Czarnuszka: właściwości, wartości odżywcze i zastosowanie. Do czego wykorzystać nasiona czarnuszki?

Czarnuszka siewna (Nigella sativa) to gatunek rośliny należącej do rodziny jaskrowatych. Wywodzi się z Iraku i Turcji, ale obecnie gatunek rozprzestrzenił się i rośnie dziko w krajach Basenu Morza Śródziemnego. Czarnuszka kwitnie pięknymi, błękitnymi lub białymi kwiatami.

Inne nazwy czarnuszki to kmin czarny, kminek egipski, kolendra siewna, czarnucha lub złoto faraonów.

Prozdrowotne właściwości nasion czarnuszki były znane już w Asyrii i starożytnym Egipcie. W grobie Tutenchamona, który panował w Egipcie ok. 1342 r. p.n.e., znaleziono dwa dzbany zawierające nasiona czarnuszki. Znano ją również w starożytnej Grecji i w czasach Cesarstwa Rzymskiego. W średniowieczu uprawiana była w przyklasztornych ogródkach i traktowana jako surowiec leczniczy.

Czarnuszka ma kaloryczne nasiona, podobnie jak siemię lniane, ponieważ zawierają one bardzo dużo wartościowego tłuszczu. W 100 g czarnuszka dostarcza 570 kcal, 21 g białka, 43 g tłuszczu i 24 g węglowodanów. Warto jednak podkreślić, że czarnuszka jest lekka, więc na jeden raz nie zjada się jej dużo. Jej dodatek do potraw nie powoduje, że ich kaloryczność istotnie się podnosi.

Czarnuszka to wartościowe źródło zdrowych tłuszczy, czyli nienasyconych kwasów tłuszczowych. Reprezentuje je, najzasobniej występujący w nasionach czarnuszki kwas linolowy (50-60 proc.) zaliczany do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WNKT, PUFA). W mniejszych ilościach zawarty jest jednonienasycony (JNKT, MUFA) kwas oleinowy (20 proc.), który występuje też np. w oleju rzepakowym. Czarnuszka i olej z czarnuszki są źródłem rzadko występującego w żywności kwasu eikozadienowego (3 proc.), który ma właściwości przeciwzapalne. Zawartość kwasów tłuszczowych nasyconych, czyli kwasu stearynowego i palmitynowego to ok. 30 proc. występujących w nasionach czarnuszki tłuszczy. Głównym związkiem steroidowym jest α-sitosterol, o działaniu obniżającym poziom cholesterolu we krwi.

Czarnuszka zawiera mnóstwo cennych dla zdrowia składników bioaktywnych. Jednym z nich jest tymochinon, który ma najsilniejsze działanie i jest go w nasionach najwięcej. Wchodzi w skład olejku eterycznego pozyskiwanego z nasion czarnuszki, stanowiąc aż 27,8-57,0 proc. wszystkich substancji aktywnych w nim zawartych. Czarnuszka zawiera również inne cenne związki: alkaloidowe, izochinolinowe, diterpenowe i indazolowe oraz pentacykliczne saponiny triterpenowe o działaniu przeciwnowotworowym.

Czy znasz?: Zasady diety antyrakowej

Czarnuszka nie jest lekiem, ale ma korzystny wpływ na organizm stosowana w bardzo niewielkich ilościach. Można sklasyfikować ją do tej samej grupy produktów odżywczych i korzystnych dla ciała, co czosnek i imbir.

Najbardziej znane właściwości czarnuszki to wzmacnianie układu odpornościowego. Wynika to przede wszystkim z wysokiej zawartości tymochinonu, który ma właściwości przeciwzapalne. Czarnuszka ma udowodnione działanie łagodzące objawy astmy u dzieci i u dorosłych. Olej z czarnuszki jest pomocny przy dolegliwościach związanych z chorobami na tle alergicznym, gdyż zmniejsza przekrwienie błony śluzowej nosa i łagodzi objawy kataru siennego. Taki efekt można zaobserwować już po 15 dniach regularnego stosowania. Olej, nasiona i ekstrakty z czarnuszki stosuje się także w lekach na atopowe zapalenie skóry, egzemę i trądzik młodzieńczy. Bardzo dobrze działa na te przypadłości skórne, stosowanie miejscowo olejku z czarnuszki w czystej postaci.

Nasiona czarnuszki i olej z czarnuszki zawierają flawonoid kwercetynę oraz tymochinon, które pomagają obniżyć poziom glukozy we krwi oraz pobudzają trzustkę do wydzielania insuliny. Z tego względu czarnuszka jest wskazana dla osób chorujących na cukrzycę i osób z insulinoopornością, jako dodatek do posiłków. Substancje lotne zawarte w olejku z czarnuszki normalizują ciśnienie krwi i wpływają korzystnie na układ sercowo-naczyniowy.

Czarnuszka polecana jest osobom z reumatoidalnym zapaleniem stawów, jako uzupełnienie leczenia. W badaniach klinicznych, skuteczną dawką było stosowanie zaledwie 1 g oleju z czarnuszki! Korzyści, jakie odnieśli uczestnicy badań to m.in. zmniejszenie obrzęku stawów, zmniejszenie stanu zapalnego w ich obrębie oraz zmiany na poziomie komórkowym w liczebności dobrych i złych limfocytów.

Czarnuszka ma działanie przeciwdrobnoustrojowe, co udowodniono w wielu badaniach egipskich. Podawanie doustnie oleju z czarnuszki w dawkach 2,5 ml i 5 ml na kilogram masy ciała przez dwa tygodnie skutecznie obniżyło liczbę przywr żylnych (Schistosoma mansoni) w wątrobie, a także liczbę jaj w wątrobie i jelitach. Nasiona wykazują działanie przeciwzapalne. Działają rozkurczająco na mięśnie gładkie, przez co poprawiają trawienie i pomagają na wzdęcia.

