Kolagen – naturalny suplement diety i składnik kosmetyków odmładzających. Jak działa kolagen na stawy, włosy i skórę? W czym jest kolagen?

Kolagen to kluczowy składnik budulcowy w ludzkim organizmie, który stanowi niemal 1/3 wszystkich białek w organizmie. Naukowcy wyodrębnili dotychczas ponad 30 różnych rodzajów tego białka. Mają one nieco odmienną budowę, w zależności od miejsca, w którym występują, a także od rodzaju pełnionych funkcji. Kolagen występuje w postaci włókien, które są zbudowane z jednostek noszących nazwę tropokolagenu.

Kolagen jest głównym składnikiem tzw. śródmięśniowej tkanki łącznej (IMCT). W skórze zapewnia wytrzymałość, sprężystość i elastyczność, w ścięgnach i więzadłach – rozciągliwość, a w kościach – odporność na uszkodzenia. Znajduje się też w chrząstkach i w mazi stawowej, zapewniając „poślizg” struktur stawowych w czasie ruchu. Bez kolagenu narządy wewnętrzne, takie jak nerki czy wątroba, nie byłyby odpowiednio umocowane. Białko to znajduje się również w rogówce oka.

Zobacz także: Mniej zmarszczek, jędrna i napięta skóra bez zabiegów? Te 5 sposobów zwiększy ilość kolagenu w organizmie

Kolagen pełni też szereg innych ważnych funkcji w organizmie, łącznie z ochroną przed rozwojem chorobotwórczych drobnoustrojów i zmian nowotworowych. Ten obecny w skórze pomaga ograniczyć utratę wody z jej zewnętrznych warstw i zmniejszyć szkodliwe działanie czynników atmosferycznych.

Organizm ludzki potrafi syntetyzować kolagen z aminokwasów obecnych w pożywieniu, potrzebuje jednak do tego witaminy C. Do 25. roku życia ubytki kolagenu są sprawnie uzupełniane, jednak produkcja tego białka spada wraz z wiekiem i zdolność ta stopniowo maleje.

Wraz z upływającymi latami włókna kolagenowe stają się cieńsze, spada tempo syntezy kolagenu w skórze i zmniejsza się jego ochronne działanie. Skóra traci elastyczność, pojawiają się zmarszczki i zmiany pigmentacyjne, rany trudniej i wolniej się goją, a stawy i więzadła stopniowo tracą sprawność – pojawiają się też dolegliwości bólowe. Wraz ze zmniejszeniem się ilości włókien kolagenowych zanika też podskórna tkanka tłuszczowa i osłabieniu ulegają mięśnie twarzy – to właśnie jest przyczyną zmian w owalu twarzy.

Niszczeniu kolagenu obecnego w skórze sprzyja niezdrowy tryb życia, m.in. uboga odżywczo dieta obfitująca w syntetyczne związki, niedobór ruchu i snu, a także stres. Natomiast destrukcyjne czynniki zewnętrzne to zanieczyszczenie powietrza i promieniowanie ultrafioletowe.

Kolagen można w pewnym stopniu uzupełniać w sposób naturalny, sięgając regularnie po produkty o znacznej zawartości tego białka. Należy jednak pamiętać, że w przewodzie pokarmowym jest on rozkładany do aminokwasów tak samo, jak wszystkie inne białka. Dopiero mając odpowiednie „cegiełki”, organizm może wytworzyć własne białka kolagenowe. Dowiedziono jednak, że dostarczanie składników kolagenu w odpowiedniej formie jest skutecznym sposobem na zwiększenie jego produkcji w tkankach.

Co jednak ważne, kolagen uznawany jest za białko niepełnowartościowe, ponieważ ma niekompletny skład aminokwasowy. Zawiera głównie aminokwasy proste, takie jak glicyna, prolina i hydroksyprolina, przy nieznacznym udziale aminokwasów siarkowych i aromatycznych oraz braku tryptofanu. Kolagenu nie należy więc wliczać go do codziennej puli białka, której znaczną część powinny zapewniać jego pełnowartościowe źródła, takie jak jaja kurze, mięso czy soja.

