Dna moczanowa – dieta. Co można jeść, a czego lepiej unikać? Dieta na dnę moczanową wspomaga leczenie podagry

Dna moczanowa (nazywana również podagrą) jest schorzeniem, które wynika ze zbyt wysokiego stężenia kwasu moczowego we krwi. Dla kobiet przed menopauzą górny tolerowany poziom wynosi 4,0 mg/dl, u kobiet po menopauzie – 4,7 mg/dl, a dla mężczyzn – 5,2 mg/dl. O hiperurykemii, czyli wysokim stężeniu kwasu moczowego we krwi mówi się, gdy jego stężenie jest wyższe niż 7,0 mg/dl.

Poziom kwasu moczowego we krwi, przewlekle przekraczający górne granice normy, powoduje nawracające zapalenia stawów. Dochodzi do nich z powodu odkładania się w płynie stawowym kryształów moczanu jednosodowego, który nie został wydalony wraz z moczem. Obecność wspomnianych tworów sprawia ból podczas poruszania się i powoduje obrzęk. To, jak ogromny ból odczuwa się podczas napadu dny moczanowej, wiedzą tylko osoby, który taki napad przeżyły.

Dna moczanowa dotyka najczęściej osób po 40. roku życia, dobrze odżywionych z nadwagą i otyłością. Osoby, u których rozwija się podagra to amatorzy potraw mięsnych, słodyczy i alkoholu – szczególnie piwa. Nie zdziwi zatem fakt, że u mężczyzn schorzenie to diagnozowane jest dwukrotnie częściej niż u kobiet.

Wysoki poziom kwasu moczowego, będącego produktem przemian puryn, jest wynikiem:

• predyspozycji genetycznych,
• bardzo dużego spożycia produktów będących źródłem związków purynowych,
• chorób przebiegających ze zwiększonym obrotem kwasów nukleinowych,
• zaburzeń funkcjonowania nerek,
• niedoczynności tarczycy lub nadczynności przytarczyc,
• nadmiernego wysiłku fizycznego.

Leczenie dny moczanowej przybiera dwa kierunki: z jednej strony jest to terapia farmakologiczna, z drugiej zmiana dotychczasowego, szkodliwego stylu życia i przejście na odpowiednią dietę. Dieta na dnę moczanową ma jeden główny cel – jest nim obniżenie stężenia kwasu moczowego we krwi, a co za tym idzie kontrola schorzenia i zapobieganie napadom dny.

Dieta przy dnie moczanowej powinna być urozmaicona, smaczna i skomponowana z wykorzystaniem produktów o niskiej zawartości puryn. W diecie należy dostarczyć odpowiednią ilość białka, czyli ok. 0,8 g na kilogram masy ciała. Zawartość tłuszczu powinna wynosić ok. 25 proc, a pozostałą część energii wskazane jest dostarczyć z węglowodanów.

Ilość posiłków spożywanych w ciągu dnia jest uzależniona od trybu życia danej osoby – jednak należy starać się, by regularnie konsumować ich w od 3 do 5. Ostatni posiłek należy spożyć ok 3–4 godziny przed snem, ponieważ w godzinach nocnych nasilone jest zatrzymywanie kwasu moczowego w organizmie.

Istotną rolę odgrywa sposób przygotowywania posiłków. Niewskazane są zupy gotowane na mięsie, gdyż w trakcie ich przygotowania z mięsa przedostają się do wywaru puryny. Tym samym wywar mięsny stanowi skumulowane źródło związków purynowych, których na diecie na dnę moczanową należy unikać. Wywary z kości oraz tzw. „zimne nóżki” również nie są wskazane dla osób z dną moczanową. Podobnie jak wywary z suszonych grzybów, które stanowią bogate źródło puryn w diecie.

