożycie, zaobserwowano takie symptomy jak: pogorszony nastrój, bóle głowy oraz zmęczenie.

Istnieją więc mocne dowody na to, że nawet niewielki brak wody jest niekorzystny dla sił fizycznych i psychicznych. Dlatego należy uwzględniać płyny w swojej codziennej diecie.

Szklanka wody po przebudzeniu oraz przed pójściem spać to bardzo dobry nawyk. Picie wody między posiłkami jest także konieczne. Należy więc wprowadzić te przyzwyczajenia do swojego codziennego funkcjonowania, jeśli dotychczas były przez nas zaniedbywane. Na szczęście zwiększa się świadomość społeczna na temat tego, jak istotne jest spożywanie wody i jak duży ma to wpływ na zdrowie człowieka.

Po zauważeniu pierwszych objawów odwodnienia powinno się stopniowo uzupełniać niedobory wody i elektrolitów w organizmie.

W przypadku skrajnego odwodnienia konieczna może okazać się hospitalizacja oraz dożylne podawanie glukozy, chlorku sodu lub chlorku potasu.

Kiedy dojdzie do odwodnienia hipertonicznego, a więc większej utraty wody niż elektrolitów, zalecane jest spożywanie dużej ilości niesłodzonej herbaty lub herbatek ziołowych. Dobrym rozwiązaniem jest picie rozcieńczonych soków. Szybko nawodnić się pomogą m.in. herbatki ziołowe z szałwii, mięty, rumianku, kolendry oraz z liści ogórecznika lekarskiego.