Do najbogatszych w kolagen należy zwierzęca tkanka łączna, której fragmenty wykorzystuje się w tradycyjnych polskich potrawach, takich jak nóżki wieprzowe (gotowane z dodatkiem skóry) oraz karp lub inna ryba w galarecie (gotowana wraz ze skórami, płetwami, głową i kręgosłupem).

Źródłem białek kolagenowych są też wywary z kości, chrząstek i skórek, golonka oraz wątróbka. Pewne ilości można też spożyć, jedząc ryby wraz ze skórą (np. w przypieczonych daniach z patelni czy pieca), spożywając białka jaja, a także wszystkie miękkie struktury w skrzydełkach i udkach drobiowych.

W takim posiłku (i każdym innym obfitującym w białko) należy jeść też produkty bogate w witaminę C, która jest niezbędna do syntezy nowych włókien kolagenowych w organizmie. Najlepszym dodatkiem będą więc warzywa takie jak papryka i ciemnozielone liście (sałata, surowa kapusta, szczypiorek, natka, koperek, bazylia itp) oraz owoce, nawet w postaci soku z cytryny.

Ponieważ spożywane na co dzień produkty spożywcze i dania nie zapewniają znacznych ilości kolagenu, w celu dostarczenia większych jego dawek stosuje się go w postaci suplementów diety i produktów funkcjonalnych.

Preparaty kolagenowe stosowane w suplementach diety zawierają kolagen hydrolizowany, czyli rozłożony w odpowiednim procesie na mniejsze fragmenty, dzięki czemu jest łatwiej strawny i lepiej przyswajalny w organizmie. Najczęściej jest to kolagen rybi, nazywany też morskim (choć ten, jednak stosowany raczej kosmetycznie, może też pochodzić ze skorupiaków i meduz).

Składnikiem dobrej jakości jest kolagen rybi pozyskiwany jest ze skór ryb takich jak tołpyga biała i pstra. Niektóre z preparatów bazują jednak na kolagenie pochodzenia zwierzęcego i zawierają np. hydrolizat skór wołowych.

W sprzedaży dostępny jest kolagen w tabletkach i kapsułkach, a także w proszku przeznaczonym do rozpuszczania w wodzie. Kolagen do picia to fiolki lub buteleczki w roztworem tego białka i składników dodatkowych, za pomocą których można przeprowadzić intensywną kurację. Natomiast kolagen występujący jako składnik produktów funkcjonalnych pojawia się w „wodach” i słodkich napojach – to kategoria nosząca nazwę napojów kolagenowych.

Należy jednak pamiętać, że w przypadku przyjmowania suplementów diety z kolagenem ważny jest wybór produktów zapewniających jednocześnie witaminę C lub dostarczania jej w osobnych preparatach, ew. znaczne wzbogacenie diety w źródła tego składnika – polecana jest m.in. dieta sokowa i koktajlowa.

Suplementy diety z kolagenem stosowane są głównie w profilaktyce schorzeń zachodzących w obrębie tkanki łącznej, przede wszystkim chrzęstno-stawowej. Suplementy diety z hydrolizatem kolagenu mają zastosowanie w dolegliwościach bólowych i problemach związanych ze zmniejszeniem ilości kolagenu w stawach (mazi stawowej) i więzadłach.

W ostatnich latach na rynku pojawiły się suplementy diety z kolagenem przeznaczone do poprawy kondycji skóry i opóźniania procesu starzenia się. Wciąż prowadzone są badania naukowe dotyczące ich skuteczności. Jak dotąd stwierdzono ich korzystny wpływ na nawilżenie skóry oraz stymulujący wpływ na wzrost fibroblastów pochodzących ze skóry myszy. Natomiast nowe badania prowadzone na szczurach potwierdziły korzystny wpływ codziennego stosowania suplementów z hydrolizatami kolagenu bydlęcego na produkcję kolagenu w komórkach.