Gotowane mięso w dużej ilości wody jest najkorzystniejszym sposobem jego przygotowania. W trakcie gotowania dochodzi do wypłukania związków purynowych z mięsa, co obniża ich zawartość o nawet 20 procent. Oczywiście wodę należy wylać – nie należy jej spożywać, ani przygotowywać na jej bazie innych potraw. Zdecydowanie więcej puryn zawierają mięsa pieczone, smażone lub duszone – stąd lepiej je ograniczać, na rzecz mięs gotowanych.

Mimo wszystko najlepszym źródłem białka będą produkty roślinne.

Dieta przy dnie moczanowej zakłada ograniczenie konsumpcji produktów będących źródłem związków purynowych, które w wątrobie ulegają przekształceniu do kwasu moczowego. Kwas moczowy następnie z krwi przedostaje się do moczu i powinien zostać wydalony z organizmu. Dna moczanowa to stan, gdy ten proces jest zaburzony.

Produkty niskopurynowe powinny stanowić postawę diety osoby z dną moczanową, a także osób, u których w rodzinie to schorzenie występowało. W niedużych porcjach mogą być spożywane także produkty średniej zawartości puryn. Natomiast produkty wysokopurynowe tylko formie niewielkiego dodatku. Niewskazane są produkty o bardzo wysokiej zawartości tych związków.

W Japonii, w ramach profilaktyki dny moczanowej, za górny tolerowany próg spożycia związków purynowych wraz z dietą uznano 400 mg. W Polsce została określona niższa granica na poziomie 300 mg, dla osób z dną moczanową w stanie remisji, a do 120 mg – po ataku dny.

Produkty nisko purynowe, czyli dostarczające <50 mg związków purynowych na 100 g produktu to:

• owoce – agrest, czereśnie, gruszki, jabłka, wiśnie, porzeczki czerwone, maliny, kiwi, pomarańcze, truskawki, brzoskwinie, śliwki, winogrona, morele, melon, banan, awokado,
• warzywa – pomidory, ogórki, sałata, cebula, cukinia, rzodkiew, ziemniaki, marchew, zielone oliwki, dynia, kapusta włoska, kapusta pekińska, kukurydza, czosnek, szczypiorek, bataty,
• jaja – kurze, przepiórcze, kacze,
• przetwory mleczne – ser podpuszczkowy (żółty), sery pleśniowe, mleko, zsiadłe mleko, jogurt naturalny, kefir naturalny, maślanka naturalna, twaróg chudy, serek ziarnisty,
• produkty zbożowe – chleb pszenny, makaron jasny i ciemny, mąka pszenna, ryż jasny i ciemny, grube i drobne kasze, płatki zbożowe,
• tłuszcze – olej roślinne, oliwa z oliwek,
• inne – bób, groszek konserwowy, napój sojowy,

Produkty o średniej zawartości puryn, czyli dostarczające 50–100 mg związków purynowych na 100 g produktu to:

• ryby – flądra, lin sandacz, dorsz,
• suszone owoce – morele, śliwki, żurawina, figi, borówki świeże,
• kakao, czekolada,
• warzywa – kalafior, papryka, szpinak, por, brokuły, groszek zielony świeży, szparagi, bakłażany,
• świeże grzyby (oprócz borowików) – szczególnie kurki
• tofu i sos sojowy,
• mąka gryczana,
• orzechy – migdały, orzechy arachidowe.

Produkty o wysokiej zawartości puryn, czyli dostarczające 100–200mg związków purynowych na 100 g produktu:

• owoce morza i ryby – łosoś, makrela, karp, śledź, halibut, homar, krewetki, kawior, ośmiornica,
• mięso zwierzęce i wędliny – kiełbasy wieprzowe i wołowe, salami, polędwica wołowa i wieprzowa, karkówka, łopatka, antrykot, szynka wieprzowa i wołowa, mięso królika, wołowina, polędwica cielęca, mięso z kurczaka, kaczki i indyka i każde inne mięso,
• nasiona roślin strączkowych – fasola, soczewica, ciecierzyca, soja, groch, kiełki sojowe,
• nasiona słonecznika,
• inne – mak, kminek, musztarda, otręby ryżowe

W czasopiśmie naukowym The New England Journal of Medicine, opublikowano wyniki 12-letniego badania, którego celem było zbadanie związku między spożyciem różnych produktów a występowaniem dny moczanowej.

