Mak nie tylko na świątecznym stole. Ułatwia zasypianie i wspomaga trawienie. Wykorzystaj właściwości maku niebieskiego na co dzień

Mak (Papaver L.) to rodzaj roślin z rodziny makowatych (Papaveraceae Juss.), który liczy sobie, w zależności od ujęcia, od 100 do 150 gatunków. Prawie wszystkie występują na półkuli północnej. Mak jest rośliną zielną osiągającą nawet ponad 1 m wysokości. Roślina wyróżnia się pojedynczymi kwiatami o różnej barwie od białej i żółtej, przez czerwoną, aż po purpurową i fioletową.

Kwiaty rosną na długich szypułkach, z których powstaje owoc w postaci wielonasiennej torebki, tzw. makówki, która początkowo jest zielona, a następnie twardnieje i wysycha, przybierając beżową lub brązową barwę. W makówce znajduje się bardzo duża ilość drobnych, ciemnoniebieskich lub czarnych nasion, ale mogą one być również białe w zależności od gatunku. To właśnie te nasiona wykorzystywane są do produkcji wyrobów cukierniczych i piekarskich takich jak bożonarodzeniowe makowce czy kutia, a także rogale świętomarcińskie oraz bułki czy chleby z makiem.

W Polsce najczęściej spotykanym gatunkiem jest mak polny (Papaver rhoeas), który jest popularnym chwastem dzikorosnącym na łąkach, polach uprawnych i ugorach. Oprócz nasion wykorzystuje się również jego czerwone płatki, z których można przygotować napar łagodzący objawy przeziębienia, kaszel, stany zapalne jamy ustnej i gardła, a także ułatwiający zasypianie. Służą również do barwienia wina i napojów.

Od stuleci mak był wykorzystywany ze względu na zawarte w nim substancje narkotyczne i stosowany w celu uśmierzania bólu, leczenia bezsenności, a nawet uspokajania i usypiania dzieci. Takie substancje zawierają wszystkie gatunki maku, jednak uprawiany w celach leczniczych do pozyskiwania z niego substancji psychoaktywnych jest mak lekarski (Papaver somniferum). Jego samowolna uprawa we własnym ogródku jest zabroniona, wymaga bowiem odpowiedniego zezwolenia. Jest to spowodowane tym, że ziele maku lekarskiego, czyli tzw. makowiny (zielone, niedojrzałe makówki z łodygami), a także słoma makowa, zawierają mleczko makowe, w którym znajduje się środek narkotyczny – opium. Opium zawiera alkoloidy takie jak morfina (silna substancja przeciwbólowa), kodeina (hamuje odruch kaszlu) lub papaweryna (substancja rozkurczowa). Opium działa psychoaktywnie i silnie pobudza układ nerwowy, jest to narkotyk, dlatego uprawa maku lekarskiego jest ściśle kontrolowana, a roślina jest wykorzystywana wyłącznie w celach medycznych do produkcji leków.

Podobne, narkotyczne właściwości posiadają również makówki, ziele i sok mleczny z maku polnego. Jednak nasiona maku niebieskiego czy białego, które możemy kupić w sklepie i wykorzystać do zrobienia ciasta czy bułek nie zawierają substancji opioidowych lub zawierają ich śladowe ilości ze względu na możliwość skażenia ziaren.

Nasiona maku niebieskiego lub białego są dość kaloryczne, bo w 100 g zawierają aż ok. 500 kcal. Jednak nie należy się tego obawiać, ponieważ wysoka kaloryczność spowodowana jest obecnością w maku dużej ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, takich jak kwas oleinowy czy linolowy, które należą do grupy kwasów omega-9, omega-6 oraz omega-3. Kwasy te korzystnie wpływają na pracę serca oraz działanie układu krwionośnego.

Mak zawiera również spore ilości błonnika, który reguluje pracę jelit, pobudza ich perystaltykę, przyspiesza metabolizm oraz daje poczucie sytości. Dzięki temu spożywanie maku sprzyja regularnemu wypróżnianiu się, a także wspomaga odchudzanie.

Mak zawiera także potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo, cynk, mangan, miedź, witaminę E, D, witaminy z grupy B, w tym foliany. Mak jest źródłem żelaza i wapnia, dlatego polecany jest szczególnie osobom na diecie wegetariańskiej i wegańskiej.

Mak, ze względu na zawartość wielu cennych składników odżywczych:

• obniża poziom cholesterolu,
• usprawnia trawienie, zapobiega zaparciom,
• uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne,
• wspomaga pracę serca oraz chroni przed zawałem i udarem,
• reguluje ciśnienie krwi,
• wzmacnia kości i zęby,
• wspomaga odporność,
• uspokaja i ułatwia zasypianie,
• pomaga zwalczyć anemię z niedoboru żelaza,
• wspomaga płodność ze względu na zawartość dużych ilości cynku i kwasu foliowego.

Mak można spożywać nie tylko w postaci makowca, kutii, łazanek z makiem czy pieczywa posypanego makiem, ale również dodawać np. do jogurtu, musli, owsianki, smoothie czy posypywać nim kanapkę. Najlepiej jest jednak zmielić ziarenka, aby ułatwić przyswajanie składników odżywczych.

Z nasion maku produkowany jest olej makowy, który zawiera ok. 70 proc. kwasu linolowego. Można go stosować do sałatek, ale też używać jako kosmetyku do pielęgnacji włosów, skóry i paznokci. Wspomaga on również gojenie ran.

W ziołolecznictwie stosowane są również napary i nalewki z kwiatów i płatków maku polnego. Stosuje się je jako środki uspokajające, ułatwiające zasypianie, a także łagodzące infekcje gardła i jamy ustnej.

Nasiona maku, mimo staranności produkcji, mogą zawierać śladowe ilości substancji opioidowych. Jest to wynik zanieczyszczenia nasion maku sokiem z makowin, ale obróbka termiczna, a także płukanie i przetwarzanie maku pozbawia go tych substancji. Jednak ze względu na potencjalną zawartość nawet nieznacznych ilości opioidów maku nie powinny spożywać:

• dzieci poniżej 2. roku życia,
• kobiety w ciąży i karmiące piersią,
• osoby stosujące leki na stałe, szczególnie leki nasercowe, które mogą wchodzić w reakcję z substancjami zawartymi w maku.

Z tym że bezwzględny zakaz spożywania maku dotyczy dzieci poniżej 2. roku życia. Natomiast starsze dzieci oraz kobiety w ciąży czy osoby przyjmujące leki na stałe powinny ograniczyć spożycie maku do maksymalnie niepełnej, płaskiej łyżeczki maku dziennie. Oznacza to, że mogą one zjeść kawałek makowca czy bułkę posypaną ziarnami maku, jednak nie należy przesadzać z ich ilością.