Wyniki badań sugerują, że suplementy zawierające hydrolizaty kolagenu mogą opóźniać procesy degeneracji i utraty kolagenu zachodzące z wiekiem oraz stymulować procesy syntezy tego białka w skórze. Udowodniono też, że suplementy z kolagenem mogą przyczyniać się do zmniejszenia skutków stresu oksydacyjnego.

Preparaty z kolagenem podawane doustnie nie są szkodliwe, nie zawsze jednak są skuteczne w takim stopniu, jak obiecują producenci. Choć mogą uzupełniać braki tego białka powstające wraz z wiekiem, raczej nie odbudują one uszkodzonej chrząstki czy włókien kolagenowych w skórze w takim stopniu, by ich synteza była szybsza od degradacji. Obiecującym wyjątkiem są nutriceutki najnowszej generacji, które mogą wpłynąć na znaczną poprawę jakości tkanki.

Kolagen oraz hydrolizaty kolagenu stosowane są w kremach i innych kosmetykach do twarzy i ciała, w preparatach używanych do zabiegów medycyny estetycznej (wypełniacze stosowane w mezoterapii), a także suplementach diety wspomagających urodę.

Preparaty z kolagenem stosowane dla celów kosmetycznych i w medycynie estetycznej dzielą się na:

• wypełniacze tkankowe (zaliczane do wyrobów medycznych),
• nutriceutyki, czyli suplementy diety zawierające kolagen i jego hydrolizaty, często w postaci „szotów” do picia,
• preparaty do stosowania zewnętrznego na skórę (kremy, żele, maski).

Krem z kolagenem stosowany jest najczęściej do cery dojrzałej – stosowany regularnie wygładza zmarszczki (zmniejsza ich widoczność) i poprawia elastyczność skóry. Nie będzie jednak dawał takiego efektu jak wypełniacze z kolagenem stosowane w medynie estetycznej.

Kolagen stosowany jest też na rozstępy (wypełnia tkankę podskórną i sprawia, że stają się mniej widoczne) oraz inne rodzaje blizn. Za jego pomocą wypełnia się też inne ubytki tkanki podskórnej, wrodzone oraz nabyte. Składnik ten znajduje zastosowanie również w kosmetykach pielęgnujących włosy, ponieważ pomaga je wzmacniać i poprawiać ich strukturę.

Kolagen w wypełniaczach stosowany w medycynie estetycznej ma właściwości poprawy regeneracji i wyrównywania powierzchniowej warstwy skóry. Dzięki temu zmarszczki stają się mniej widoczne, a owal twarzy poprawia się. Kolagen stosowany w wypełniaczach podawanych metodą iniekcji modeluje też usta i wypełnia ubytki tkanek miękkich, np. przy leczeniu blizn.

Preparaty kolagenu dzieli się na wchłanialne (działają czasowo) i niewchłanialne.

W kosmetologii trwają badania dotyczące właściwości kolagenu stosownego do celów kosmetycznych i estetycznych, szczególnie stosowanego jako wypełniacz zmarszczek (kolagen podawany podskórnie).

Dobry wypełniacz kolagenowy powinien dawać długotrwały efekt, mieć naturalną konsystencję i być biodegradowalny. Nie może powodować stanów zapalnych ani zmian nowotworowych, a w razie potrzeby powinien być łatwy do usunięcia.

Najnowsze badania pokazują, że żaden ze stosowanych aktualnie wypełniaczy kolagenowych nie spełnia wszystkich powyższych warunków. Ustalono zatem, że dobrej jakości preparat powinien być przynajmniej biodegradowalny i zapewniać naturalne efekty przez minimum 12 miesięcy od wprowadzenia do tkanek podczas zabiegu, ale nie w sposób permanentny.

To, że kolagen używany w preparatach do wypełnień nie spełnia wszystkich warunków produktu idealnego, nie oznacza też, że jest szkodliwy – zastosowany umiejętnie nie powinien mieć niekorzystnego wpływu na organizm.

ZOBACZ: Zabiegi medycyny estetycznej powinniśmy robić dopiero po 40. roku życia, jak najdłużej wykorzystując fakt, że organizm sam produkuje kolagen. Ekspert: Krzysztof Gojdź, lekarz medycyny estetycznej