Mimo względnie wysokiej zawartości związków purynowych w nasionach roślin strączkowych, ich wyższe spożycie nie korelowało z częstszym występowaniem dny moczanowej u uczestników. Podobne wyniki zaobserwowano w przypadku spożycia wysoko purynowych warzyw, takich jak brokuły, groszek, kukurydza.

Im więcej produktów mlecznych spożywali uczestnicy (na przestrzeni 12 lat trwania badania), tym mniejsze mieli ryzyko dny moczanowej. Trzeba jednak podkreślić, że korzystny wpływ obserwowano tylko w przypadku spożycia produktów mlecznych pełnotłustych. U mężczyzn, którzy spożywali produkty odtłuszczone, ryzyko dny moczanowej wzrastało.

Białka mleka (kazeina, laktoalbumina) zwiększają wydalanie kwasu moczowego wraz z moczem, dzięki czemu obniżają jego stężenie we krwi. Wytłumaczeniem, dlaczego korzystny wpływ miały wyłącznie produkty pełnotłuste, prawdopodobnie wynika z obecności w tych produktach witaminy D oraz innych związków rozpuszczalnych w tłuszczach. Obniżone stężenie witaminy D we krwi obserwuje się u osób z dną moczanową.

We wspomnianym badaniu zaobserwowano także, że zwiększone spożycie mięsa, a szczególnie wołowiny, wieprzowiny i jagnięciny oraz owoców morza było związane ze zwiększonym ryzykiem dny moczanowej. W ramach produktów mięsnych należy mieć także na uwadze przetwory mięsne takie jak wędliny, kiełbasy, parówki.

Wyniki tego badania sugerują, że osoby z dną moczanową odniosą korzyść ze stosowania się do zaleceń diety wegetariańskiej, czyli diety bezmięsnej (w tym również ryb). To plan żywieniowy oparty o produkty roślinne i produkty odzwierzęce (z wyjątkiem mięsa), charakteryzujący się wysokim spożyciem warzyw i owoców, produktów zbożowych, nasion strączków, orzechów oraz przetworów mlecznych i jaj.

Produkty mięsne mogą być spożywane przez osoby z dną, ale w bardzo niewielkich porcjach dziennie. Za bezpieczna porcję uznaje się ok. 50 g mięsa lub ryby, spożyte jednorazowo na dobę.

W przypadku osób z dną moczanową, istotny jest nie tylko rodzaj spożywanego pokarmu, ale również ilość wypijanych płynów. Zalecana jest wysoka podaż płynów każdego dnia, co oznacza w praktyce – minimum 3 litry na dobę. Podaż na tym poziomie ma na celu rozcieńczenie stężenia kwasu moczowego oraz nasilenie jego wydalania wraz z moczem.

Dieta przy podagrze nie musi być bezkofeinowa. Kawa może być spożywana przez osoby z tym schorzeniam – najlepiej w ilościach dotychczas spożywanych lub w mniejszej ilości.

Na diecie przy dnie moczanowej wskazane jest ograniczenie do minimum, a najlepiej wyeliminowanie z jadłospisu produktów o wysokiej zawartości puryn. Są to następujące produkty o bardzo wysokiej zawartości puryn, czyli dostarczające >200 mg związków purynowych na 100 g produktu:

• alkohole – piwo, alkohole wysokoprocentowe,
• ryby – tuńczyk, pstrąg, śledź solony, sardynki w oleju, wędzony szprotki,
• podroby mięsne – wątroba drobiowa, wątroba wołowa,
• super food – chlorella, mleczko pszczele, spirulina,
• grzyby suszone
• pietruszka,
• fasola mung
• drożdże piekarskie i piwne

Wskazane jest zrezygnowanie z wyrobów alkoholowych, ponieważ etanol powoduje podwyższenie stężenie kwasu moczowego we krwi w dwóch mechanizmach. Po pierwsze ogranicza wydalanie tego związku wraz z moczem, po drugie – nasila rozpad adeniny.