Badania naukowe prowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazały, że tymochinon stosowany w konkretnych stężeniach hamuje wzrost komórek nowotworowych wątroby i prostaty. Jednocześnie jest również pomocny w leczeniu raka płuc, glejaków mózgu i rdzenia kręgowego oraz nowotworowych zmian w trzustce i macicy. Miejscowe stosowanie olejku z czarnuszki może być pomocne w walce z nowotworami skóry. Wspomniane badania prowadzone były na zwierzętach laboratoryjnych i na razie brak potwierdzonych danych o skuteczności czarnuszki w leczeniu zmian nowotworowych u ludzi, niemniej jednak na pewno są one skuteczne w profilaktyce nowotworów.

Czarnuszka ma też działanie przeciwdepresyjne i zapobiega problemom z pamięcią i koncentracją. Warto stosować ją w ramach diety przy depresji, profilaktyce choroby Alzheimera, demencji starczej oraz otępienia.

Czarnuszka ma wiele zastosowań – zarówno leczniczych, jak i kosmetycznych oraz kulinarnych. Napar z nasion czarnuszki jest pomocny przy stanach zapalnych górnych dróg oddechowych, w chorobach wątroby i trzustki oraz przy skąpym oddawaniu moczu. Pomaga przy problemach z laktacją, ponieważ łagodnie stymuluje wydzielanie mleka. Napar z czarnuszki można stosować jako tonik, do pielęgnacji cery tłustej, mieszanej i trądzikowej. Działa przeciwzapalnie i pomaga w leczeniu zmian trądzikowych, łagodzi objawy atopowego zapalenia skóry i ratuje przy grzybicach skórnych. Podobne zastosowanie ma olej z czarnuszki.

Przy kłopotach z trądzikiem można używać oleju z czarnuszki przynajmniej raz dziennie, zamiast kremu. Nie ma on właściwości zapychających pory, nie sprzyja powstawaniu zaskórników.

Czarnuszka doskonale działa na skórę i włosy. Czarnuszka na włosy (w postaci czystego olejku albo jako dodatek do odżywek i masek) intensywnie je nawilża i regeneruje, odżywia też skórę głowy i stymuluje pracę mieszków włosowych, przyspieszając wzrost włosów. Wystarczy wetrzeć odrobinę olejku z czarnuszki w wilgotne końcówki włosów, lub w skórę głowy na godzinę przed myciem włosów. Olej dobrze się wchłania i nie sprawia, że włosy są ciężkie czy tłuste u nasady, jednak zależy to od typu włosów i lepiej sprawdzić to indywidualnie.

Nasiona czarnuszki coraz częściej stosowane są jako przyprawa i dodatek do potraw – przez jakiś czas zapomniane, obecnie wracają do łask. Nasiona czarnuszki siewnej mają dość ostry, pieprzowo-korzenny smak. Można dodawać je do pieczywa np.: cebularzy, serów oraz do mięs. Czasami dodaje się je zamiast kminku do kiszonej kapusty i ogórków konserwowych. Można stosować je zamiast pieprzu do potraw, które wymagają ostrych przypraw. Niewiele osób wie, że także liście czarnuszki mogą być używane jako przyprawa – mają dużą zawartość witaminy C i są bardzo zdrowe.

Wyjaśniamy, czy: Witamina C lewosktrętna istnieje, czy to tylko chwyt marketingowy?

W sklepach można kupić także suplement diety z czarnuszką. Czarnuszka w kapsułkach ma wszystkie cenne właściwości tej rośliny i polecana jest osobom, które z jakichś względów (na przykład z uwagi na brak czasu albo na specyficzny, ostry smak czarnuszki) nie chcą spożywać tej rośliny jako przyprawy ani dodatku do potraw. Z punktu widzenia zdrowia, najlepiej wybrać nasiona lub olej zamiast tabletek.

Jedzenie czarnuszki i oleju z nasion tej rośliny jest bardzo korzystne dla zdrowia, ale należy pamiętać, że saponina zawarta w nasionach i oleju z czarnuszki spożywana w dużych ilościach jest trująca. Dlatego czarnuszkę należy dawkować z umiarem – wystarczy pół łyżeczki nasion lub łyżka oleju dziennie.

Olej i napar z nasion czarnuszki stosowany wewnętrznie nie jest wskazany dla ciężarnych, ponieważ czarnuszka zawiera substancje, które mogą wywołać skurcze macicy i przyspieszyć poród. Przyszłe mamy mogą natomiast bez obaw stosować w czasie ciąży olejek z czarnuszki zewnętrznie, na skórę – jest to całkowicie bezpieczne. Olej z czarnuszki stosowany w leczeniu chorób skóry bezpośrednio na zmiany, jest również bezpieczny dla dzieci.

1. Adamska A., Ochorcka J.R.: Nigella sativa źródłem związków bioaktywnych. Postępy Fitoterapii, 2016.
2. Borusiewicz M., Janeczko B.: Nigella sativa L. – roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych. Postępy fitoterapii, 2015.
3. Salem M.L., Hossain M.S.: Protective effect of black seed oil from Nigella sativa... Inter J Immunopharmacol, 2000.
4. Mahmoud M.R., El-Abhar H.S., Saleh S.: The effects of Nigella sativa oil against the liver damage... J Ethnopharmacol, 2002.
5. Kazimierczak A. i inni: Zdrowie z natury – czarnuszka siewna w produktach kosmetycznych i leczniczych. Post N Med, 2018.