Adenina jest jedną z pięciu zasad azotowych, które wchodzą w skład nukleotydów, budujących DNA. Jednocześnie jest związkiem purynowym, a tych na diecie na dnę moczanową należy unikać.

Zdecydowanie najbardziej niekorzystny wpływ na stan osób z dną moczanową ma piwo. W badaniach prowadzonych przez NHNES III (National Health and Nutrition Examination Survey) – spożycie piwa skutkowało ponad dwukrotnie częstszymi napadami dny moczanowej, niż u osób, które piły alkohole wysokoprocentowe. Ponadto 2,5 razy większe ryzyko w stosunku do osób niepijących alkoholu mieli mężczyźni, którzy spożywali minimum 50 g alkoholu na dobę.

Co ciekawe, nie zaobserwowano negatywnego wpływu spożywania czerwonego wina na częstość występowania dny moczanowej. Prawdopodobnie wynika to z zasobności wina w związki o działaniu antyoksydacyjnym. Umiarkowane spożycie wina nie pogarsza stanu osób z dną moczanową, jednak nie wiadomo, jak dawki większe niż kliszek wina na dzień wpływają na stan tych osób.

Na diecie niskopurynowej nie wskazane jest wysokie spożycie cukru, czyli sacharozy oraz syropów glukozowo-fruktozowych. Sacharoza budowana jest z dwóch monocukrów – glukozy i fruktozy. Fruktoza nasila rozpad adeniny, natomiast glukoza przyczynia się do wydzielanie insuliny, która hamuje wydzielanie kwasu moczowego wraz z moczem.

Dna moczanowa w okresie nasilenia objawia się napadem dny moczanowej. W tym okresie szczególnie wskazane jest o zadbanie o jak najniższą podaż związków purynowych wraz z dietą. Zalecane są wyłącznie produkty niskopurynowe.

Wskazane są szczególnie duże ilości owoców takich jak wiśnie i czereśnie, które nasilają wydalanie kwasu moczowego wraz z moczem. Niezbędne jest ponadto odpowiednie nawodnienie organizmu, czyli spożywanie minimum 3 litrów płynów na dobę.

Restrykcyjna dieta przy dnie moczanowej w tracie napadu powinna być stosowana do momentu ustania objawów ostrego napadu dny.

Osobom chorym na dnę moczanową zaleca się obniżenie masy ciała. Należy pamiętać, że proces redukcji nadmiernych kilogramów powinien przebiegać powoli. Stosowanie głodówek i diet dostarczających niewielkie ilości węglowodanów nie jest wskazane, ze względu na zwiększenie spożycia mięsa i tłuszczu oraz bardzo drastyczne ograniczenie dziennej podaży energii. Także diety wysokobiałkowe oraz wysokotłuszczowe nie powinny być brane pod uwagę.

Nagłe ograniczenie spożywanych kilokalorii dodatnio koreluje ze wzrostem stężenia kwasu moczowego we krwi. Z kolei włączenie do diety dużych ilości mięsa dostarcza wysokie ilości puryn, które nasilają objawy schorzenia.

W celu obniżenie masy ciała, należy zastosować dietę o obniżonej kaloryczności o ok. 15–20 procent względem całodobowego zapotrzebowania energetycznego. Zatem kobieta, które zapotrzebowanie wynosi 2200 kcal, na diecie odchudzającej powinna spożywać 1760–1870 kcal na dobę.

Wspomagająco wskazany jest umiarkowany wysiłek fizyczny. Wyczerpujące ćwiczenia fizyczne skutkują wytworzeniem w mięśniach kwasu mlekowego, który hamuje wydalanie z moczem kwasu moczowego.